ایرانِ چهارفصل. ایرانِ متنوع و رنگارنگ و بزرگ. ایرانِ باستانی و ایرانِ مدرن. ایران با تنوع زیستی‌اش با دشت‌ها و کویر و جنگل و بیابان و دریاهای شمال و جنوبش. ایران با خوردنی‌ها و آداب سفره اقوامش. با آیین‌ها و رسم‌های هر گوشه‌اش. ایران با همه زیبایی‌هایش چقدر برای مسافران سرخوش جهان شناخته شده است؟
جهان پر است از چمدان‌های بسته و کوله‌بارهای آماده. جهان پر است از گردشگرانی که شیفته جستجو و تجربه‌اند. چه تعدادشان ممکن است به ایران هم به عنوان مقصد گردشگری فکر کنند؟
رئیس سازمان میراث فرهنگی ایران هفته پیش به این پرسش پاسخ داد. آقای سلطانی‌فر گفت در سال ۲۰۱۳ تعداد بسیار اندکی از گردشگران خارجی به ایران آمده‌اند. «تعداد بسیار اندک» یعنی تنها یک میلیون توریست. با این حال گزارش‌های دولت وقت می‌گوید در همان مقطع زمانی چهار میلیون و ۳۰۰ هزار گردشگر به ایران آمده و این چیزی است که رئیس سازمان میراث فرهنگی می‌گوید واقعی نیست. او می‌گوید تنها همان یک میلیون نفر وارد ایران شده‌اند و بقیه این آمار مربوط به ترددهای مرزی است و بس.
به گفته این مقام مسئول حتی تعدادی از اتباع کشورهای دیگر هم که برای تغییرات در ویزای خود به جزایر ایران سفر کرده‌اند در این آمار دیده شده‌اند. اما همه می‌دانند، مسئولان هم می‌دانند. این چیزی نیست که بتوان به آن گفت صنعت توریسم.
راهکاری که برای توسعه و پیش‌بردن توریسم در ایران پیشنهاد می‌شود این روزها «توریسم حلال» است. رئیس سازمان میراث فرهنگی از ۵۷ کشور عضو کنفرانس اسلامی می‌گوید که بیش از ۵۰ درصد جمعیت آنها مسلمان‌اند و احتمالا‌ً علاقه‌مند به گردشگری حلال. گردشگری که بسیاری از مشخصات آن در ایران ممکن است قابل دسترسی باشد. مواد غذایی و مکان‌های حلال، یا آن طور که رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران می‌گوید تفریحات سالم برای خانم‌های مسلمان کشورهای دیگر.
گردشگری که به آن «حلال» می گوییم دقیقا‌ً چه ویژگی‌هایی دارد؟ فریدون خاوند، اقتصاددان که در حوزه اقتصاد گردشگری نیز مطالعاتی کرده است:
با این حال ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و کارشناس محیط زیست و گردشگری می‌گوید این تنها ویژگی‌های سلبی نیست که گردشگری حلال را می‌سازد. بلکه ویژگی‌های ایجابی هم هست:
آقای کرمی می‌گوید اتفاقا‌ً حرفه‌ای‌ترین شکل توریسم حلال نه الزاما‌ً در کشورهای اسلامی که در کشورهای اروپایی و اسکاندیناوی گسترده و پول‌ساز شده است:
ترکیه، مالزی و اندونزی از جمله کشورهای مسلمان دارای گردشگری حلال هستند که هر ساله جمع بزرگی از گردشگران حلال و غیرحلال را از سراسر جهان جذب می‌کنند. ایران هم در برنامه‌های درازمدت خود از جمله در افق ۱۴۰۴ میزبانی سالانه ۲۰ میلیون گردشگر جهانی را در نظر دارد. این برنامه اما در حالی در افق دوردست مسئولان گردشگری و میراث فرهنگی کشور هست که برنامه‌ها در تمام هشت سال گذشته تنها ۴۰ درصد پیشرفت نشان می‌دهد.
فریدون خاوند از بیلان منفی گردشگری در ایران می‌گوید:
راهش چیست؟ چه فضاهایی را می‌توان برای جذب گردشگران جهان به سرمایه‌های گردشگری ایران پیدا کرد؟ ناصر کرمی بیش از هر چیز بر طبیعت ایران تأکید می‌کند:
با همه اینها آنطور که رئیس سازمان میراث فرهنگی می‌گوید وضعیت عمومی ایران در نگاه گردشگران خارجی رو به بهبود است و در نیمه دوم سال ۲۰۱۴ و سال ۲۰۱۵ میلادی گردشگران بیشتری وارد ایران خواهند شد. این روزها سازمان میراث فرهنگی ایران به ۵ تور گردشگری از لندن و ۹ تور گردشگری از اروپا که به گفته رئیس این سازمان برای ورود به ایران درخواست داده‌اند دلخوش است.
جهان پر است از چمدان‌های بسته و کوله‌بارهای آماده. جهان پر است از گردشگرانی که شیفته جستجو و تجربه‌اند. چه تعدادشان ممکن است به ایران هم به عنوان مقصد گردشگری فکر کنند؟
رئیس سازمان میراث فرهنگی ایران هفته پیش به این پرسش پاسخ داد. آقای سلطانی‌فر گفت در سال ۲۰۱۳ تعداد بسیار اندکی از گردشگران خارجی به ایران آمده‌اند. «تعداد بسیار اندک» یعنی تنها یک میلیون توریست. با این حال گزارش‌های دولت وقت می‌گوید در همان مقطع زمانی چهار میلیون و ۳۰۰ هزار گردشگر به ایران آمده و این چیزی است که رئیس سازمان میراث فرهنگی می‌گوید واقعی نیست. او می‌گوید تنها همان یک میلیون نفر وارد ایران شده‌اند و بقیه این آمار مربوط به ترددهای مرزی است و بس.
به گفته این مقام مسئول حتی تعدادی از اتباع کشورهای دیگر هم که برای تغییرات در ویزای خود به جزایر ایران سفر کرده‌اند در این آمار دیده شده‌اند. اما همه می‌دانند، مسئولان هم می‌دانند. این چیزی نیست که بتوان به آن گفت صنعت توریسم.
راهکاری که برای توسعه و پیش‌بردن توریسم در ایران پیشنهاد می‌شود این روزها «توریسم حلال» است. رئیس سازمان میراث فرهنگی از ۵۷ کشور عضو کنفرانس اسلامی می‌گوید که بیش از ۵۰ درصد جمعیت آنها مسلمان‌اند و احتمالا‌ً علاقه‌مند به گردشگری حلال. گردشگری که بسیاری از مشخصات آن در ایران ممکن است قابل دسترسی باشد. مواد غذایی و مکان‌های حلال، یا آن طور که رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران می‌گوید تفریحات سالم برای خانم‌های مسلمان کشورهای دیگر.
گردشگری که به آن «حلال» می گوییم دقیقا‌ً چه ویژگی‌هایی دارد؟ فریدون خاوند، اقتصاددان که در حوزه اقتصاد گردشگری نیز مطالعاتی کرده است:
«در خیلی از کشورهای مسلمان جهان در کنار قشرهای ثروتمند طبقه متوسط شهری هم طی ۲۰ سال گذشته به صورت چشمگیری گسترش پیدا کرده. از اندونزی گرفته تا ترکیه. از مراکش گرفته تا اردن. و بخشی از اینها چه ثروتمندها و چه طبقه متوسط که از تمایل و امکانات مالی برای گردشگری در خارج از کشورهایشان برخوردار هستند می‌خواهند که مسافرت و اقامت آنها در خارج با اعتقادات و آداب مذهبی آنها در تضاد قرار نگیرد. گوشتی که مصرف می‌کنند باید ذبح اسلامی شده باشد. در استخر و کنار دریا زن و مرد از هم جدا باشند. پرسنل هتل محل اقامت باید مسلمان باشد. این نوع مطالبات با توجه به شمال مسلمان‌ها در دنیا بازار بزرگی را به وجود آورده به نام گردشگری حلال. چند کشور مسلمان از جمله ترکیه و مالزی و حتی غیرمسلمان مثل سوئیس در پاسخگویی به این تقاضا تخصص پیدا کرده‌اند.»
با این حال ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و کارشناس محیط زیست و گردشگری می‌گوید این تنها ویژگی‌های سلبی نیست که گردشگری حلال را می‌سازد. بلکه ویژگی‌های ایجابی هم هست:
«در ایران یک ذهنیتی هست از یک سری مفاهیم سلبی. یعنی فکر می‌کنیم یک چیزهایی هست که اگر نباشد گردشگری حلال می‌شود. در حالی که در اصطلاح بین‌المللی منظور از گردشگری حلال اتفاقا‌ً یک سری مفاهیم ایجابی است. یعنی یک فضاهایی است که فراهم می‌شود برای گروه‌های خاصی که این فضاها جالب است و به خاطر آن دست به سفر می‌زنند. توریسم حلال یکی از زیرشاخه‌های توریسم با علایق ویژه است. یعنی مردمانی هستند در دنیا که دوست دارند یک جایی که مسافرت می‌کنند یک حال و هوای مشخصی داشته باشد. حالا آن حال وهوای مشخص را ما تعریف می‌کنیم به عنوان حلال. مثلا‌ً افرادی دوست دارند به جایی مسافرت کنند که تصویری از عرضه سکس وجود نداشته باشد. دراگ و درینک توزیع نشود. اینها مخاطب آن بازار توریسم حلال تلقی می‌شوند. اینها می‌توانند یک گروه زیادی از مسلمانان خاورمیانه باشند. همسایگان عرب ما باشند در خلیج فارس.»
آقای کرمی می‌گوید اتفاقا‌ً حرفه‌ای‌ترین شکل توریسم حلال نه الزاما‌ً در کشورهای اسلامی که در کشورهای اروپایی و اسکاندیناوی گسترده و پول‌ساز شده است:
«موقعی که می گوییم می‌رویم به سمت توریسم حلال بیاییم از مدل‌های حرفه‌ای و بین‌المللی که در کشورهای اسکاندیناوی و اروپا و در خود آمریکا هم عرضه شده استفاده کنیم و بازاریابی کنیم و توریست‌های ویژه متقاضی آن حال وهوا را جلب کنیم. اتفاقا‌ً من موافق هستم با تمرکز توریست در ایران روی این ماجرا. چون به هر حال موضوعی است که ما تویش زمینه و امکان داریم. یعنی ما توریسم عشرت‌گرا ۴۰ درصد کل توریست‌های دنیا توریست‌های عشرت‌گرا هستند. ما یک بازار ۴۰ درصدی را اینجا از دست می‌دهیم. حتی ما برخلاف آن که تصور می‌شود در دنیا در توریسم فرهنگی هم شانس زیادی نداریم. به آدم‌های پولدار مرفه با تحصیلات بالا اصطلاحا‌ً توریست ۵ ستاره می‌گوییم. یعنی اینها برایشان سخت است با یک وسیله نقلیه نامناسب یک هواپیمای نامناسب و هتل نامناسب و شرایط ذهنی امنیتی نامناسب سفر کنند. به همین خاطر برخلاف آن تصوری که وجود دارد ایران مقصد خوبی برای توریست‌های فرهنگی نیست. چون این تصور وجود دارد که اولا‌ً ایران جای ناامنی است و دوما‌ً اصلا‌ً ما هتل پنج ستاره در ایران نداریم. در بهترین شرایط به هتل‌های موجود در ایران می‌توانیم بگوییم سه ستاره. بعد سیستم حمل و نقل برای حمل و نقل در ایران چه هواپیما و چه زمینی از دید توریست‌ها ناامن است. به همین خاطر شانس ما یک شانس محدودی است. باید برویم سراغ بازارهای محدودی در توریسم با علایق ویژه.»
ترکیه، مالزی و اندونزی از جمله کشورهای مسلمان دارای گردشگری حلال هستند که هر ساله جمع بزرگی از گردشگران حلال و غیرحلال را از سراسر جهان جذب می‌کنند. ایران هم در برنامه‌های درازمدت خود از جمله در افق ۱۴۰۴ میزبانی سالانه ۲۰ میلیون گردشگر جهانی را در نظر دارد. این برنامه اما در حالی در افق دوردست مسئولان گردشگری و میراث فرهنگی کشور هست که برنامه‌ها در تمام هشت سال گذشته تنها ۴۰ درصد پیشرفت نشان می‌دهد.
فریدون خاوند از بیلان منفی گردشگری در ایران می‌گوید:
«در سال گذشته میلادی در سال ۲۰۱۳ هفت میلیون ایرانی برای گردشگری و زیارت از ایران خارج شدند و ده میلیارد دلار با خودشان بردند. در حالی که ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر خارجی به کشور آمدند و فقط ۵ میلیارد دلار ارز آوردند. بنابراین بیلان گردشگری برای کشور منفی بوده: منفی ۵ میلیارد دلار.»
راهش چیست؟ چه فضاهایی را می‌توان برای جذب گردشگران جهان به سرمایه‌های گردشگری ایران پیدا کرد؟ ناصر کرمی بیش از هر چیز بر طبیعت ایران تأکید می‌کند:
«خب ما می‌توانیم بیابانگرد جذب کنیم. بله. علاقه‌مندان بیابانگردی در دنیا تعدادشان خیلی زیاد نیست. ولی همین گروه کم یک بازار بزرگ است. همین‌ها را می‌توانیم جذب کنیم.»
با همه اینها آنطور که رئیس سازمان میراث فرهنگی می‌گوید وضعیت عمومی ایران در نگاه گردشگران خارجی رو به بهبود است و در نیمه دوم سال ۲۰۱۴ و سال ۲۰۱۵ میلادی گردشگران بیشتری وارد ایران خواهند شد. این روزها سازمان میراث فرهنگی ایران به ۵ تور گردشگری از لندن و ۹ تور گردشگری از اروپا که به گفته رئیس این سازمان برای ورود به ایران درخواست داده‌اند دلخوش است.
