هفتم اسفندماه امسال همزمان با انتخابات مجلس شورای اسلامی، قرار است انتخابات مجلس خبرگان رهبری هم برگزار شود. انتخابات پنجمین دوره این مجلس که به باور بسیاری، یکی از مهم‌ترین دوره‌های انتخاباتی در تاریخ مجلس خبرگان رهبری است.
مجلسی که بر اساس قانون، اختیار عزل و نصب بالاترین کرسی قدرت ایران را بر عهده دارد و آیت‌الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی، آن را «مهم‌ترین رکن نظام» توصیف کرده بود.
آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران هم اخیرا‌ً در سخنانی از مجلس خبرگان به عنوان مجلسی مهم یاد کرد که به گفته او «باید رهبری را برگزیند که جلوی هجمه دشمنان بایستد».
«مجلس خبرگان قرار است رهبر انتخاب کند. شوخی است؟ آن روز که رهبر فعلی در دنیا نباشد یا رهبر نباشد آن روز باید اینها رهبر انتخاب کنند. چه کسی را انتخاب خواهند کرد؟ آیا کسی را انتخاب خواهند کرد که در مقابل هجمه دشمن بایستد، به خدا توکل کند، شجاعت نشان دهد، راه امام را ادامه دهد».
در مروری کوتاه بر تاریخ مجلس خبرگان رهبری که نخستین دوره آن، در سال ۱۳۶۲ خورشیدی آغاز شد، تعیین حسینعلی منتظری به عنوان قائم مقام رهبری، در سال ۱۳۶۴ را می‌توان از مهم‌ترین تصمیمات این مجلس عنوان کرد.
قائم مقامی که هرگز به مقام رهبری ایران نرسید، شش سال در حصرخانگی بود و سرانجام در ۸۷ سالگی درگذشت.
احمد منتظری، فرزند آیت‌الله منتظری، وقایع آن دوره را این طور مرور می‌کند:
«وقتی که مجلس خبرگان ایشان را انتخاب کرد، قاطبه ملت چنین انتخابی را انجام داده بودند و در شعارها و مجامع‌شان هم مطرح می‌کردند. مجلس خبرگان فقط کاری که کرد، روی پیام مردم صحه گذاشت.
در سال ۱۳۶۸ آیت‌الله منتظری استعفا نداد. حوادثی که پیش آمد و دلایل مختلفی داشت، گروهی که می‌خواستند رهبری آینده در دست خودشان باشد و تا حدودی موفق هم نبودند، اینها نظر امام خمینی را عوض کردند و آیت‌الله خمینی، آیت‌الله منتظری را برکنار کرد و روز بعد در ۷ فروردین ۱۳۶۸ آیت‌الله منتظری نامه‌ای نوشت که من هیچ‌وقت دنبال ریاست نبودم و نیستم و امام خمینی همان را قبول کرد و این را روزنامه‌ها به عنوان استعفا تلقی کردند».
و انتصاب علی خامنه‌ای به عنوان رهبر ایران در سال ۶۸ دومین تصمیم کلیدی مجلس خبرگان رهبری بود، در زمانی که رهبر ایران درگذشته بود. اما حالا چند ماهی است که بحث تعیین مقام رهبری ایران، پس از علی خامنه‌ای بر سر زبان‌ها افتاده است؛ از جمله بحث بر سر انتصاب فرد یا شورا برای رهبری ایران.
تشکیل شورا برای رهبری ایران که بخش بزرگی از چهره‌های جمهوری اسلامی از دیرباز مخالف آن بوده‌اند، اخیرا‌ً برای چندمین بار توسط اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح شد.
گزینه شورایی شدن رهبری، در سال ۶۸ در بازنگری قانون اساسی ایران از اصل ۱۰۷ حذف شد، اما شورای موقت رهبری همچنان در اصل ۱۱۱ قانون اساسی ایران وجود دارد.
اصلی که محسن کدیور پژوهشگر الهیات و فقه و استاد دانشگاه دوک در ایالت کارولینای شمالی آمریکا در توضیح آن می‌گوید:
«زمانی که رهبر فوت کند یا کناره‌گیری کند یا عزل شود، مجلس خبرگان موظف است در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نماید. تا هنگام معرفی رهبر شورایی مرکب از رئیس جمهور، رئیس قوه قضائیه و یکی از فقهای شورای نگهبان به انتخابات مجمع تشخیص مصلحت نظام وظایف رهبری را به طور موقت برعهده می‌گیرد.
این یک شورای موقت است و تمام اختیارات رهبری را دارد. بنابراین سخن هاشمی رفسنجانی قانونی است. اما اینکه چقدر احتمال وقوع دارد، یعنی اینکه رهبر بعدی را مثل سال ۶۸ در یک نشست و برخاست سه چهار ساعته انتخاب نکنند باید منتظر شرایط پیش رو ماند».
از سوی دیگر، صحبت‌های اخیر برخی مقام‌های ایران هم تنور این دوره از انتخابات خبرگان رهبری را داغ‌تر کرده است. از احمد جنتی دبیر شورای نگهبان گرفته که در سخنانی، دانش و اجتهاد برخی از ثبت‌نام کنندگان مجلس خبرگان رهبری را زیر سؤال برد:
«مثلا‌ً در خبرگان همه اینها که هفتصد هشتصد نفر که آمدند ثبت نام کردند، همه اینها خودشان را مجتهد می‌دانند؟ بعضی‌هایشان یک عبارت عربی به دستشان بدهی نمی‌توانند درست بخوانند.»
تا علی خامنه‌ای رهبر ایران که نسبت به ورود عناصر به گفت او «نفوذی» به این مجلس هشدار داد:
«اگر فرض کنیم عنصر نفوذی، به شکلی وارد مجلس شورای اسلامی شود، یا وارد مجلس خبرگان شود یا در ارکان دیگر نظام نفوذ کند، مثل موریانه از داخل می‌جود پایه‌ها را سست می‌کند و فرو می‌ریزد».
مجلسی که قرار است تا سال ۱۴۰۳ خورشیدی روی کار باشد و علی خامنه‌ای در صورتی که در قید حیات باشد ۸۵ ساله خواهد بود. محسن کدیور دراین‌باره می‌گوید:
«این دوره اهمیت بیشتری دارد. به خاطر دو مطلب. یکی اینکه سن رهبری در این دوره بین ۷۷ سال تا ۸۵ سال است. نکته دوم اینکه رهبری، مدتی پیش جراحی کرده و شایعه بیماری‌اش هم بسیار بر سر زبان‌هاست؛ برفرض صحت و با این سن، می‌شود گفت که این دوره از مجلس خبرگان می‌تواند در مورد رهبری آینده تصمیم گیرنده باشد».
موضوع سن رهبر کنونی ایران، در کنار اخباری تعیین نشده از بیماری احتمالی او، به باور برخی تحلیل‌گران، تأثیر چشم‌گیری بر جناح‌بندی‌های سیاسی این دوره از انتخابات داشته است.
موضوعی که به گفته مهدی مهدوی آزاد تحلیل‌گر مسائل سیاسی در آلمان، باعث صف‌آرایی چهره‌هایی چون حسن خمینی، نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی، و اکبر هاشمی رفسنجانی از یک طرف و چهره‌هایی همچون احمد جنتی دبیر شورای نگهبان و محمد یزدی رئیس کنونی مجلس خبرگان رهبری در طرف دیگر شده است.
مهدی مهدوی آزاد می‌گوید:
«همه شواهد نشان می‌دهد هاشمی رفسنجانی به بزرگترین یارکشی تاریخی خودش از سال ۱۳۷۶ تا الان دست زده تا بلکه بتوانند ترکیب آینده مجلس خبرگان را عوض کنند. البته در جناح مقابل هاشمی، ولوله بزرگی برپا شده و اختلافات بسیار شدید شده است.
این آرایش، درواقع محوری را تشکیل داد که در مقابل محور دو احمد و دو یزدی یعنی احمد جنتی و احمد خاتمی، مصباح یزدی و محمد یزدی صف‌آرایی می‌کند.
تمام اظهارات جناح راست افراطی و هشدارهایشان درباره فتنه ۹۴ و فتنه اکبر، واکنش‌های بی‌سابقه به بحث شورایی‌شدن رهبری آینده هم نشان می‌دهد که موضوع، فراتر از یک انتخابات ساده است. به باور من، این مجلس خبرگان و این انتخابات جاری، سرنوشت‌سازترین انتخابات تاریخ جمهوری اسلامی است».
و شرایط خاص سیاسی ایران از مناقشه هسته‌ای و برجام گرفته، تا بحران سوریه و تنش در منطقه، اهمیت انتخابات این دوره از مجلس خبرگان رهبری را دوچندان می‌کند. چرا که به باور برخی از تحلیل‌گران، کلام و تصمیم رهبر ایران، فصل‌الخطاب سیاست‌ها و موضع‌گیری‌های ایران به ویژه در عرصه بین‌المللی است.
محسن کدیور دراین‌باره می‌گوید:
«قبل از انقلاب تصمیمات را یک نفر می‌گرفت، شاه؛ بعد از انقلاب هم تصمیمات را یک نفر می‌گیرد، رهبر؛ اگر مجلس هست مجلس شورای ملی یا شورای اسلامی، اگر مجلس خبرگان است، اگر رئیس جمهور منتخب مردم است، اینها باید بتوانند در حیطه‌ای که قانون اساسی برایشان تعیین کرده، استقلال کامل داشته باشند.
اما اگر قرار باشد فرض کنید رئیس جمهوری تصمیمش متوقف باقی بماند تا رهبری تصویب کند، خب ظاهراً این نحوه سلوک، احتیاج به معاون اجرایی دارد نه رئیس‌جمهور، احتیاج به معاون قضایی دارد نه رئیس قوه قضائیه، احتیاج به معاون مشورتی دارد نه مجلس شورای ملی یا اسلامی؛
متاسفانه آقای خامنه‌ای، بیش از گذشته، در تمام مسائل ریز و کلان کشور دخالت ظاهراً قانونی و گاه غیرقانونی می‌کنند و به نحوی مجلس شورا یا مجلس خبرگان مهره‌چینی می‌شود که عملا‌ً نه وجه نظارتی برایشان باقی می‌ماند نه استقلال و مملکت توسط یک شخص با قدرت مطلقه اداره می‌شود».
انتخابات پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری قرار است روز هفتم اسفندماه امسال برگزار شود؛ مجلسی که شاید، تصمیم‌گیری برای تصدی بالاترین جایگاه سیاسی ایران، بر عهده نمایندگان این دوره اش قرار گیرد.
و در حالی که آیت‌الله علی خامنه‌ای حتی از مخالفان نظام جمهوری اسلامی هم خواسته است در این انتخابات شرکت کنند، برخی از نهادهای بین‌المللی، از جمله دیده‌بان حقوق بشر می‌گویند: «رد صلاحیت شماری از داوطلبان، برگزاری انتخاباتی آزاد و عادلانه را در ایران تضعیف کرده است».
