حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، روز یکشنبه ۱۷ آذر لایحه بودجه سال ۹۹ را به مجلس ارائه داد. وی بودجه سال آینده را بودجه «ایستادگی و استقامت در برابر تحریم» نامیده است.
بررسی ارقام بودجه برخی نهادهای خاص مانند حوزه‌های علمیه یا جامعه المصطفی العالمیه که مهم‌ترین مرکز طلاب خارجی در ایران است، نشان می‌دهد که سال «ایستادگی و استقامت در برابر تحریم» تغییر چندانی در بودجه آنها ایجاد نکرده و در برخی موارد افزایش هم یافته است.
بودجه‌های نهادهای مذهبی مامور در خارج؛ افزایش یافته
«جامعه المصطفی العالمیه» که تشکیلات مرکزی آن در قم قرار دارد، از سال ۱۳۸۷ فعالیتش را شروع کرده است. مدیران این موسسه مدعی هستند که از ۱۳۰ کشور جهان طلبه جذب کرده‌اند و ۸۰ مرکز مذهبی که طبعا به تبلیغ مذهب شیعه مشغول هستند، را تحت حمایت دارند.
ماموریت اصلی طلاب تحت حمایت و تربیت این مرکز، گسترش مذهب شیعه در کشورهای مختلف است، نقشی شبیه مبلغان مسیحی.
بودجه سال ۱۳۹۹ این موسسه ۳۱۷ میلیارد و ۳۲۰ میلیون تومان تعیین شده است که نسبت به بودجه سال ۱۳۹۸ بیش از ۱۲ میلیارد تومان افزایش یافته است.
دیگر سازمان مشابه جامعه الصمطفی که فعالیت‌های فرهنگی خارج از کشور را تحت نظر وزارت ارشاد دنبال می‌کند، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است. بودجه این سازمان از ۲۲۰ میلیارد تومان در سال ۹۸ به ۲۴۱ میلیارد تومان در سال ۹۹ افزایش یافته است.
سومین نهاد فعال در حوزه تبلیغات فرهنگی و دینی خارج از ایران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است که بودجه آن از ۳۷ میلیارد تومان در سال ۹۸ به ۳۲ میلیارد تومان کاهش یافته است.
نهاد دیگر فعال در این زمینه «مجمع جهانی اهل بیت» است که بودجه‌اش در سال ۹۹ حدود هشت میلیارد تومان کاهش یافته و به ۴۰ میلیارد تومان رسیده است. این مجمع یک دانشگاه هم به اسم «دانشگاه بین‌المللی اهل بیت» دارد که بودجه آن در سال ۹۹، بیش از ۱۱ میلیارد تومان است. ۱۲ و نیم میلیارد تومان بودجه در سال ۹۸ به این دانشگاه اختصاص یافته بود.
جمع‌بندی بودجه این پنج مرکز که عمدتا در زمینه تبلیغ شیعه در خارج از ایران، تربیت طلبه‌های خارجی و فعالیت‌های فرهنگی مذهبی ماموریت دارند و بازوی تبلیغاتی «دولت شیعه» محسوب می‌شوند، نشان می‌دهد که مجموع بودجه آنها در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۶۴۱ میلیارد تومان می‌رسد. بودجه این نهادها در سال ۱۳۹۸ بیش از ۶۲۲ میلیارد تومان بوده است.
نهادهای اصلی حوزه علمیه؛ کاهش ۳ درصدی
علاوه بر خارج، در داخل ایران هم نهادهای عظیمی در زمینه آموزش‌های دینی با تمرکز بر معارف شیعه مشغول به فعالیت هستند که مشهورترین آنها حوزه‌های علمیه به‌ویژه حوزه‌های علمیه قم هستند.
بودجه اختصاص یافته به شورای عالی حوزه‌های علمیه در سال ۹۸ بالغ بر ۴۶۵ میلیارد تومان است، که این رقم در سال آینده به ۳۵۰ میلیارد تومان کاهش یافته است.
دیگر نهاد مهم بودجه‌بگیر در این زمینه «مرکز خدمات و بیمه طلاب حوزه‌های علمیه» است. دولت حسن روحانی حدود ۸۰۰ میلیارد تومان برای بودجه مرکز خدمات و ۳۹۵ میلیارد تومان برای بودجه بیمه طلاب و روحانیون غیرشاغل اختصاص داده است.
«شوراي سياستگذاري حوزه‌های علميه خواهران» هم ۲۰۶ میلیارد تومان بودجه دارد. بودجه حوزه علمیه خراسان هم ۸۵ میلیارد تومان است. بودجه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم هم نیز مانند سال ۹۸ حدود ۱۵۲ میلیارد تومان تعیین شده است.
شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نیز مانند سال گذشته ۴۵ میلیارد تومان بودجه گرفته است که این بودجه از محل درآمد یارانه‌ها پرداخت می‌شود.
جمع‌بندی و مقایسه بودجه این نهادها نشان می‌دهد که در مجموع ۲۰۱۹ میلیارد تومان بودجه به آنها اختصاص داده شده است که نسبت به پارسال فقط ۶۵ میلیارد تومان یعنی ۳ درصد کمتر شده است.
بودجه‌های نهادهای وابسته: حدود ۳ درصد افزایش یافته
در زمینه آموزش تبلیغ و تحقیق برای دین و الگوهای مدنظر حکومت در ایران، نهادهای ریز و درشت دیگری هم فعال هستند، از جمله سازمان تبلیغات اسلامی (۲۰۱ میلیارد تومان)، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی (۸۷ و نیم میلیارد تومان) شورای سیاستگذاری ائمه جمعه (حدود ۳۰ میلیارد تومان)، مرکز رسیدگی به امور مساجد (۳۱ میلیارد تومان)، ستاد اقامه نماز (۱۶ میلیارد تومان)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (۱۵ میلیارد تومان)، موسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی (۵ میلیارد تومان)، بنیاد دایره‌المعارف اسلامی (۹ میلیارد تومان) پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (بیش از ۲۰ میلیارد تومان)، مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت (۷ میلیارد تومان)، ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر (۳۱ و نیم میلیارد تومان)، موسسه آموزشی پژوهشی «امام خمینی» وابسته به مصباح‌یزدی (حدود ۲۰ میلیارد تومان)، دانشگاه امام صادق (۱۳۲ میلیارد تومان)، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی ( ۶۶ میلیارد تومان)، دانشگاه معارف اسلامی (۱۳۶ میلیارد تومان)، صندوق مشارکت توسعه فرهنگی قرآنی (۲۰ میلیارد تومان)، دانشگاه علوم و معارف قرآنی (۳۷ میلیارد تومان)، دانشگاه مذاهب اسلامی (حدود ۲۰ میلیارد تومان)، دانشگاه معارف اسلامی (۱۰ میلیارد تومان)، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها (۱۳۶ میلیارد تومان) هستند که در مجموع حدود ۱۰۳۴میلیارد تومان بودجه دارند.
بودجه سال ۹۸ این نهادها در مجموع بیش از ۱۰۰۷ میلیارد تومان بود که با این حساب، بودجه آنها برای سال آینده ۲۷ میلیارد تومان افزایش یافته است.
۹۰ میلیارد تومان برای دفاتر خامنه‌ای و خمینی
رهبران جمهوری اسلامی هم به روال معمول برای نشر آثار و تبلیغ کارهای شخصی‌شان سهمی از بودجه سالانه دارند.
«موسسه پژوهشی و فرهنگی انقلاب اسلامی» که توسط مسعود خامنه‌ای، فرزند رهبر جمهوری اسلامی، اداره می‌شود و به نشر و تبلیغ آثار آیت‌الله خامنه‌ای مشغول است در مجموع ۳۴ میلیارد تومان بودجه دارد. بودجه این موسسه امسال ۲۹ میلیارد تومان بود که بیانگر افزایش پنج درصدی در سال آینده است.
«موسسه نشر آثار حضرت امام» که همین کار را برای آثار آیت‌الله خمینی انجام می دهد و کتاب‌های او را منتشر می‌کند، بیش از ۳۲ میلیارد تومان بودجه به آن اختصاص یافته است. خانواده خمینی البته در بودجه سالانه سه ردیف دیگر هم دارند. ۲۳ میلیارد تومان برای مقبره خمینی و حدود ۱۰ میلیارد تومان برای «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی»، که جمع آنها می‌شود ۶۶ میلیارد تومان. مچموع این موسسات وابسته به خانواده خمینی سال جاری ۶۸ میلیارد تومان دریافت کرده بودند.
اما جمع بودجه موسسه نشر آثار دو رهبر می‌شود ۹۰ میلیارد تومان. این موسسات در سال جاری ۹۴ میلیارد تومان بودجه گرفته بودند.
جمع بودجه این سه بخش یعنی نهادهای تبلیغی خارج از ایران، حوزه‌های علمیه، نهادهای تبلیغ رهبران، دانشگاه‌های مذهبی و نهادهای وابسته یا همسو در مجموع سه هزار و ۸۷۴ میلیارد تومان است. مجموع بودجه همه این نهادها در بودجه امسال، سه هزار و ۸۰۷ میلیارد تومان بوده است.
بنابراین در شرایطی که بودجه توسط روحانی، بودجه دوران تحریم اعلام شده است، بودجه نهادهای مذهبی و تبلیغی نه تنها کاهش نیافته که حدود ۷۰ میلیارد تومان هم افزایش نشان می‌دهد.
البته باید اشاره کرد که کشف اعداد و ارقام بودجه بخش‌های مختلف به ویژه در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی و دینی کار بسیار دشواری است.
بسیاری از نهادهای فعال در این حوزه‌ها ردیف بودجه مستقل دارند ولی در همه وزارتخانه‌ها و نهادهای وابسته به حکومت مجموعه‌ای از پایگاه‌های بسیج، نماینده ولی فقیه و نهادهای تبلیغی، عقیدتی و سیاسی حضور دارند که از بودجه وزارتخانه تغذیه می‌شوند. بنابراین آنچه در بودجه هر سال به روال معمول به عنوان بودجه نهادهای دینی و فرهنگی یا تبلیغاتی در رسانه‌ها مطرح می‌شود، تنها بخشی از بودجه اختصاص یافته به این بخش‌هاست.
