یادداشتی از مولود حاجی‌زاده: زمانی که معترضان در خیابان‌های ایران شعار «نه غزه، نه لبنان...» سر می‌دادند، هزارها کیلومتر آن‌طرف‌تر، جمعی از ساکنان غزه و کرانه باختری با کارت‌های شناسایی خود در صف دریافت سهم‌شان از کمک‌های مالی سالانه بنیاد شهید و امور ایثارگران می‌ایستادند؛ کمک‌های مالی‌ای که سال‌هاست بنیاد شهید از طریق دو نهاد تحت مدیریت حماس و جنبش جهاد اسلامی فلسطین میان خانواده‌های کشته‌شدگان فلسطینی توزیع می‌کند.
طی سال‌های اخیر، در حالی‌که همواره بودجه بنیاد شهید با رشد قابل‌ملاحظه‌ای همراه بوده، اعتراضات و تحصن‌های جانبازان و ایثارگران جنگ ایران و عراق در مقابل ساختمان بنیاد شهید به صورت پی‌درپی ادامه داشته است. پاسخ به این اعتراضات اما همواره به گلایه‌های مسئولان بنیاد شهید از محدودیت منابع و ناکافی بودن بودجه سالانه محدود ختم شده است.
بنیاد شهید طی دهه‌های اخیر، در راستای سیاست رهبران جمهوری اسلامی در قبال فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی و به‌منظور حمایت از پایگاه‌های اجتماعی گروه‌هایی همچون حماس و جهاد اسلامی، تخصیص منابع مالی از طریق شعبه فلسطینی خود را در دستور کار قرار داده است.
«الانصار» مجموعه‌ای مرتبط با گروه جهاد اسلامی است که از بیش از دو دهه قبل تحت عنوان انجمن خیریه در مناطقی از فلسطین بهویژه غزه و کرانه باختری به توزیع منابع مالی تزریق‌شده از سوی بنیاد شهید و امور ایثارگران ایران مشغول است.
از انتفاضه دوم بود که جمهوری اسلامی پرداخت کمک مالی سالانه به خانواده‌های کشته‌شدگان فلسطینی را از طریق منابع بنیاد شهید به‌عنوان یکی از سیاست‌های خود در دستور کار قرار داد.
مسیر بیست‌ساله انتقال پول
«الانصار بخشی از اراده خداوند برای خدمت به شهدا، ایتام و اسراست». این یکی از اهدافی است که انجمن خیریه الانصار خود را با آن معرفی کرده است. این خیریه که وابسته به جهاد اسلامی فلسطین است، فعالیت خود را از سال ۲۰۰۱ با تأسیس دفتری در غزه آغاز کرد. الانصار در تمام سال‌های گذشته به‌عنوان کانالی برای انتقال وجوه بنیاد شهید و امور ایثارگران به خانواده‌های جریان وابسته به حماس و جهاد اسلامی فلسطین فعالیت کرده است.
المانیتور در اردیبهشت ۱۳۹۸ به نقل از «سامی ابو ایاض»، مسئول پرونده شهدای فلسطینی انجمن الانصار، نوشت: «مجموعاً ایران به ۹ هزار خانواده شهدای فلسطینی کمک مالی پرداخت می‌کند که از این میزان حدود هفت هزار خانوار ساکن غزه و دو هزار خانوار ساکن کرانه باختری هستند.»
نحوه کمک‌های مالی پرداخت‌شده از سوی خیریه الانصار به خانواده‌های تحت پوشش حاکی از آن است که بنیاد شهید سالانه در چند مرحله اقدام به توزیع پول میان گروه‌های مختلفی از این خانواده‌ها می‌کند.
در دی ماه ۱۳۹۸ خیریه الانصار کمک‌های مالی پرداخت‌شده از سوی ایران را که رقمی بالغ بر ۲ میلیون دلار عنوان شده بود، میان خانواده‌های کشته‌شدگان غزه توزیع کرد. شبکه المیادین در این مورد نوشت که این رقم میان ۴۸۰۰ نفر از ساکنان غزه توزیع شده است.
هم‌زمان با توزیع این منابع در روزهای ۲۹ و ۳۰ دی ۱۳۹۸ ناصر الشیخ علی، نایب‌رئیس انجمن الانصار، در مصاحبه‌ای با شبکه المیادین عنوان کرد که «با وجود وضعیت مالی سخت ایران به‌دلیل تحریم‌های آمریکا، امسال نیز حمایت‌های مالی ایران میان مردم توزیع شد».
طبق اطلاعیه‌ای که الانصار در تیرماه ۱۳۹۷ از نحوه توزیع منابع مالی رسیده از سوی جمهوری اسلامی در صفحه فیس‌بوک خود منتشر کرد، خانواده شهدای متأهل مبلغی معادل ۶۰۰ دلار و خانواده شهدای مجرد حداقل ۳۰۰ دلار دریافت کرده‌اند. در تردیبهشت ۱۳۹۶ نیز این انجمن در صفحه فیس‌بوک خود از پرداخت کمک مالی به خانواده کشته‌شدگان غزه خبر داده بود که مقدار این کمک از سوی ایران حدود ۲ میلیون دلار عنوان شده بود.
شبکه تلویزیونی العالم در خرداد ۱۳۹۵ در خبری به تقدیر و تشکر ناصر الشیخ علی، نایب‌رئیس انجمن خیریه الانصار، از جمهوری اسلامی و رهبر ایران برای دریافت کمک مالی پرداخت و آن را منابعی مستمر از سوی ایران توصیف کرد.
طبق گزارشی که مرکز اخبار و اطلاعات تروریسم ITIC در مرداد ۱۳۹۷ منتشر کرد، طی سال‌های اخیر منابع مالی تأمین‌شده از سوی بنیاد شهید برای توزیع میان خانواده‌های کشته‌شدگان فلسطینی در هر مرحله حدود دو میلیون دلار بوده است. اظهارات مسئول پرونده شهدای فلسطینی انجمن خیریه الانصار حاکی از آن است که این منابع طی چند مرحله در سال پرداخت می‌شود.
المانیتور در سال ۱۳۹۸ به نقل از سامی ابو ایاض این‌گونه نوشته بود: «ایران هر سه ماه یک بار به خانواده شهدای فلسطینی کمک مالی ارائه می‌دهد.»
بر این اساس می‌توان گفت که سالانه در هر مرحله حدود دو میلیون دلار از سوی بنیاد شهید برای خانواده‌های کشته‌شدگان فلسطینی تخصیص می‌یابد.
از کمک‌های معیشتی تا بازسازی خانه فلسطینیان
منابع مالی پرداخت‌شده از سوی بنیاد شهید به خانواده‌های حامیان جریان حماس و جهاد اسلامی به همین مقدار محدود نمانده و این خانواده‌ها برای بازسازی خانه‌های خود نیز از حمایت‌های مالی ایران بهره برده‌اند؛ منابعی که پرداخت آن‌ها حداقل از دو دهه قبل جریان داشته است.
آژانس خبری «معاً» فلسطین در اردیبهشت ۱۳۸۵ طی گزارشی از پرداخت یک و نیم میلیون دلار از سوی بنیاد شهید ایران برای ساخت منازل خانواده‌های کشته‌شدگان و مجروحان فلسطینی در غزه خبر داده بود. مرکز اخبار و اطلاعات تروریسم نیز در گزارشی این رقم را در سال ۱۳۹۷ برای هر خانواده حداقل هفت هزار دلار عنوان کرده که در برخی موارد تا ۳۰ هزار دلار نیز پرداخت شده است.
در حال حاضر نیز پرداخت کمک مالی برای ساخت و بازسازی منازل خانواده‌های کشته‌شدگان فلسطینی ادامه دارد. پایگاه خبری فلسطین الیوم، در خرداد ۱۴۰۰ به‌نقل از نافذ الاعرج، مدیر انجمن خیریه الانصار، ضمن تأکید بر تداوم حمایت مالی از خانواده شهدای فلسطین با حمایت جمهوری اسلامی، اعلام کرد که این انجمن کمک‌های مالی فوری نیز به خانواده‌هایی که خانه‌هایشان تخریب شده خواهد پرداخت.
پرداخت پول از گلوگاه بانکی حماس
در جریان توزیع این منابع مالی حماس نقش پررنگی دارد؛ منابعی که ابتدا در اختیار حماس قرار می‌گیرد و با همراهی انجمن خیریه تحت مدیریت جهاد اسلامی، میان حامیان مردمی این گروه‌ها توزیع می‌شود.
آن‌طور که انجمن خیریه الانصار در تیرماه ۱۳۹۷در صفحه فیس‌بوک خود نوشت، خانواده شهدای غزه این کمک‌های مالی را از طریق چک‌هایی که خیریه الانصار به آن‌ها ارائه می‌دهد دریافت کرده و برای نقد کردن آن باید به بانک ملی اسلامی فلسطین مراجعه کنند؛ بانکی که حماس آن را اداره می‌کند.
این بانک، که فعالیت آن از سوی تشکیلات خودگردان فلسطین به رسمیت شناخته نشده، دارای شعبی در غزه، خان یونس و رفح است. نگاهی به وب‌سایت سوئیفت نشان می‌دهد که این بانک در چارچوب این سازوکار بانکی فعال نیست. وب‌سایت اداره پول فلسطین در سال ۲۰۱۱ با انتشار یک اعلامیه رسمی، بانک ملی اسلامی را غیرمجاز اعلام کرد، با این حال فعالیت این بانک تحت مدیریت حماس برای نقل و انتقالات مالی همچنان ادامه دارد.
سال ۲۰۱۰ نیز وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا بانک ملی اسلامی را به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کرد که به ارائه خدمات مالی به نیروهای نظامی از جمله شاخه نظامی حماس مشغول است.
رشد بودجه بنیاد شهید و دامنه توزیع پول در خارج از مرزها
در بخش مصارف و تخصیص منابع اعتباری بنیاد شهید و امور ایثارگران، هیچ‌گاه نمی‌توان عنوانی از منابع توزیع‌شده به دفاتر خارج از کشور این نهاد مشاهده کرد، اما این منابع به‌صورت سالانه بخشی از مصارف اعتباری بودجه بنیاد شهید را به خود اختصاص می‌دهد. این پرداخت‌ها در حالی صورت می‌گیرد که گروهی از مصدومان جنگ ایران و عراق به دلیل نارضایتی از مقدار یا شیوه دریافت کمک‌های مالی، از جمله در بخش درمانی، طی ماه‌های اخیر بارها مقابل بنیاد شهید و امور ایثارگران تجمع کرده‌اند.
نگاهی به بودجه سالانه بنیاد شهید و امور ایثارگران نشان از تداوم رشد قابل‌توجه سالانه خطوط اعتباری نهادی دارد که همواره با معوقات پرداختی به جامعه هدف خود در ایران روبه‌روست.
در سال جاری، بودجه بنیاد شهید رقمی بالغ بر ۲۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بود که این خط اعتباری در لایحه بودجه پیشنهادی سال ۱۴۰۱ به بیش از ۴۸ هزار و ۱۴۳ میلیارد تومان رسیده و این به‌معنای رشد ۲۱ هزار میلیارد تومانی بودجه این نهاد است.
البته منابع درآمدی بنیاد شهید صرفاً در بودجه مصوب سالانه خلاصه نمی‌شود. اساسنامه این بنیاد منابع درآمدی دیگری را نیز برای آن مشخص کرده است. بنابر ماده ۷ اساسنامه آن، منابع مالی بنیاد شهید عبارت است از کمک‌های رهبر جمهوری اسلامی، کمک‌ها و اعتبارات مصوب در بودجه عمومی کشور، درآمدهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی بنیاد و هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی.
در عین حال بنیاد شهید سال‌های سال است که با برخورداری از حدود ۱۴۰ شرکت و بنگاه بزرگ و کوچک، در قامت یک هلدینگ بزرگ اقتصادی نیز فعال است.
به‌رغم گستردگی دامنه منابع مالی بنیاد شهید، هیچ گزارش دقیق و شفافی از میزان کمک‌های رهبر جمهوری اسلامی و همچنین مجموع درآمدهای شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی متعلق به این نهاد وجود ندارد و تنها بخشی از منابع تخصیص‌یافته در قالب ردیف‌های بودجه سالانه منتشر می‌شود بدون آن‌که شفافیتی در خصوص نحوه تخصیص همین منابع نیز در دسترس باشد.
در سال ۲۰۰۷ وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، بنیاد شهید ایران و شعب آن در لبنان و فلسطین را به‌عنوان بنیاد حامی سازمان‌های تروریستی معرفی کرد که با حزب‌الله، حماس و جنبش جهاد اسلامی همکاری دارد.
اما دامنه مشمولین دریافت کمک مالی از بنیاد شهید در خارج از مرزهای کشور طی سال‌های گذشته افزایش یافته و تنها فلسطینییان و جریان حامی حزب‌الله لبنان از منابع مالی آن بهره نمی‌برند. طی سال‌های اخیر دایره تخصیص این کمک‌ها به پایگاه‌های جریان‌های نزدیک به جمهوری اسلامی در سوریه، عراق و یمن نیز گسترش یافته است.
هیچ برآورد مالی‌ای از منابعی که توسط بنیاد شهید در راستای اهداف سیاسی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی در خارج از مرزها توزیع می‌شود، وجود ندارد، اما باتوجه به جمعیت مشخص و محدودیت دایره جامعه تحت پوشش این بنیاد در داخل کشور از یک سو و شیب تند رشد منابع بودجه‌ای بنیاد شهید از سوی دیگر می‌توان گفت که دامنه فعالیت این نهاد در زمینه حمایت مالی از سیاست‌های جمهوری اسلامی در خارج از مرزها بهویژه در منطقه، رو به افزایش است.
