در خصوص ارتباط ژئوپلتیک، استراتژیک و نظامی سوریه و ایران با یکدیگر تحلیل‌های بسیار زیادی صورت گرفته است. با این حال تغییرات روابط اقتصادی میان تهران و دمشق کمتر مورد توجه تحلیلگران سیاسی، اندیشمندان و رسانه‌ها قرار داشته است. این در حالیست که تغییر روابط اقتصادی دو کشور می‌تواند اثرات درازمدتی بر نفوذ اقتصادی و ژئوپلتیک ایران در منطقه داشته باشد.
کمک‌های مالی، تسلیحاتی و نظامی و نیز کمک‌های ایران به سوریه در قالب انرژی و سرمایه‌گذاری بیشتر در شکل خطوط اعتباری و وام بوده‌اند. اما اگر دولت علوی سوریه از روی کار کنار رود سوریه چگونه این وام‌ها و اعتبارات را پرداخت خواهد کرد؟ برنامه تهران، برنامه‌ای درازمدت است که تضمین می‌کند چه رژیم اسد روی کار بماند و چه از قدرت کنار برود این وام‌ها به نحوی بازپرداخت خواهند شد. این وضعیت را می‌توانیم با برنامه اقتصادی ایران در عراق پس از حمله ایالات متحده آمریکا قیاس کنیم.
تفاوت اساسی اما اینجاست که ایران در حال حاضر در حال خرید زمین در سوریه است. برخی ساکنان سوریه خبر داده‌اند که در برخی نقاط، ایران کل یک محله را خریداری کرده است. چنین وضعیتی در درازمدت به قدرتمندی و نفوذ ایران در سوریه حتی در صورت کنار رفتن اسد از قدرت منجر خواهد شد.
تفاوت اساسی دیگر اینجاست که سرمایه‌گذاری در سوریه فقط به واسط اسد انجام نمی‌شود. ایران برخی سرمایه‌گذاری‌هایش را به واسطه گروهک‌های شیعی مستقر در سوریه انجام می‌دهد. حتی به فرض پایان جنگ ایران همچنان از نظر اقتصادی تنها بازیگر عمده در سوریه خواهد بود. دولت سوریه که در نتیجه تحریم‌های بین‌المللی ایزوله شده است بیش از پیش به ایران وابسته است. به عبارت بهتر، ایران متضمن حیات اقتصادی سوریه است. بعد از آغاز بحران در سوریه، میزان تجارت آزاد با تهران افزایش داشته و هزینه‌های گمرکی کاهشی ۶۰ درصدی به نفع تهران را شاهد بوده‌اند.
به‌عنوان مثال، علیرغم تحریم‌های بین‌المللی علیه سوریه، فروش نفت خام ایران به این کشور در ماه مارس ۲۰۱۵ رکورد ۱۲۵ هزار بشکه در روز را پشت سر گذاشت. این میزان احتمالا با برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران باز هم شاهد افزایش خواهد بود. از سوی دیگر، اخیرا ایران و سوریه توافقنامه‌های متعددی را در زمینه سرمایه‌گذاری در حوزه نفت، برق، انرژی و دیگر حوزه‌های صنعتی به امضا رسانده‌اند. این دو کشور همچنین در خصوص شیوه‌های افزایش همکاری‌ها به گفت‌وگو نشسته‌اند. پیش از برداشته شدن تحریم‌ها میزان تجارت و سرمایه‌گذاری ایران در روسیه برابر با بیش از ۹ میلیارد دلار در سال بود. به‌نظر می‌رسد پس از امضای برجام این میزان به ۱۵ الی ۲۰ میلیارد دلار در سال افزایش یابد. تجارت غیر تسلیحاتی ایران با سوریه هنوز یک‌پنجم میزان تجارت آن با عراق است که به دلیل درگیر بودن سوریه در بحران جای بحث دارد.
پیش از آغاز بحران در سوریه روابط تجاری و سرمایه‌گذاری بین تهران و دمشق پایاپای بود چرا که هر دو کشور در موضع قدرتی برابر با یکدیگر قرار داشتند. اما بعد از قیام در سوریه، بر خلاف تصور عامه، موضع اقتصادی ایران نسبت به سوریه، میزان سرمایه‌گذاری آن در این کشور و تجارت تهران با دمشق افزایش چشمگیری را شاهد بود که به وابستگی بیش از پیش سوریه به ایران و غرض آن نسبت بدین کشور انجامید.
امضای برجام هم بی‌تردید به افزایش قدرت اقتصادی ایران کمک کرد. برجام هم توانست نفوذ اقتصادی ایران در سوریه را افزایش دهد و هم برای رژیم اسد سودآور باشد. به‌نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تر و پروژه‌های زیربنایی عمده‌تری نسبت به قبل در دستور کار قرار گرفته باشند.
تقریبا هر سال ایران در حال امضای یک قرارداد جدید برای گشایش خط اعتباری برای سوریه است. این قرارداد‌ها می‌توانند سطح تجارت سالانه بین دو کشور را به ۵ میلیارد دلار برسانند. علاء الدین بروجردی پیش از این گفته بود که توافقنامه‌های جدید پاسخی دندانشکن به ایالات متحده آمریکا و متحدان غربی آن است که در تلاشند ساختار سیاسی دولت سوریه را تغییر دهند. ایران همچنین به دلیل کاهش تجارت سوریه با ترکیه و دیگر بازیگران منطقه‌ای هم اکنون نقش غالب در اقتصاد سوریه را دارد.
حتی در طول جنگ داخلی در سوریه نیز بر خلاف انتظار نفوذ اقتصادی ایران بر سوریه افزایش یافته است. در دراز مدت، چه جنگ سوریه با حضور اسد و چه بی‌حضور وی به پایان برید ایران همچنان پررنگ‌ترین نقش اقتصادی و ژئوپلتیک در سوریه را بازی خواهد کرد. این مساله چنین ایجاب می‌کند که به دلیل آنچه گفته شد، ایران نتواند پذیرای هیچ برنامه صلحی باشد که به کنار رفتن علویان از قدرت منجر شود.
....................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
