بالاخره بگوییم کریسمس مبارک (Merry Christmas) یا بگوییم تعطیلات به خوبی و خوشی (Happy Holidays)؟
این پرسش ساده مدت‌هاست که در آمریکا موضوع بحث و گفت‌وگوست. با فرا رسیدن کریسمس این بحث‌‌‌ها پیوسته داغ‌تر می‌شود.
«کریسمس مبارک» باری مذهبی دارد در حالی که فرض می‌شود گفتن عبارت «تعطیلات به خوبی و خوشی» عاری از بار مذهبی است. این موضوع جدالی پدید آورده است بین هواداران مذهب و لامذهب‌ها یا کسانی که نمی‌خواهند تعلقات مذهبی‌شان بروز بیرونی یا عمومی پیدا کند.
جالب اینجاست که هالیدیز (holidays) یا همان تعطیلات٬ خودش عملاً ارجاعی مذهبی دارد. «هالی» (holy) در ترکیب holidays به معنی مقدس است و معنی تحت‌الفظی هالیدی می‌شود روزهای مقدس یا همان که در زبان رسمی جمهوری اسلامی به آن «ایام‌الله» گفته می‌شود.
این که کریسمس را چطور تبریک بگوییم از نقش مذهب در جامعهی آمریکا به خوبی پرده‌برداری می‌کند. چون این پرسش با خودش پرسش‌‌های دیگری به همراه می‌آورد٬ از جمله پرسش‌هایی در مورد میزان و محتوای مذهبی کریسمس.
مثلاً آیا مردم آمریکا کریسمس را آیینی مذهبی به حساب می‌آورند یا از بارقه‌های مسیحی آن دل کنده‌اند و به آن صرفاً به مثابه پاره‌ای از آيينی سنتی در درون فرهنگ خود می‌نگرند؟ دولت در این میان چه کاره است و با نمادهای مسیحیت و کریسمس چه رفتاری باید در پیش بگیرد؟ و در نهایت این آیین مذهبی چطور با بازار و اقتصاد کنار می‌آید؟
این‌ها پرسش‌هایی است که در این نوشته٬ با اتکا به آمار و ارقامِ پژوهش‌های انجام شده٬ می‌کوشم پاسخی برای‌شان بیابم.
کریسمس دینی است یا فرهنگی؟
کریسمس یا نوئل آیینی است یادآور بزرگداشت زادروز عیسی مسیح. اغلب مردم آمریکا (۹۲ تا ۹۶ درصد) کریسمس را جشن می‌گیرند. نه فقط مسیحیان که حتی بی‌دینان (۸۷ درصد) نیز این روز را جشن می‌گیرند.
با آنکه کریسمس بنیانی مذهبی دارد٬ اما امروزه همه‌ی آمریکاییان آن را جشنی مذهبی به حساب نمی‌آورند. در مقابل ۵۱ درصد از آمریکایی‌هایی که کریسمس‌را جشنی عمدتاً مذهبی به حساب می‌آورند٬ ۳۲ درصد آن را صرفاً روزی از روزهای تعطیلات در جامعهی خود قلمداد می‌کنند.
عناصر مذهبی کریسمس
باور به عناصر مذهبی مرتبط با کریسمس‌هم جالب است. معمولاً ۴ عنصر در سنت مسیحی با تولد عیسی مسیح در هم آمیخته بوده است:
اول از همه این که مسیح از زنی باکره به دنیا آمد. هنوز ۷۳ درصد از آمریکاییها به این گفته باور دارند.
دوم٬ پدیدار شدن عیسی پس از تولد است در یک گهواره٬ باوری که ۸۱ درصد از آمریکاییان پذیرای آن هستند.
سوم٬ آگاه شدن فرزانگان آن روزگار است از تولد مسیح با نظر به ستاره‌ای در آسمان. ۷۵ درصد از آمریکاییها این روایت را قبول دارند.
چهارم٬ این که فرشته‌ای به دنیا آمدن مسیح را به چوپانان بشارت داد. ۷۴ درصد آمریکاییان هنوز بر این باورند.
به همین ترتیب می‌توان دید ۹۱ درصد از کسانی که به کریسمس به صورت آیینی مذهبی می‌نگرند٬ روایت به دنیا آمدن مسیح از زنی باکره را باور دارند حال آن که تنها نیمی از کسانی که کریسمس را آیینی مذهبی به حساب نمی‌آورند یا آن را جشن نمی‌گیرند٬ به این روایت باور دارند.
کریسمس ٬ دین و دولت
نزاع نسبتاً کهنه‌ای در جامعهی آمریکا وجود داشته است در باره‌ی بی‌طرفی مذهبی دولت و این که آیا آمریکا بر بنیادی مسیحی استوار شده است یا بر بنیادی سکولار. این بحث دامنه‌دار و پرمناقشه به کنار٬ هنوز این بحث وجود دارد که آیا می‌شود از اماکن و امکانات دولتی برای نمایش و تزیین نمادها و نشانه‌های مسیحی٬ از جمله نشانه‌های مذهبی کریسمس٬ استفاده کرد یا خیر؟
این موضوع از این نظر اهمیت دارد که اگر دولتی سکولار باشد باید نسبت به همه‌ی ادیان و مذاهب و همین‌طور نسبت به بی‌دینی بی‌تفاوت باشد و میان آن‌ها تبعیضی قائل نشود. مثلا اگر قرار است مسیحیان اجازه داشته باشند نمادهای مسیحی را در ساختمان‌های دولتی یا با استفاده از امکانات دولتی یا عمومی به نمایش بگذارند٬ یا باید بقیه پیروان ادیان دیگر هم اجازه‌ی مشابهی داشته باشند یا آنکه اصولاً نه مسیحیان نه دیگران اجازه‌ی استفاده از اماکن و امکانات دولتی را برای این منظور نداشته باشند.
تحقیقات نشان می‌دهد که٬ صرف نظر از بحث‌های تاریخی و حقوقی٬ باور به سکولار بودن دولت چندان هم عمیق و دقیق نیست. ۴۴ درصد آمریکاییان با استفاده از اماکن و امکانات دولتی برای نمایش نمادهای مسیحی موافقند در حالی که فقط ۲۰ درصد معتقدند نباید چنین اجازه‌ای داده شود. در این میان٬ ۲۸ درصد هم معتقدند که همه‌ی ادیان باید از این امکان برخوردار باشند.
این موضوع در مورد مدارس دولتی هم مسئله‌ساز است. ۷۶ درصد آمریکاییها می‌گویند کریسمس باید در مدارس دولتی جشن گرفته شود اما ۱۵ درصد نیز با آن مخالفند. جنبه‌ی مذهبی ماجرا وقتی پررنگ‌تر می‌شود که بدانیم به نظر ۵۴ درصد از آمریکاییها٬ مدارس دولتی به قدر کافی دینی نیستند در حالی که فقط ۱۲ درصد بر این عقیده‌اند که مدارس دولتی زیاده از حد مذهبی‌اند.
کریسمس و بازار
امروزه کریسمس هم مثل بسیاری چیزهای دیگر تجاری شده است. اما تجاری شدن کریسمس با جدل بر سر مذهبی بودن یا نبودن آن پیوند خورده است. برخی شرکتها کارکنان قسمت فروش خود را موظف می‌کنند به مشتریان بگویند «کریسمس مبارک» و برخی به آن‌ها می‌گویند که به مشتریان بگویند «تعطیلات به خوبی و خوشی».
این موضوع مردم را هم به دو دسته تقسیم کرده است. در حالی که ۴۹ درصد می‌گویندعبارت «تعطیلات به خوبی و خوشی» یا چیزی در این ردیف مناسب است٬ ۴۳ درصد معتقدند شرکتها و فروشندگان باید از عبارت «کریسمس مبارک» استفاده کنند که باری مذهبی دارد.
با این همه٬ این اختلافات باعث نمی‌شود که بازار کار خودش را نکند. مردم مذهبی باشند یا نباشند٬ با فرا رسیدن کریسمس جیب‌هاشان را می تکانند و به بازارها تکانی میدهند. هم مردم به تکاپوی خرید می‌افتند هم تبلیغات با ضرب و زور خود این روزها را با خرید هم‌هویت کرده است.
در سال‌های اخیر که اقتصاد آمریکا رکود بزرگی را از سرمی‌گذراند٬ خریدهای کریسمس هم رونق همیشگی را نداشت. اما امسال پیش‌بینی شده است که هر آمریکایی حدود ۸۳۰ دلار برای خریدهای کریسمس اختصاص دهد. سال قبل این رقم ۷۲۰ دلار برآورد شده بود. این یعنی ۱۵ درصد افزایش در خریدهای کریسمس. از نوامبر ۲۰۰۷ که این رقم حدود ۸۶۶ دلار برآورد شده بود٬ رقم امسال بالاترین میزان خرید احتمالی در کریسمس است و نشانه‌‌‌ای از بازگشت رونق به اقتصاد.
اما این پول‌ها صرف چه می‌شود؟
آمریکاییها بیشترین پول (نزدیک به ۷۰ درصد) را در کریسمس خرج خرید هدیه می‌کنند. بیشترین هدیه برای خانواده (۵۶ درصد) و سپس برای دوستان (۱۰ درصد) و کارکنان (۳ درصد) است. ۷ درصدی را هم خرج تزیینات و دکوراسیون می‌کنند و ۱۴ درصد را هم به غذا و شیرینی‌جات اختصاص میدهند.
وقتی پای غذا به میان می‌آید٬ آمریکاییها گوی سبقت را از بقیه می‌ربایند. وعده‌ی غذایی آمریکاییها در میان برخی از کشورهای غربی و آمریکای لاتین و آسیا پر کالری‌ترین است.
برآورد شده است غذای کریسمس آنان به طور متوسط حاوی ۳۲۹۱ کالری است. بیش از بریتانیایی‌ها (۳۲۸۹ کالری) و بسی بیشتر از ژاپنی‌ها (۱۴۰۰ کالری). دستاوردش اضافه وزن پس از کریسمس است که مثل چاق‌تر شدن ما ایرانی‌هاست پس از خوردن‌های نوروزی.
