بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته در ایران دانش‌آموزان در مهارت‌های نوشتن، شنیدن و سخن گفتن به زبان فارسی کمترین امتیاز را گرفته و «تنها از سطح ناتوانی عبور کرده‌اند».
بیشترین ضعف در میان دانش‌آموزان ایران در خواندن ارزیابی شده؛ مهارتی که بیشترین تمرکز کتاب‌های درسی ظاهراً بر تقویت آن استوار است.
در همین زمینه روز یکشنبه مریم دانشگر، مدیر بخش آموزش زبان در فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در مصاحبه‌ای گفت که همه بررسی‌های انجام شده این نتیجه را نشان داده که «هیچ نقشه و برنامه‌ای برای پرداختن به موضوع هویت زبانی و ملی در کتاب‌های درسی وجود ندارد».
او تدوین کتاب‌های فارسی را بر اساس خواسته شخصی مؤلفان، و در نبود راهنما و اهداف مشخص، «فاجعه‌آمیز» نامید.
گزارش‌های متعدد حاکی روند مهارت نیافتن دانش‌آموزان ایرانی در زبان فارسی پس از حذف زبان فارسی از کنکور که سال پیش اعمال شد شتاب زیادی گرفته است.
در این زمینه، خبرگزاری تسنیم در گزارشی با عنوان «تیر خلاص به هویت ملی با کتاب‌های درسی؟» در روز یکشنبه ۱۵ مهر در خصوص کاهش تسلط نسل جدید و جوان ایران بر زبان فارسی، به بررسی‌های کارشناسان اشاره کرده که حاکی است دانش‌آموزان کشور در پایان ۱۲ سال درس مدرسه و در آستانه ورود به دانشگاه نیز به تمامی مهارت‌های زبانی تسلط کافی ندارند.
این گزارش با اشاره به حذف زبان فارسی از دروس عمومی کنکور، با وجود انتقادات جدی استادان زبان فارسی، نوشت هنوز پژوهشی که میزان تأثیر این تصمیم بر دانش و مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان را بررسی کند، صورت نگرفته اما به باور برخی از کارشناسان، در پی حذف فارسی از کنکور، افت حتی بیشتر مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان در راه خواهد بود.
بر اساس این گزارش تا پیش از حذف فارسی از دروس عمومی کنکور، دانش‌آموزان دست‌کم برای آماده شدن خود در کنکور، فارسی را جدی‌تر می‌گرفتند.
این گزارش یادآوری کرده که کارشناسان ایران سال‌هاست نسبت به کاستی‌های کتب درسی هشدار می‌دهد اما گوش کسی در آموزش و پرورش به این حرف‌ها بدهکار نیست.
سال گذشته در میان دروس عمومی حذف‌شده از کنکور، حذف ادبیات فارسی بیشترین واکنش‌ها را در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در پی داشته و تعدادی از معلمان و استادان ادبیات فارسی و همچنین برخی چهره‌های فرهنگی به آن اعتراض کردند که بی‌نتیجه ماند.
چندین ماه پس از آن، کارشناسان متعدد در گفت‌وگو با رسانه‌ها از پسرفت شدید مهارت دانش‌آموزان در زبان و ادبیات فارسی خبر داده و ازجمله محمد مفتاحی، شاعر، پژوهشگر و معلم ادبیات به خبرگزاری ایسنا گفت: «دیگر دانش‌آموزان رغبتی به خواندن ادبیات ندارند، ادبیات دارد به سمت نادیده گرفته شدن می‌رود و اهمیتش را از دست می‌دهد.»
در این میان، به نوشته تسنیم، در شرایطی که خانواده‌های زیادی عمدتاً در شهرهای بزرگ فرزندان خود را به یادگیری زبان دوم و سوم وادار می‌کنند، ساختار آموزشی کشور دارای معلمانی است که به روش‌های سنتی آموزش انس گرفته‌اند.
روزنامه هم‌میهن ماه گذشته با اشاره به افت شدید آموزش در ایران و معدل‌های پایین، نوشت ناتوانی در خواندن و نوشتن در مناطق کارگری و محروم ایران شدید است و در استانی مانند سیستان و بلوچستان از هر ۲۰ دانش‌آموز پایه‌های ششم و هفتم، دست‌کم ۴ تا ۵ نفر سواد خواندن و نوشتن ندارند.
این روند همزمان است با تضعیف شدید زبان فارسی گفتاری در بین نسل جوان‌تر که به نوشتهٔ رسانه‌های متعدد نیز با استفاده فراوان و روزافزون از کلمات انگلیسی روبه‌رو شده است.
استفادهٔ شدید از کلمات انگلیسی در زبان فارسی به برخی مقامات جمهوری اسلامی نیز سرایت کرده و تیرماه امسال روزنامه «هفت صبح» در این باره از محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم، نمونه آورده که در توئیتی خطاب به نسل جدید نوشته بود: «دیس‌هاتون به جون ما، آدم عاقل به شما دیس‌بک نمیده ستون‌ها. نازتون‌رو باید بخرن. بیاین با هم یه اکیپ شیم برای ایران. باید روابط لانگ دیستنس رو نزدیک کرد و کات‌هارو دوباره جوش زد. اینطوری میشه رفاقت کرد و ایران‌رو ساخت.»
خبرگزاری مهر در گزارش می‌نویسد که فضای مجازی، به ویژه شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های پخش زنده بازی‌های ویدئویی، نقش مهمی در رواج این واژگان غیرفارسی دارند.
این گزارش می‌نویسد که کاربران این فضاها با تقلید از بلاگرها و پخش‌کنندگان این کانال‌ها، به استفاده از کلمات انگلیسی در مکالمات روزمره خود عادت کرده‌اند و این نوع گفتار را «نوعی برتری» می‌دانند.
