آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی که به تازگی منتشر شده ۱۰ راهکار پیشنهادی برای برون‌رفت نسبی اروپا از وابستگی خود به گاز طبیعی روسیه را مطرح کرده است. این گزارش با هدف کم کردن وابستگی اروپا به گاز طبیعی روسیه در سال آینده میلادی و همچنین با در نظر گرفتن سیاست‌های جهانی تغییر اقلیم و سیاست تعادل کربنی صفر اتحادیه اروپا منتشر شده است.
کم کردن وابستگی اروپا به گاز طبیعی روسیه به شیوه‌های مختلفی قابل انجام است، اما برخی از این شیوه‌ها همچون بازگرداندن و یا افزایش مصرف زغال سنگ، منجر به عقب رفت در برنامه جهانی مبارزه با گرمایش زمین و به مخاطره انداختن اهداف محیط زیستی جهانی و اتحادیه اروپاست.
از این رو، آژانس بین‌المللی انرژی طیفی از گزینه‌ها را در یک برنامه جامع برای کاهش یک سوم تا نیمی از وابستگی اروپا به گاز طبیعی روسیه مطرح کرده که از جایگزینی منابع تأمین گاز تا کم کردن درجه حرارت واحدهای مسکونی را شامل می‌شود.
در ادامه هر یک از این راهکارها به صورت مختصر بیان شده است.
راهکار اول: عدم انعقاد قرارداد جدید برای واردات گاز طبیعی از روسیه
با توجه به منقضی شدن برخی قراردادهای بلندمدت با روسیه در زمینه صدور گاز طبیعی، عدم تمدید و یا انعقاد قرارداد (در صورت یافتن منابع جایگزین) می‌تواند راه حل بدون تنشی برای برون‌رفت از وابستگی باشد.
به عنوان مثال قرارداد اروپا با شرکت گازپروم روسیه برای واردات سالانه ۱۵ میلیارد مکعب گاز طبیعی، در سال ۲۰۲۲ منقضی می‌شوند که می‌تواند فرصتی را برای جایگزینی آن به اتحادیه اروپا بدهد.
راهکار دوم: یافتن منابع جایگزین برای واردات گاز طبیعی
یکی از مهم‌ترین برون‌رفت‌ها برای اروپا افزایش واردات LNG از طریق پایانه‌های دریافت و بازتبدیل LNG در بنادر است. با توجه به نقش کمتر روسیه در تجارت جهانی LNG و قابل اطمینان‌تر بودن کشورهای صادرکننده (آمریکا، استرالیا، قطر و..) این مسیر می‌تواند مسیر قابل اطمینان‌تری برای جایگزینی گاز روسیه باشد.
اما فشرده بودن بازار LNG و همچنین نیاز به افزایش پایانه‌های بازتبدیل به گاز طبیعی، افزایش واردات LNG در سال ۲۰۲۲ را محدود می‌کند.
آژانس بین‌المللی انرژی با در نظر گرفتن فاکتورهای ریسک بازار و پیش‌بینی محدودیت‌های فنی و اقتصادی موجود در عرضه و واردات LNG، پیش‌بینی حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب افزایش واردات LNG در سال ۲۰۲۲ را کرده است.
در کنار این، می‌توان به افزایش تولید و انتقال گاز طبیعی به وسیله خط لوله از منابع گازی در آذربایجان و نروژ اشاره کرد که می‌تواند تا ۱۰ میلیارد متر مکعب از گاز طبیعی وارداتی از روسیه را جایگزین کند.
راهکار سوم: افزایش ذخیره گاز اروپا در سال پیش رو
در کنار جایگزینی واردات، افزایش اتکاپذیری شبکه گازی برای تثبیت عرضه خصوصاً در فصل سرد و در شرایط کمبود یکی از مهم‌ترین مسائلی است که لازم است توسط اروپا در نظر گرفته شود.
طبق ارزیابی آژانس بین‌المللی انرژی، برای رفع مشکلات ناشی از کم شدن واردات گاز از روسیه، لازم است تا در سال ۲۰۲۲ به مقدار ذخیره گاز طبیعی ۱۸ میلیارد متر مکعب افزوده شود. در این فرآیند افزایش تزریق به شبکه ذخیره گاز خصوصاً در فصل زمستان و تا قبل از ماه اکتبر حیاتی است.
راهکار چهارم: افزایش سریع بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر
افزایش بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر، موجب کاهش نیاز به گاز طبیعی به ویژه در بخش تولید برق است.
اروپا با توجه به پیشرو بودن در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند در سال پیش رو افزایش ظرفیت ۳۵ تراوات ساعتی (معادل کاهش شش میلیارد متر مکعب در واردات گاز) را در شبکه برق تجدیدپذیر شاهد باشد که این بیشتر با افزایش نصب و بهره‌برداری از سامانه‌های انرژی بادی و خورشیدی برای تولید برق و همچنین گرمایش خورشیدی امکان‌پذیر است.
لازم به ذکر است برای تحقق این هدف، صدور سریع مجوزها و مشخص کردن ضرب‌العجل‌ها حیاتی است.
راهکار پنجم: استفاده بیشینه از رآکتورهای هسته‌ای قابل باز اتصال به شبکه
تولید برق از انرژی هسته‌ای ردپای کربنی بسیار پایینی دارد. اما با توجه به ملاحظات ایمنی و آلودگی ناشی از پسماندهای هسته‌ای، این نیروگاه‌ها در برخی کشورهای اروپایی به ویژه در آلمان به مرور و از سال ۲۰۱۲ از شبکه خارج شده‌اند.
بازگردانی نیروگاه‌های تعطیل‌شده به مدار، کار آسانی نبوده و در کوتاه‌مدت میسر نیست. اما، برخی نیروگاه‌ها را که در حال حاضر برای تعمیر و تست ایمنی از شبکه خارج شده‌اند، می‌توان با تسریع این مراحل در زمانی کم به مدار بازگرداند.
همچنین به تأخیر انداختن موقتی خاموشی برخی از نیروگاه‌های هسته‌ای که قرار است در سال ۲۰۲۲ از مدار خارج شوند، نیز می‌تواند بخشی از کاهش تولید برق به‌واسطه کاهش واردات گاز از روسیه را جبران کند.
بنا بر پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی این راهکارها می‌تواند تا ۱۳ میلیارد مترمکعب از کاهش گاز وارداتی را جبران کند.
راهکار ششم: ارائه حمایت‌های مالی برای کاهش فشار اقتصادی واردشده به مشترکان آسیب‌پذیر
افزایش قیمت سوخت می‌تواند منجر به افزایش قیمت برق شده و سود زیادی را عائد کمپانی‌های تولید برق در اروپا کند.
اروپا می‌تواند با اتخاذ تدابیر هوشمندانه مالیاتی از ۲۰۰ میلیون یورو درآمد مازاد این شرکت‌ها (طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی) برای حمایت از مشترکان آسیب‌پذیر در مقابل افزایش قیمت‌ها استفاده کرده و تاب‌آوری جامعه را در مقابل گذار انرژی بالا ببرد.
راهکار هفتم: تأمین حرارت بخش خانگی به‌وسیله پمپ‌های حرارتی
جایگزینی پمپ‌های حرارتی با بویلرهای مشعلی که عمدتاً با سوخت گاز طبیعی کار می‌کنند، می‌تواند به کاهش قابل توجه مصرف گاز در اروپا کمک کند. پمپ‌های حرارتی دستگاه‌های پربازده و مقرون به صرفه‌ای هستند که می‌توان آنها را در زمان کوتاه و در تعداد زیاد تولید کرد.
در زمان کوتاه اتحادیه اروپا می‌تواند با افزایش بهره‌گیری از پمپ‌های حرارتی علاوه بر دو میلیارد متر مکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز، در راستای کاهش آلودگی در بخش خانگی نیز گام بردارد.
راهکار هشتم: بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها و صنایع
بالا بردن بازده سیستم‌های انرژی از مهم‌ترین فاکتورها در گذار انرژی مطمئن، کاهش آلودگی و بهینه‌سازی مصرف سوخت است. نوسازی سیستم‌های انرژی ساختمان‌ها خصوصاً ساختمان‌های غیر مسکونی، قدیمی‌تر و کم‌بازده‌تر در کنار ارتقای عایق‌بندی، می‌تواند به کاهش گاز مصرفی اروپا منجر شود.
همچنین هوشمندسازی کنترل حرارتی منازل برای کم کردن اتلاف انرژی از دیگر راهکارهای مطرح شده است. طبق برآورد آژانس بین المللی انرژی، این راهکارها در مجموع می‌تواند کاهش دو میلیارد متر مکعبی واردات گاز طبیعی را برای اروپا در سال پیش رو رقم بزند.
راهکار نهم: تشویق مصرف‌کنندگان به کاهش موقتی دمای اطاق در بخش خانگی
دمای میانگین بخش خانگی در فصل سرما برای اغلب کشورهای اروپایی حدود ۲۲ درجه سانتیگراد است. هر درجه کاهش در این درجه حرارت می‌تواند به سرعت کاهش مصرف ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز را برای اروپا به همراه داشته باشد.
اما این تغییر نیازمند آگاهی‌رسانی همگانی و مشارکت فعالانه رسانه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد است.
راهکار دهم: ایجاد تعادل در شبکه تولید برق با روش‌های کم‌کربن
نوسانات شبکه برق معمولاً با اتلاف زیاد انرژی همراه است. از این رو، برای جبران کمبود و متعادل‌سازی شبکه در زمان‌های پیک و همچنین زمان‌های کمبود، گاز طبیعی نقش ویژه‌ای را در شبکه کشورهایی که در حال توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر هستند، ایفا می‌کند.
اما جایگزینی گاز طبیعی با حامل‌های انرژی کم‌کربن که توانایی ذخیره برق را داشته و قابل مصرف نیز باشند، یکی از مسیرهای گذار انرژی و کم کردن وابستگی گازی اروپا به شمار می‌رود.
هیدروژن سبز یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی در نقشه جامع انرژی آینده به شمار می‌رود که هم از یک سو نقش مهمی در کنترل نوسانات شبکه برق دارد واز سوی دیگر در بسیار از بخش‌ها همچون حمل و نقل، گرمایش، تولید برق و ... قابل استفاده است.
با این وجود، با توجه به محدودیت‌های فنی و اقتصادی و کامل نبودن زیربنای هیدروژنی در اغلب کشورها، به سختی بتوان در سال پیش رو وظیفه ایجاد تعادل در شبکه را به هیدروژن واگذار کرد. بنابراین نیاز است تا به سرعت سیاستگذاری و برنامه‌ریزی اقتصادی درستی برای کاهش تلفات شبکه برق و ارتقای اتکاپذیری آن انجام شود.
****
راه‌حل‌های پیشنهادی آژانس بین‌المللی انرژی با در نظر گرفتن پیمان‌های جهانی مرتبط با تغییرات اقلیمی و توسعه پایدار ارائه شده است.
بدون در نظر گرفتن این موارد، یکی از راه‌حل‌های زودبازده برای کاهش وابستگی اروپا، بازگشت مجدد زغال سنگ به عنوان منبع انرژی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت جایگزین بخشی از گاز طبیعی مصرفی شده و ۲۲ میلیارد مترمکعب از واردات گاز اروپا از روسیه بکاهد.
بر اساس پیش بینی آژانس بین‌المللی انرژی اگر این روش در کنار روش‌های ۱۰ گانه ذکر شده در این نوشتار در دستور کار فوری اروپا قرار گیرد، در مجموع اروپا می‌تواند حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب از واردات گاز طبیعی خود از روسیه بکاهد، که این چیزی معادل نیمی از وابستگی اروپا به گاز طبیعی روسیه است.
