حضور روز يکشنبه نوری مالکی نخست وزير عراق در تهران، بعد از ديدار خبر ساز مسعود بارزانی، رييس اقليم خود گردان کردستان از ترکيه، و مبادله حملات تند لفظی مابين رهبران آنکارا و بغداد، نشانه بالا گرفتن مناقشه بر سر کنترل نفت کردستان و ورود اين بحران خفته به مرحله ای تازه و خطرناک است.
در ابتدای ماه جاری، دولت خود مختار کردستان با انتقاد از دولت مالکی در بغداد تهديد کرد در صورت ادامه تاخير در پرداخت هزينه های توليد و سهم شرکت های نفتی بين المللی فعال در منطقه کردستان، ارسال نفت اين منطقه به شبکه سراسری نفت عراق را متوقف خواهد ساخت.
دولت مالکی نيز متقابلا تهديد کرد که سهم دولت خود مختار کردستان از صادرات نفت را کاهش ميدهد.
جنگ نفت از سال ۲۰۰۷ تا کنون در قلب اختلاف های داخلی عراق قرار داشته، و تحرکات هفته های اخير حاکی است که ترکيه با محاسبه جوانب تحولات سياسی يک سال گذشته در منطقه، تصميم به ايفای نقش فعال در اين بازی پيچيده گرفته است.
نفت کردستان
چشم انداز توليد نفت در عراق حاکی از وجود ذخاير شگفت انگيز اعلام شده و اعلام نشده مواد هيدرو کربوری در اين کشور بحران زده است.
کارشناسان نفتی، ذخاير هيدرو کربوری عراق را يکی از آخرين ذخاير بهر برداری نشده بزرگ جهان ميدانند. بخش مهمی از اين ذخاير در مناطق کرد نشين عراق قرار گرفته است.
عراق طی يک برنامه جاه طلبانه، قصد دارد توليدات نفت خام خود را تا ۵ سال آينده به ۱۰ تا ۱۲ ميليون بشکه در روز افزايش دهد.
از سال ۲۰۰۷ تاکنون، دولت خود مختار کردستان، با وجود بر خورداری از سهم خود، بر اساس قانون توليد و تقسيم درآمد هيدرو کربور های عراق، مستقلاً امتيازها يی برای اکتشاف و توليد نفت و گاز به شرکتهای کوچک نفتی واگذار کرده است.
در ماه نوامبر سال گذشته، شرکت اکسان موبيل، بزرگترين غول نفتی جهان، بی اعتنا به نارضايتی دولت مرکزی عراق، قرارداد هايی را برای اکتشاف و توليد نفت و گاز با دولت خود مختار کردستان امضاء کرد.
پيش از ورود اکسان موبيل به کردستان عراق، شرکت های کوچکتری از جمله تاليسمن، نيکو، ماراتون اويل، هانت اويل در اين منطقه فعال بودند، در حالی که هرگز توافق نامه ای برای دادن اجازه اکتشاف و توليد به شرکتهای خارجی مابين دولت مرکزی و دولت خود مختار کردستان امضاء نشده است.
شرکت اکسان موبيل، هم اکنون در جنوب عراق به اجرای طرح های عظيم اکتشاف و توليد نفت مشغول است. از اين لحاظ رفتن شرکت ياد شده به منطقه کردستان، در ابتدا بسيار سئوال بر انگيز تلقی شد.
انتظار ميرود، بعد از اکسان موبيل، شرکت شورون، غول نفتی دوم آمريکا، به علاوه دو شرکت بزرگ ديگر نيز به کردستان وارد شوند.
ظاهرا هدف شورون در اختيار گرفتن ميدان نفتی شيخان در اين منطقه با برآورد ۱۰ ميليارد بشکه ذخيره است که پيشتر توسط شرکت کوچک، کی استون، کشف شده. ارزش سهام سهم شرکت ياد شده در فاصله کوتاهی ۱۰۰ در صد افزايش يافته است.
در انتهای ماه ژانويه سال جاری گفته شد که توتال غول نفتی فرانسه نيز در شرف عقد قرارداد اکتشاف و توليد با دولت خود مختار کردستان است.
بدنبال غول های نفتی فرامنطقه ای، اينک ترکيه نيز به بازی بزرگ نفت کردستان عراق وارد شده است.
تغيير سياست ترکيه؟
ترکيه تا پيش از شروع بهار عربی در شمال آفريقا، و بخصوص آغاز بحران جاری در سوريه، يکپارچگی عراق و حفظ دولت فدرال آن کشور را در جهت منافع ملی خود ميديد. دولت عراق اينک ترکيه را دشمن خود معرفی ميکند. رسيدن به اين جمع بندی در بغداد، ميبايد بر پايه تغيير سياست در ترکيه صورت گرفته باشد.
تغييرات سياسی يک سال گذشته در منطقه، موقعيت ترکيه را ناگهان تغيير داده است. در نتيجه اين تحولات، آنکارا به يک قدرت تعيين کننده در منطقه و الگوی تغييرات آينده در کشور های مسلمان تبديل شده است.
ادامه رشد ثابت اقتصادی ترکيه طی ده سال گذشته نيز، به ايفای اين نقش در منطقه کمک بسياری کرده. نقطه ضعف ترکيه، بی بهره بودن از منابع انرژی و از اين لحاظ، نياز آن به کشور های نفت خيز همسايه است.
ايران و عراق بروی هم بيش از ۷۰ در صد از نياز واردات نفت و گاز ترکيه را تامين ميکنند.
سوريه نيز تا پيش از حاد شدن بحران کنونی، يکی از تامين کنند گان نفت ترکيه بود.
نگرانی ترکيه ادامه بحران در سوريه، کاهش محسوس توليد نفت ايران و در نتيجه کاهش ظرفيت صادرات آن در ۵ سال آينده است. به اين ترتيب، تلاش برای افزايش ضريب امنيت انرژی، ظاهرا ترکيه را به ورود در بازی پيچيده نفت عراق ترغيب کرده است.
خط لوله تازه
هم زيستی ۹۰ ساله کردها در عراق، با اعراب آن کشور، هرگز مطلوب طبع آنها نبوده است. بنا بر پاره ای گزارش ها، اخيرا مسعود بارزانی به بازديد کنند گان خارجی خود گفته که در صورت بروی کار ماندن دولت مالکی در بغداد تا سال ۲۰۱۴ ، اقليم کردستان به راه جداگانه خود خواهد رفت.
تصادفی نيست که تکميل لوله نفت مستقل کردستان به ترکيه نيز قرار است در سال ۲۰۱۴ تکميل شود.
در وضعيت موجود، کردستان برای صدور نفت خود متکی به استفاده از شبکه لوله سراسری نفت عراق است. به اين ترتيب، وصول درآمد های نفتی، بجز حق امتياز های مستقل که کردستان برای امضاء قرارداد ها دريافت ميکند، موکول به همراهی دولت مرکزی بغداد است.
اما کشيدن خط لوله مستقل و صدور نفت کردستان از راه ترکيه، اين وضعيت را کاملا تغيير خواهد داد.
تلاش های کردستان برای يافتن راههای مستقل صدور نفت دولت شيعه عراق را بشدت نگران ساخته است. نگرانی شخص مالکی، ضعيف تر شدن موقعيت آن در داخل و در منطقه، و رانده شدن از قدرت تا سال ۲۰۱۴ و در پايان عمر مجلس و دولت کنونی است.
اگرچه در صورت جدايی کردستان از حکومت مرکزی عراق، ترکيه ممکن است بيش از گذشته با مشکل کردهای خود در داخل روبرو شود، ظاهرا، دست يافتن به اهرم های بزرگتر قدرت در منطقه، و افزايش ضريب امنيت انرژی خود را به مسئله کردها ترجيح داده است.
به علاوه، ترکيه دارای روابط خوبی با ملی گرايان، شيعيان ميانه رو و سنی های آن کشور به رهبری اياد ال علاوی و ائتلاف العراقيه است.
يارگيری های آشکار کردها و دولت مالکی در آنکارا و تهران، نشان ميدهد که تلاش های دولتمردان معتدل آن کشور، مانند جلال طالبانی، برای حل اختلاف های ظاهرا داخلی در عراق به نتيجه نرسيده و عراق طی ماه های آينده آبستن حوادث تازه ای است.
-------------------------------------------------
نظرات مطرح شده در این مقاله الزاما بازتاب دهنده دیدگاه های رادیو فردا نیست.
