تعیین تکلیف حکومت بشار اسد در سوریه و معمر قذافی در لیبی بی‌تردید موضوع بحث رهبران چهار کشور آمریکا، روسیه، فرانسه و بریتانیا در حاشیه اجلاس اخیر سران گروه هشت در نورماندی - فرانسه بوده است.
بیانیه پایانی اجلاس و بخصوص اظهارات مدودف حاکی از حصول توافقی غیررسمی مابین روسیه و آمریکا است که در اجرای آن قذافی حذف و اسد حفظ خواهد شد.
طی گفت‌وگو با خبرنگاران در حاشیه اجلاس اخیر گروه هشت، دیمیتری مدودف رئیس جمهور روسیه صریحاً اعلام داشت که «معمر قذافی مشروعیت ادامه حکومت را از دست داده است.» روسیه علیرغم حمایت از قطعنامه شورای امنیت دایر بر اجرای منطقه ممنوع پرواز بر فراز لیبی، تاکنون منتقد عملیات نظامی ناتو در لیبی بوده است.
اظهارات مدودف در مورد عدم مشروعیت حکومت قذافی، عیناً در بیانیه پایان اجلاس نیز نیز تکرار شده است : «قذافی و دولت لیبی در دفاع از مردم لیبی شکست خورده و مشروعیت خود را از دست داده‌اند. او (قذافی) در آینده لیبی آزاد و دموکراتیک جایی ندارد و باید برود.»
اوباما نیز بعد از انجام گفت‌وگوهای خصوصی با سرکوزی و مدودف در نورماندی اظهار داشت: «ما در اجرای این تصمیم اشتراک نظر داریم و مصمم هستیم که کار را (در لیبی) تمام کنیم.»
مدودف همچنین تأکید کرد که روسیه آماده است به منظور خارج ساختن قذافی از لیبی میانجیگری کند. تنها شرط روسیه در کنار گذاشتن قذافی ظاهراً حفظ یکپارچگی جغرافیایی لیبی بوده که مدودف به این نکته نیز تأکید ورزید.
ماندگاری اسد
در حالی که اجلاس دو روزه سران گروه هشت در نورماندی جریان داشت، تظاهرات پراکنده‌ای در شهرهای مرکزی سوریه علیه حکومت اسد صورت گرفت. با این با وجود سایر نقاط کشور تا حدودی آرام بود.
به نظر می‌رسد که با احتیاط غرب و کاهش فشارهای خارجی علیه اسد، ارتش آن کشور بعد از سه ماه سرکوب بی‌رحمانه تظاهرکنندگان و استفاده از تانک و مسلسل سنگین علیه آنها، به‌خصوص در شهر درعا، تدریجاً کنترل نسبی اوضاع را به دست گرفته است. تظاهرکنندگان نیز به نظر می‌رسد که جاذبه به خیابان کشیدن شمار بزرگی از مردم از دست داده‌اند.
اگرچه اقدام خشن نیروهای امنیتی و ارتش سوریه علیه تظاهرکنندگان مهم‌ترین عامل کنترل اوضاع در سوریه بود، عوامل کمکی نیز در این مورد نقش مؤثری داشته‌اند.
از جمله طبقه متوسط در شهرهای بزرگ سوریه مانند حلب و دمشق تنها به نظاره تظاهرات اکتفا کرده و عموماً از آن دوری جستند. مسیحیان سوریه نیز که نبض اقتصادی سوریه و بخش خصوص آن کشور را در دست دارند، با هدف حفظ وضع موجود و پرهیز از به خطر انداختن منافع تجاری و اقتصادی خود، به حمایت از حکومت اسد ادامه دادند.
دروزی‌های سوریه نیز که تحت تأثیر ولید جنبلاط رهبر لبنانی دروزی‌ها قرار دارند، از پیوستن به تظاهرات خودداری ورزیدند.
عوامل خارجی
علاوه بر عوامل مؤثر داخلی، شواهد موجود حاکی از حمایت عملی ایران از دولت سوریه و ایفای نقش مأموران جمهوری اسلامی در سرکوب تظاهرکنندگان سوری است.
در دو بیانیه توبیخی سازمان ملل و آمریکا در جهت محکوم ساختن اعمال خشونت دولت سوریه علیه تظاهرکنندگان سوری، از همکاری سپاه قدس و به‌خصوص نقش قاسم سلیمانی فرمانده کل و محسن چیذری فرمانده عملیات آن، در سرکوب مردم سوریه نام برده شده است.
پاره‌ای از گزارش‌ها حاکی از حضور یکصد مأمور امنیتی و نظامی ایران و همچنین مأموران حزب‌الله لبنان در سوریه و همکاری نزدیک آنها با مقامات نظامی دمشق در جهت سرکوب تظاهرات در آن کشور است.
علاوه بر ایران و حزب‌الله لبنان و گروه حماس، روسیه و ترکیه نیز با تفاوت‌های جزیی، طرفدار حفظ وضع موجود سوریه هستند. دولت اسرائیل علیرغم داشتن لحنی متفاوت با طرفداران متعارفی دولت اسد، ادامه حکومت بعثی‌ها و علوی‌های سوریه را به آینده نامعلوم ناشی از تغییر وضعیت سیاسی در دمشق ترجیح می‌دهد.
نقش سوریه در ادامه مذاکرات صلح مابین اسرائیل و فلسطینیان، و مذاکرات فراگیرتر صلح اعراب و اسرائیل غیرقابل انکار است. تأثیر این نقش را پاره‌ای ناظران حتی با اهمیت‌تر از نقش مصر می‌دانند.
با توجه به تغییر وضعیت سیاسی در مصر بعد از مبارک و احتمال افزایش فشارها از جانب مصر علیه اسرائیل، پیوستن سوریه به مصر در این راه، می‌تواند دست یافتن به هر نوع توافق در خاورمیانه را دشوارتر از پیش بسازد.
اتحاد اخیر گروه فتح به رهبری محمود عباس و حماس به رهبری خالد مشعل، موقعیت اسرائیل را عملاً دشوارتر از پیش ساخته است. نتایج نامعلوم سقوط احتمالی حکومت اسد در دمشق می‌تواند زمینه شرایطی را در منطقه فراهم سازد که نتایج آن از پیش به هیچ وجه قابل محاسبه نیست.
شواهد حاکی است که با وجود انتقاد از اعمال خشونت دولت سوریه علیه تظاهرکنندگان، آمریکا آمادگی لازم را داشته که تحت شرایطی و در قبال دریافت بهای مناسب و در قالب یک توافق سیاسی غیررسمی، از تضعیف بیشتر اسد خودداری نماید.
بهای مستقیم حفظ دولت اسد در دمشق ظاهراً توافق با روسیه بر سر حذف قذافی بوده است، نکته‌ای که منابع خبری اسرائیل از آن به عنوان «توافق محرمانه آمریکا و روسیه در نورماندی یاد می‌کنند.»
از نتیجه چنین توافق محتملی ترکیه، اسرائیل، ایران، حزب‌الله لبنان و حماس نیز صمیمانه حمایت می‌کنند.
به این ترتیب برای جشن گرفتن «بهار عربی» در سوریه، مردم آن کشور می‌باید مدتی بیشتر در انتظار باقی بمانند در حالی که مردم لیبی اینک از فرصت بهتری برای حفظ یکپارچگی جغرافیایی و در عین حال رسیدن به حکومت انتخابی و برگزاری جشن سقوط قذافی برخوردار شده‌اند.
--------------------------------------------------------------------------
* دیدگاه‌های طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب نظرات رادیو فردا نیست.
بیانیه پایانی اجلاس و بخصوص اظهارات مدودف حاکی از حصول توافقی غیررسمی مابین روسیه و آمریکا است که در اجرای آن قذافی حذف و اسد حفظ خواهد شد.
طی گفت‌وگو با خبرنگاران در حاشیه اجلاس اخیر گروه هشت، دیمیتری مدودف رئیس جمهور روسیه صریحاً اعلام داشت که «معمر قذافی مشروعیت ادامه حکومت را از دست داده است.» روسیه علیرغم حمایت از قطعنامه شورای امنیت دایر بر اجرای منطقه ممنوع پرواز بر فراز لیبی، تاکنون منتقد عملیات نظامی ناتو در لیبی بوده است.
اظهارات مدودف در مورد عدم مشروعیت حکومت قذافی، عیناً در بیانیه پایان اجلاس نیز نیز تکرار شده است : «قذافی و دولت لیبی در دفاع از مردم لیبی شکست خورده و مشروعیت خود را از دست داده‌اند. او (قذافی) در آینده لیبی آزاد و دموکراتیک جایی ندارد و باید برود.»
اوباما نیز بعد از انجام گفت‌وگوهای خصوصی با سرکوزی و مدودف در نورماندی اظهار داشت: «ما در اجرای این تصمیم اشتراک نظر داریم و مصمم هستیم که کار را (در لیبی) تمام کنیم.»
مدودف همچنین تأکید کرد که روسیه آماده است به منظور خارج ساختن قذافی از لیبی میانجیگری کند. تنها شرط روسیه در کنار گذاشتن قذافی ظاهراً حفظ یکپارچگی جغرافیایی لیبی بوده که مدودف به این نکته نیز تأکید ورزید.
ماندگاری اسد
در حالی که اجلاس دو روزه سران گروه هشت در نورماندی جریان داشت، تظاهرات پراکنده‌ای در شهرهای مرکزی سوریه علیه حکومت اسد صورت گرفت. با این با وجود سایر نقاط کشور تا حدودی آرام بود.
به نظر می‌رسد که با احتیاط غرب و کاهش فشارهای خارجی علیه اسد، ارتش آن کشور بعد از سه ماه سرکوب بی‌رحمانه تظاهرکنندگان و استفاده از تانک و مسلسل سنگین علیه آنها، به‌خصوص در شهر درعا، تدریجاً کنترل نسبی اوضاع را به دست گرفته است. تظاهرکنندگان نیز به نظر می‌رسد که جاذبه به خیابان کشیدن شمار بزرگی از مردم از دست داده‌اند.
اگرچه اقدام خشن نیروهای امنیتی و ارتش سوریه علیه تظاهرکنندگان مهم‌ترین عامل کنترل اوضاع در سوریه بود، عوامل کمکی نیز در این مورد نقش مؤثری داشته‌اند.
از جمله طبقه متوسط در شهرهای بزرگ سوریه مانند حلب و دمشق تنها به نظاره تظاهرات اکتفا کرده و عموماً از آن دوری جستند. مسیحیان سوریه نیز که نبض اقتصادی سوریه و بخش خصوص آن کشور را در دست دارند، با هدف حفظ وضع موجود و پرهیز از به خطر انداختن منافع تجاری و اقتصادی خود، به حمایت از حکومت اسد ادامه دادند.
دروزی‌های سوریه نیز که تحت تأثیر ولید جنبلاط رهبر لبنانی دروزی‌ها قرار دارند، از پیوستن به تظاهرات خودداری ورزیدند.
عوامل خارجی
علاوه بر عوامل مؤثر داخلی، شواهد موجود حاکی از حمایت عملی ایران از دولت سوریه و ایفای نقش مأموران جمهوری اسلامی در سرکوب تظاهرکنندگان سوری است.
در دو بیانیه توبیخی سازمان ملل و آمریکا در جهت محکوم ساختن اعمال خشونت دولت سوریه علیه تظاهرکنندگان سوری، از همکاری سپاه قدس و به‌خصوص نقش قاسم سلیمانی فرمانده کل و محسن چیذری فرمانده عملیات آن، در سرکوب مردم سوریه نام برده شده است.
پاره‌ای از گزارش‌ها حاکی از حضور یکصد مأمور امنیتی و نظامی ایران و همچنین مأموران حزب‌الله لبنان در سوریه و همکاری نزدیک آنها با مقامات نظامی دمشق در جهت سرکوب تظاهرات در آن کشور است.
علاوه بر ایران و حزب‌الله لبنان و گروه حماس، روسیه و ترکیه نیز با تفاوت‌های جزیی، طرفدار حفظ وضع موجود سوریه هستند. دولت اسرائیل علیرغم داشتن لحنی متفاوت با طرفداران متعارفی دولت اسد، ادامه حکومت بعثی‌ها و علوی‌های سوریه را به آینده نامعلوم ناشی از تغییر وضعیت سیاسی در دمشق ترجیح می‌دهد.
نقش سوریه در ادامه مذاکرات صلح مابین اسرائیل و فلسطینیان، و مذاکرات فراگیرتر صلح اعراب و اسرائیل غیرقابل انکار است. تأثیر این نقش را پاره‌ای ناظران حتی با اهمیت‌تر از نقش مصر می‌دانند.
با توجه به تغییر وضعیت سیاسی در مصر بعد از مبارک و احتمال افزایش فشارها از جانب مصر علیه اسرائیل، پیوستن سوریه به مصر در این راه، می‌تواند دست یافتن به هر نوع توافق در خاورمیانه را دشوارتر از پیش بسازد.
اتحاد اخیر گروه فتح به رهبری محمود عباس و حماس به رهبری خالد مشعل، موقعیت اسرائیل را عملاً دشوارتر از پیش ساخته است. نتایج نامعلوم سقوط احتمالی حکومت اسد در دمشق می‌تواند زمینه شرایطی را در منطقه فراهم سازد که نتایج آن از پیش به هیچ وجه قابل محاسبه نیست.
شواهد حاکی است که با وجود انتقاد از اعمال خشونت دولت سوریه علیه تظاهرکنندگان، آمریکا آمادگی لازم را داشته که تحت شرایطی و در قبال دریافت بهای مناسب و در قالب یک توافق سیاسی غیررسمی، از تضعیف بیشتر اسد خودداری نماید.
بهای مستقیم حفظ دولت اسد در دمشق ظاهراً توافق با روسیه بر سر حذف قذافی بوده است، نکته‌ای که منابع خبری اسرائیل از آن به عنوان «توافق محرمانه آمریکا و روسیه در نورماندی یاد می‌کنند.»
از نتیجه چنین توافق محتملی ترکیه، اسرائیل، ایران، حزب‌الله لبنان و حماس نیز صمیمانه حمایت می‌کنند.
به این ترتیب برای جشن گرفتن «بهار عربی» در سوریه، مردم آن کشور می‌باید مدتی بیشتر در انتظار باقی بمانند در حالی که مردم لیبی اینک از فرصت بهتری برای حفظ یکپارچگی جغرافیایی و در عین حال رسیدن به حکومت انتخابی و برگزاری جشن سقوط قذافی برخوردار شده‌اند.
--------------------------------------------------------------------------
* دیدگاه‌های طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب نظرات رادیو فردا نیست.
