آخرین آمار ثبت احوال کشور نشان می‌دهد در کنار افزایش آمار طلاق و کاهش آمار ازدواج، آمار ثبت ازدواج موقت با افزایش ۳۳ درصدی روبه‌رو شده است. هرچند این افزایش ۳۳ درصدی به گفته رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تنها از ثبت ۳۰۱ واقعه ازدواج موقت حاصل شده. اما آنگونه که جامعه‌شناسان می‌گویند رشد چنین پدیده‌هایی در جامعه ایران حتی به میزان ناچیز می‌تواند از آغاز تغییراتی در جامعه خبر دهد.
آنگونه که رایحه مظفریان کار‌شناس ارشد جمعیت و توسعه در ایران می‌گوید عوامل مثبت و منفی را می‌توان در هر پدیده اجتماعی از جمله صیغه یا ازدواج موقت هم یافت. رایحه مظفریان در مورد ازدواج می‌گوید: «ازدواج رابطه دو سویه است. یعنی یک عللی باعث می‌شود که زن به ازدواج تمایل پیدا می‌کند و عللی هم برای مرد هست که او را وادار می‌کند به ازدواج کردن و آن هم به صورت موقت. اگر بخواهیم درباره زن‌ها این عوامل را نام ببرم که البته منفی است و ممکن است زن تن بدهد به ازدواج موقت یکی مسئله اقتصادی است، و دیگری ازدواج ناموفق سابقی بوده که زن ممکن است درگیر آن بوده و نخواهد که دوباره یک رابطه ناموفق را شروع کند و امکان آزمون و خطا برایش وجود داشته باشد. در مورد مرد‌ها علاوه بر مسئله اقتصادی ممکن است دو عامل موجب شوند که او را وادار کنند به ازدواج موقت. یکی اینکه ازدواج ناموفقی که خودش دارد، خودش هنوز درگیرش است و تمایل دارد ازدواج بعدی را داشته باشد و جبران کند آن روابط عاطفی نامساعدی که ممکن است درگیرش باشد یا از آن عبور کرده و یکی هم ممکن است عدم رعایت شروط ضمن عقد است که مرد توانایی رعایت کردنش را نداشته باشد.»
خانم مظفریان از طرح نظریه‌های جدیدی در ایران در حوزه ازدواج خبر می‌دهد و نظریه‌ای که مصطفی ملکیان فیلسوف و روشنفکر ایرانی در مورد ازدواج مطرح کرده چنین می‌گوید: «آقای مصطفی ملکیان اخلاق را مبتنی بر وفاداری می‌دانند و آن را یک امر کیفی می‌دانند. یعنی قابلیت سنجش آن از طریق این است که ممکن است یک فردی خیلی وفادار باشد، کم وفادار باشد یا اصلا‌ً وفادار نباشد. اگر از فردی سئوال شود که چه جوری ازدواج را می‌سنجد، اگر به او بگویند که یک ازدواج سه ماهه موفق‌تر است یا یک ازدواج سی‌ساله؟ بیشک و بی‌درنگ همه ما ازدواج سی ساله را بر اساس معیارهای کمی‌اش و طول دوره ازدواج یک ازدواج موفق‌تر از ازدواج سه ماهه می‌دانیم. در حالی که آقای ملکیان معتقد هستند که ازدواج‌هایی هم که کوتاه مدت هستند بر اساس آن اخلاق و بر اساس آن وفاداری که ایشان تعریف کردند هم امکان این دارد که ازدواج‌های موفق‌تر از ازدواج‌های سی سالهای شوند که به مرور زمان زوج آن ازدواج را فقط کش داده که بتواند در آن رابطه بماند و خودش را حفظ کند.»
به گفته خانم مظفریان در بخش دیگری از نظریه مصطفی ملکیان این پیشنهاد مطرح شده که عهد ازدواج از ازدواج دایم خارج شده و هر سه سال طرفین ازدواج خود را تمدید کنند. رایحه مظفریان همچنین به نظریه برخی از طرفداران فمینیست اسلامی اشاره می‌کند و از جمله نکات مثبت رواج صیغه را از بین رفتن تابوی بکارت در دختران می‌داند: « ازدواج‌های کراهت این باکره نبودن زنان را در جامعه ... می‌توانند خیلی کمرنگ کنند یا از جامعه رفته‌رفته پاک کنند.»
این کار‌شناس ارشد جمعیت و توسعه همچنین معتقد است که مشخص نبودن سرپرست فرزندان حاصل از ازدواج موقت و نیز نداشتن هیچ پشتوانه آموزشی و مسائل بهداشتی برای زوج‌هایی که در رابطه ازدواج موقت حضور دارند از جمله مواردی است که نیازمند توجه و دقت مسئولان بهداشتی کشور است. مظفریان به مشاهده نمونه‌هایی از همخانگی یا زندگی‌های بدون ازدواج در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید هر چند تعداد این قبیل زندگی‌ها در ایران زیاد نیست اما باید مسئولان به آن توجه کنند. وی در مثالی در مورد رواج این نوع زندگی مشترک به جامعه فرانسه اشاره می‌کند و این پرسش را مطرح می‌کند که باید دید حکومت ایران چه امکاناتی را می‌تواند در اختیار پدیده‌های نوظهور اجتماعی خود قرار دهد.
رایحه مظفریان می‌گوید: «ما در جامعه فرانسه هم که برای اولین بار با پدیده همخانگی مواجه بودیم دیدیم که دولت دچار یک شوک شد. ولی وقتی که با افزایش تعداد این گونه زندگی مواجه شد سعی کرد که برایش تمهیداتی قائل شود و قوانینی در نظر بگیرد و آن زوجین را دولت افراد ازدواج کرده در نظر گرفت. حالا در کنار آن برای کسانی که ازدواج می‌کنند و به صورت رسمی ثبت می‌شوند ممکن است تسهیلات دیگری قائل شده باشد؛ باید ببینیم که جامعه ایران در آینده و دولت ایران تا چه حد می‌تواند تسهیلاتی را در اختیار پدیده‌های نوظهور اجتماعی خودش قرار دهد. »
************************
این روز‌ها رسانه‌های عربستان خبرهای متفاوتی را در حوزه مسائل زنان منتشر کردند. از سویی خبر رسیده که زنی به اتهام رانندگی اتومبیل و درگیر شدن با پلیس به تحمل ۱۶۰ ضربه شلاق محکوم شده و از سوی دیگری یکی از مقامات عربستانی از حضور زنان این کشور در پست‌های سیاسی استقبال کرده است. ایلیا جزایری خبرنگار رادیو فردا در بیروت تا برای ما از آخرین اخبار زنان در عربستان می‌گوید: «استقبال از سوی مقامات دولتی عربستان از نظر حضور زنان در جامعه در مسائل سیاسی، در نهادهای تصمیم‌گیری روز به روز افزایش پیدا می‌کند. البته این مسئله و حتی سخنانی که مطرح می‌کنند مسئولان دولتی و حکومتی و حتی شخص پادشاه، در این باره با مخالفت‌هایی در داخل جامعه به ویژه از سوی روحانیت تندرو یا روحانیت سلفی روبه‌رو می‌شود. از جمله همین مسئله که اشاره کردید محکومیت یک زن به ۱۵۰ ضربه شلاق و هشت ماه زندان. البته باید بگویم این زن تنها متهم به رانندگی نیست بلکه متهم است به به کارگیری کلمات زشت علیه نیروهای امنیتی، تلاش برای اینکه آنها را زیر بگیرد با ماشین و حتی ضرب و شتم آنها... اتهامی که به زن نسبت داده شده که البته شاکی خصوصی هم داشته. بیش از رانندگی بوده. اما مسئله رانندگی زنان در عربستان سعودی مسئله‌ای است که از نظر عرفی هنوز به نظر می‌رسد که حل نشده و نمی‌توانیم بگوییم که اکثر جامعه مخالف‌اند. اما آنهایی که مخالف رانندگی زنان هستند در این کشور قدرتشان و نفوذ مذهبیشان بین مردم هنوز زیاد است. برای همین در این باره گامی مثبت برداشته نشده.»
آقای جزایری، تغییر و تحولاتی که در رده‌های سیاسی در عربستان در روزهای اخیر رخ داده، چقدر می‌تواند بر وضعیت زنان این کشور تاثیر بگذارد؟ «صد در صد می‌تواند تاثیر داشته باشد. در انتخابات محلی، تنها انتخاباتی که در عربستان سعودی برگزار می‌شود از دوره بعدی زنان برای اولین بار حق رای خواهند داشت. البته خود سابقه انتخابات در عربستان سعودی طولانی نیست. به چند سال پیش برمی‌گردد. مسئله انتخابات که به زنان حق رای بدهند مسئله جدیدی است و خواهند داد. شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز که جانشین ولیعهد عربستان سعودی است تاکید کرده بر مسئله حضور زنان در مجلس شورا. ملک عبدالله بن عبدالعزیز شاه عربستان سعودی در این دوره فعلی مجلس شورا برای اولین بار ۲۰ درصد مجلس را اختصاص داده به زنان. حضورشان تا الان در این مجلس حضور صفر درصدی بوده. هیچکدام از کرسی‌های این مجلس به زنان تعلق نگرفته. همین اقدام ملک عبدالله باعث شده که بعضی از روحانیون سلفی خشمگین شوند. حتی یکی از آنها زنانی که درمجلس شورا حضور دارند را به فاحشه توصیف کرده. اما مقام‌های دولتی نمی‌خواهند در این باره کوتاه بیایند. به ویژه آنهایی که طیفی از خاندان آل سعود که الان حاکم هستند و الان جریان حکومت را در دست دارند. شاهزاده مقرن تاکید کرده که باید حضور زنان افزایش در مجلس شورا پیدا کند . مجلسی که مشورتی است. لایحه‌هایی هم که برای مسئله حقوق زنان توسط زنان حاضر در مجلس شورا تدوین و ارائه می‌شود از جمله لایحه‌ای که سال گذشته تصویب شد برای منع خشونت علیه زنان... یک گام جدید‌تر هم برداشته شده. شاهزاده متعب پسر ملک عبدالله که وزیر گارد ملی است خواستار حضور زنان در بخش‌ها و نهادهای نظامی شده. خب این مسئله در کشوری مثل عربستان سعودی اگر اتفاق بیافتد مسئله جالب توجه است. به طور حتم با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی روحانیون سلفی و بخش‌های محافظه‌کار جامعه مواجه خواهد بود. اما به نظر می‌رسد که مسئله‌ای هست که عملی خواهد شد.»
آنگونه که رایحه مظفریان کار‌شناس ارشد جمعیت و توسعه در ایران می‌گوید عوامل مثبت و منفی را می‌توان در هر پدیده اجتماعی از جمله صیغه یا ازدواج موقت هم یافت. رایحه مظفریان در مورد ازدواج می‌گوید: «ازدواج رابطه دو سویه است. یعنی یک عللی باعث می‌شود که زن به ازدواج تمایل پیدا می‌کند و عللی هم برای مرد هست که او را وادار می‌کند به ازدواج کردن و آن هم به صورت موقت. اگر بخواهیم درباره زن‌ها این عوامل را نام ببرم که البته منفی است و ممکن است زن تن بدهد به ازدواج موقت یکی مسئله اقتصادی است، و دیگری ازدواج ناموفق سابقی بوده که زن ممکن است درگیر آن بوده و نخواهد که دوباره یک رابطه ناموفق را شروع کند و امکان آزمون و خطا برایش وجود داشته باشد. در مورد مرد‌ها علاوه بر مسئله اقتصادی ممکن است دو عامل موجب شوند که او را وادار کنند به ازدواج موقت. یکی اینکه ازدواج ناموفقی که خودش دارد، خودش هنوز درگیرش است و تمایل دارد ازدواج بعدی را داشته باشد و جبران کند آن روابط عاطفی نامساعدی که ممکن است درگیرش باشد یا از آن عبور کرده و یکی هم ممکن است عدم رعایت شروط ضمن عقد است که مرد توانایی رعایت کردنش را نداشته باشد.»
خانم مظفریان از طرح نظریه‌های جدیدی در ایران در حوزه ازدواج خبر می‌دهد و نظریه‌ای که مصطفی ملکیان فیلسوف و روشنفکر ایرانی در مورد ازدواج مطرح کرده چنین می‌گوید: «آقای مصطفی ملکیان اخلاق را مبتنی بر وفاداری می‌دانند و آن را یک امر کیفی می‌دانند. یعنی قابلیت سنجش آن از طریق این است که ممکن است یک فردی خیلی وفادار باشد، کم وفادار باشد یا اصلا‌ً وفادار نباشد. اگر از فردی سئوال شود که چه جوری ازدواج را می‌سنجد، اگر به او بگویند که یک ازدواج سه ماهه موفق‌تر است یا یک ازدواج سی‌ساله؟ بیشک و بی‌درنگ همه ما ازدواج سی ساله را بر اساس معیارهای کمی‌اش و طول دوره ازدواج یک ازدواج موفق‌تر از ازدواج سه ماهه می‌دانیم. در حالی که آقای ملکیان معتقد هستند که ازدواج‌هایی هم که کوتاه مدت هستند بر اساس آن اخلاق و بر اساس آن وفاداری که ایشان تعریف کردند هم امکان این دارد که ازدواج‌های موفق‌تر از ازدواج‌های سی سالهای شوند که به مرور زمان زوج آن ازدواج را فقط کش داده که بتواند در آن رابطه بماند و خودش را حفظ کند.»
به گفته خانم مظفریان در بخش دیگری از نظریه مصطفی ملکیان این پیشنهاد مطرح شده که عهد ازدواج از ازدواج دایم خارج شده و هر سه سال طرفین ازدواج خود را تمدید کنند. رایحه مظفریان همچنین به نظریه برخی از طرفداران فمینیست اسلامی اشاره می‌کند و از جمله نکات مثبت رواج صیغه را از بین رفتن تابوی بکارت در دختران می‌داند: « ازدواج‌های کراهت این باکره نبودن زنان را در جامعه ... می‌توانند خیلی کمرنگ کنند یا از جامعه رفته‌رفته پاک کنند.»
این کار‌شناس ارشد جمعیت و توسعه همچنین معتقد است که مشخص نبودن سرپرست فرزندان حاصل از ازدواج موقت و نیز نداشتن هیچ پشتوانه آموزشی و مسائل بهداشتی برای زوج‌هایی که در رابطه ازدواج موقت حضور دارند از جمله مواردی است که نیازمند توجه و دقت مسئولان بهداشتی کشور است. مظفریان به مشاهده نمونه‌هایی از همخانگی یا زندگی‌های بدون ازدواج در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید هر چند تعداد این قبیل زندگی‌ها در ایران زیاد نیست اما باید مسئولان به آن توجه کنند. وی در مثالی در مورد رواج این نوع زندگی مشترک به جامعه فرانسه اشاره می‌کند و این پرسش را مطرح می‌کند که باید دید حکومت ایران چه امکاناتی را می‌تواند در اختیار پدیده‌های نوظهور اجتماعی خود قرار دهد.
رایحه مظفریان می‌گوید: «ما در جامعه فرانسه هم که برای اولین بار با پدیده همخانگی مواجه بودیم دیدیم که دولت دچار یک شوک شد. ولی وقتی که با افزایش تعداد این گونه زندگی مواجه شد سعی کرد که برایش تمهیداتی قائل شود و قوانینی در نظر بگیرد و آن زوجین را دولت افراد ازدواج کرده در نظر گرفت. حالا در کنار آن برای کسانی که ازدواج می‌کنند و به صورت رسمی ثبت می‌شوند ممکن است تسهیلات دیگری قائل شده باشد؛ باید ببینیم که جامعه ایران در آینده و دولت ایران تا چه حد می‌تواند تسهیلاتی را در اختیار پدیده‌های نوظهور اجتماعی خودش قرار دهد. »
************************
این روز‌ها رسانه‌های عربستان خبرهای متفاوتی را در حوزه مسائل زنان منتشر کردند. از سویی خبر رسیده که زنی به اتهام رانندگی اتومبیل و درگیر شدن با پلیس به تحمل ۱۶۰ ضربه شلاق محکوم شده و از سوی دیگری یکی از مقامات عربستانی از حضور زنان این کشور در پست‌های سیاسی استقبال کرده است. ایلیا جزایری خبرنگار رادیو فردا در بیروت تا برای ما از آخرین اخبار زنان در عربستان می‌گوید: «استقبال از سوی مقامات دولتی عربستان از نظر حضور زنان در جامعه در مسائل سیاسی، در نهادهای تصمیم‌گیری روز به روز افزایش پیدا می‌کند. البته این مسئله و حتی سخنانی که مطرح می‌کنند مسئولان دولتی و حکومتی و حتی شخص پادشاه، در این باره با مخالفت‌هایی در داخل جامعه به ویژه از سوی روحانیت تندرو یا روحانیت سلفی روبه‌رو می‌شود. از جمله همین مسئله که اشاره کردید محکومیت یک زن به ۱۵۰ ضربه شلاق و هشت ماه زندان. البته باید بگویم این زن تنها متهم به رانندگی نیست بلکه متهم است به به کارگیری کلمات زشت علیه نیروهای امنیتی، تلاش برای اینکه آنها را زیر بگیرد با ماشین و حتی ضرب و شتم آنها... اتهامی که به زن نسبت داده شده که البته شاکی خصوصی هم داشته. بیش از رانندگی بوده. اما مسئله رانندگی زنان در عربستان سعودی مسئله‌ای است که از نظر عرفی هنوز به نظر می‌رسد که حل نشده و نمی‌توانیم بگوییم که اکثر جامعه مخالف‌اند. اما آنهایی که مخالف رانندگی زنان هستند در این کشور قدرتشان و نفوذ مذهبیشان بین مردم هنوز زیاد است. برای همین در این باره گامی مثبت برداشته نشده.»
آقای جزایری، تغییر و تحولاتی که در رده‌های سیاسی در عربستان در روزهای اخیر رخ داده، چقدر می‌تواند بر وضعیت زنان این کشور تاثیر بگذارد؟ «صد در صد می‌تواند تاثیر داشته باشد. در انتخابات محلی، تنها انتخاباتی که در عربستان سعودی برگزار می‌شود از دوره بعدی زنان برای اولین بار حق رای خواهند داشت. البته خود سابقه انتخابات در عربستان سعودی طولانی نیست. به چند سال پیش برمی‌گردد. مسئله انتخابات که به زنان حق رای بدهند مسئله جدیدی است و خواهند داد. شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز که جانشین ولیعهد عربستان سعودی است تاکید کرده بر مسئله حضور زنان در مجلس شورا. ملک عبدالله بن عبدالعزیز شاه عربستان سعودی در این دوره فعلی مجلس شورا برای اولین بار ۲۰ درصد مجلس را اختصاص داده به زنان. حضورشان تا الان در این مجلس حضور صفر درصدی بوده. هیچکدام از کرسی‌های این مجلس به زنان تعلق نگرفته. همین اقدام ملک عبدالله باعث شده که بعضی از روحانیون سلفی خشمگین شوند. حتی یکی از آنها زنانی که درمجلس شورا حضور دارند را به فاحشه توصیف کرده. اما مقام‌های دولتی نمی‌خواهند در این باره کوتاه بیایند. به ویژه آنهایی که طیفی از خاندان آل سعود که الان حاکم هستند و الان جریان حکومت را در دست دارند. شاهزاده مقرن تاکید کرده که باید حضور زنان افزایش در مجلس شورا پیدا کند . مجلسی که مشورتی است. لایحه‌هایی هم که برای مسئله حقوق زنان توسط زنان حاضر در مجلس شورا تدوین و ارائه می‌شود از جمله لایحه‌ای که سال گذشته تصویب شد برای منع خشونت علیه زنان... یک گام جدید‌تر هم برداشته شده. شاهزاده متعب پسر ملک عبدالله که وزیر گارد ملی است خواستار حضور زنان در بخش‌ها و نهادهای نظامی شده. خب این مسئله در کشوری مثل عربستان سعودی اگر اتفاق بیافتد مسئله جالب توجه است. به طور حتم با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی روحانیون سلفی و بخش‌های محافظه‌کار جامعه مواجه خواهد بود. اما به نظر می‌رسد که مسئله‌ای هست که عملی خواهد شد.»
