دولت روسیه «دایرةالمعارف بزرگ» که از سال‌ها پیش مهم‌ترین منبع مقالات علمی به زبان روسی بوده را تعطیل می‌کند.
این در حالی‌ست که چندی پیش ولادیمیر پوتین با حمایت کامل از این طرح مدعی شده بود که این دانشنامه کاربران روس‌زبان را از ویکی‌پدیا بی‌نیاز می‌کند.
اما اکنون گزارش‌ها از «کمبود بودجه» حکایت دارد. در سال جاری میلادی حدود ۴۰ درصد بودجهٔ دولت روسیه به تامین نیازهای ارتش این کشور در جنگ علیه اوکراین اختصاص یافته و در سال آتی سهم هزینه‌های نظامی-امنیتی از این هم بیشتر می‌شود.
پروژهٔ «رو ویکی» به عنوان وارث «دایرةالمعارف بزرگ» تعیین شده است.
مدیریت «رو ویکی» این پایگاه را «دربردارندهٔ مطالب بدون هیچ‌گونه جهت‌گیری و در مطابقت با قوانین دولت روسیه» توصیف می‌کند اما در میان کاربران روس‌زبان اینترنت این طرح به عنوان «ویکی‌پدیای سانسور شده» مشهور است.
«دایرةالمعارف بزرگ روسیه» چیست؟
«دایرةالمعارف بزرگ شوروی»، بزرگ‌ترین دانشمنامهٔ روس‌زبان بود که در اتحاد جماهیر شوروی سابق بین سال‌های ۱۹۲۶ تا ۱۹۹۰ منتشر می‌شد. در سال ۲۰۰۲ به دستور ولادیمیر پوتین تدوین این دانشنامه با عنوان «دایرةالمعارف بزرگ روسیه» از سر گرفته شد و بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۷، ۳۵ جلد دربردارندهٔ بیش از ۱۰۰ هزار مقاله به چاپ رسید. در سال ۲۰۱۷، نسخهٔ دیجیتال این دایرةالمعارف برای استفاده عموم عرضه شد و در پایان سال گذشتهٔ میلادی مدیریت این طرح اعلام کرد هر ماه حدود دو و نیم میلیون نفر از منابع این پایگاه استفاده می‌کنند.
هزینهٔ سالانهٔ این پروژه با ۴۰۰ کارمند و حدود هفت هزار مولف آزاد حدود یک میلیارد روبل اعلام شده است. به گزارش رسانه‌های روسی، از ابتدای سال جاری میلادی بودجه‌ای به این طرح اختصاص نیافته و اکنون دولت مصمم است این طرح را تعطیل کند.
مطابق این گزارش‌ها، بدهی به کارمندانی که بیش از هشت ماه حقوق دریافت نکرده‌اند و همچنین به شرکت ارائه‌دهندهٔ خدمات فنی از صندوق ذخیرهٔ فدراسیون روسیه تسویه می‌شود و تمام منابع «دایرةالمعارف بزرگ روسیه» به پروژهٔ «رو ویکی» واگذار خواهد شد.
«رو ویکی» چیست؟
«رو ویکی» دانشنامهٔ آنلاین به زبان روسی (و برخی مقالاتش به زبان‌های دیگر که در روسیه رواج دارد) است که از تابستان پارسال راه‌اندازی شده است.
این دانشنامه در زمان راه‌اندازی در ژوئن ۲۰۲۳ دربردارندهٔ حدود دو میلیون مقاله از ویکی‌پدیا به زبان روسی بود که توسط «شورای کارشناسی ویرایش شده». در این «ویرایش»، مسائلی که از دید حکومت روسیه «اشتباه» و «سوال‌برانگیز» است، حذف و بازنویسی شده. به عنوان نمونه، مقالهٔ ویکی‌پدیا دربارهٔ جنایات ارتش روسیه در جنگ علیه اوکراین حذف و در مقابل، مقاله‌ای در توجیه این جنگ منتشر شده است.
به تازگی نشریهٔ بریتانیایی «اکونومیست» در مقالهٔ «کرملین ویکی‌پدیا را بازنویسی می‌کند» مهم‌ترین انگیزه برای ایجاد «رو ویکی» را سانسور مقالات ویکی‌پدیا به زبان روسی خوانده. این نشریه متوجه شده که در «رو ویکی» مقالات ویکی‌پدیا دربارهٔ وضعیت حقوق بشر، آزادی بیان، سانسور و یا زندانیان سیاسی در روسیه «خلاصه» و مقاله دربارهٔ آلکسی ناوالنی به گونه‌ای «اصلاح» شده که تمام اطلاعات دربارهٔ مبارزهٔ این چهرهٔ فقید اپوزیسیون روسیه با رژیم ولادیمیر پوتین در آن حذف شده.
مشخص نیست چه کسانی عضو «شورای کارشناسی رو ویکی» هستند اما مدیریت این طرح برعهدهٔ ولادیمیر مدیکو است که زمانی یکی از مدیران «ویکی‌پدیای روسی» بود اما طی همان مدت چند سال بدون آگاهی سایر فعالان این انجمن به سفارش دولت روسیه مقالات ویکی‌پدیا را سانسور می‌کرد.
انجمن «ویکی‌پدیای روسی» که در سال ۲۰۰۸ برای نظارت بر ترجمه، تدوین و ویرایش مقالات ویکی‌پدیا به زبان روسی تشکیل شد و برندهٔ چندین جایزهٔ اینترنتی در روسیه بود تا زمستان پارسال فعالیت می‌کرد. در آن تاریخ ستانیسلاوف کوزلوفسکی، استاد دانشگاه مسکو و مدیر این انجمن، «مامور بیگانه» اعلام و از دانشگاه اخراج شد.
تعطیل شدن این انجمن به معنای تعطیل شدن ویکی‌پدیا به زبان روسی نیست، هرچند در روسیه صدها مقالهٔ ویکی‌پدیا بدون وی‌پی‌ان قابل خواندن نیستند. همچنین «روس‌کوم‌نادزور»، نهاد دولتی که بر ارتباطات، فن‌آوری اطلاعات و رسانه‌های جمعی نظارت دارد، از سال ۲۰۲۲ درخواست کرده که در منابع روسی، نام ویکی‌پدیا با برچسب «ناقض قوانین روسیه» ذکر شود. این نهاد از ویکی‌پدیا خواسته است تمام مقالات در انتقاد از جنگ روسیه علیه اوکراین را حذف کند.
مشکلات مالی «دایرةالمعارف بزرگ روسیه» و بودجهٔ «رو ویکی»
در منابع روسی هیچ اشاره‌ای به منابع مالی «رو ویکی» وجود ندارد. ولادیمیر مدیکو مدیر این طرح تابستان گذشته در مصاحبه‌ای با خبرگزاری تاس گفت که «این طرح از سوی دولت تامین مالی نمی‌شود بلکه توافق‌هایی با سرمایه‌گذاران خصوصی که با اهداف این طرح همسو هستند وجود دارد».
نشریهٔ تحقیقاتی «واژنیه ایستوری» که پس از ممنوع شدن فعالیت آن در روسیه، در لتونی منتشر می‌شود، مظنون است که ممکن است بانک VTB حامی مالی این طرح باشد.
از بهار گذشته «رو ویکی» به‌طور گسترده تبلیغ می‌شود. به گزارش «واژنیه ایستوری»، بنرهای «رو ویکی» دست‌کم در ۱۹ شهر بزرگ روسیه دیده می‌شود و در متروی مسکو یک قطار ویژهٔ تبلیغات این طرح، رنگ‌آمیزی شده. رسانه‌های رسمی و بلاگ‌نویسان مورد حمایت کرملین نیز این طرح را تبلیغ می‌کنند.
در این میان، به گزارش روزنامهٔ «کامرسانت» و پایگاه خبرهای اقتصادی «ر‌ب‌کا»، طرح «دایرةالمعارف بزرگ روسیه» به‌دلیل مشکلات مالی تعطیل شده.
سرگئی کراوتز، سردبیر «دایرةالمعارف بزرگ روسیه»، به روزنامهٔ «کامرسانت» گفت که در سال‌های اخیر این طرح توسط وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات تامین مالی می‌شد اما امسال هیچ بودجه‌ای ویژهٔ این طرح اختصاص نیافته و پس از بررسی این موضوع در دو جلسهٔ دولت، تصمیم گرفته شد که این طرح تعطیل شود.
به گفتهٔ او، هدف مولفین همواره ارائهٔ «مقاله‌ای ایده‌آل بوده و هر متن بارها بازخوانی، بازنویسی و ویرایش می‌شده». او افزود که از دید دولتمردان روس، این روند «ناکارآمد» است.
تصمیم دولت روسیه مخالفت‌هایی در پی داشته است. پیتر لوسترم قائم مقام کمیسیون فرهنگ شورای اجتماعی نزد پارلمان روسیه در تلگرام نوشته است: «ادغام دایرةالمعارف بزرگ روسیه و رو ویکی یک اشتباه بزرگ است؛ نمی‌توان علم را با خلاقیت آماتورها که اغلب با اشتباهات فراوان همراه است ادغام کرد».
