بازار دارویی ایران به صورت سینوسی دچار بحران و کمبود می‌شود. این کمبودها گاهی تا قرص‌های ساده سرماخوردگی و سرم هم کشیده می‌شود، اما داروهایی همواره دچار بحران هستند؛ مانند داروهای خاص، انسولین یا داروهای مربوط به شیمی‌درمانی.
این در حالی است که رئیس سازمان غذا و داروی ایران مدعی است ۹۹ درصد داروی کشور تولید داخل است، اما وضعیت کمبود داروها نشان می‌دهد حجم تولید نتوانسته پاسخگوی نیاز دارو و درمان کشور باشد.
با توجه به کمبودهای بازار و میزان تقاضا، داروهای وارداتی قاچاق، در بازار سیاه و آنلاین خرید و فروش می‌شود.
یک فروشنده دارو در تلگرام به رادیوفردا می‌گوید: «داروخانه‌ها انسولین ندارند، فقط هلال احمر. فارماتین در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود. اما بازار آزاد دارد. وضعیت داروهای بیماران سرطانی هم همیشه بحرانی است. اما همه کمبودها در بازار آزاد پیدا می‌شود.» بازار آزاد یا سیاه دارو، حالا از ناصرخسرو به تلگرام رسیده است.
از خودکفایی تولید تا بحران دارو
در حالی که مدیران دولتی می‌گویند کارخانه‌های تولید دارو با قدرت کار می‌کنند، اما وضعیت داروخانه‌ها این موضوع را تصدیق نمی‌کند.
سیدحیدر محمدی، معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو، مدعی شده که بخش زیادی از داروها در داخل کشور وجود دارد. او گفته است: «بسیاری از داروهای ضد سرطان در شرکت‌های داروسازی داخلی و با کیفیت بالا تولید می‌شود. یک درصد از داروهای مورد نیاز کشور از مسیر واردات تأمین می‌شود که همان یک درصد البته ۱۳ درصد ارزش ریالی کل داروهای ما را هم شامل می‌شود.»
بر این اساس، ایران تنها نیاز یک درصدی به واردات دارو دارد، اما مشکلات مردم در تهیه و تأمین دارو، تولید ۹۹ درصدی را تصدیق نمی‌کند.
روزنامه اعتماد از کمبود دارو در شهرهای مختلف و بیمارستان‌های دولتی خبر داده است. سرم در یک بیمارستان دولتی اصفهان به دلیل کمبود، سهمیه‌بندی شده است. کمبود داروهای مخدر و افت کیفیت داروها و نبود تیغ و دستكش جراحی از دیگر نکاتی است که در این گزارش به آن اشاره شده است.
به این فهرست می‌توان نبود F2A برای درمان بیماری‌های زنان، و داروهای برطرف‌كننده اختلال انعقادی بعد از پیوند كبد، پروتزهای عروقی، داروهای اولیه درمان سرطان، سفازولین-آنتی‌بیوتیك-، پنتوپرازول- داروی بیماری‌های گوارشی- و استامینوفن تزریقی را در شهرهای مختلف و حتی تهران نیز اضافه کرد.
در حالی که بخش دولتی به آمارها تکیه می‌کند، بخش تولید مدام نسبت به وضعیت تولید هشدار می‌دهد. تیرماه ۱۴۰۳، محمد عبده‌زاده، رئیس هیئت مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی، در مورد مشکلات بخش تولید گفت: «بانک مرکزی شرایط دریافت تسهیلات را سخت‌تر کرده و حالا نه امکان دریافت مطالبات را داریم و نه تسهیلات. با این وضعیت ثبت سفارش و دریافت ارز برای واردات مواد اولیه، بسیار دشواری می‌شود.»
به گفته او سال گذشته نزدیک به ۶۰۰ میلیون دلار از ارز تخصیصی به حوزه دارو به علت نبود نقدینگی، ابطال شد. شرکت‌های دارویی با بحران نقدینگی مواجه‌اند و بیمه‌ها نیز به تعهداتشان عمل نمی‌کنند.
در چنین وضعیتی حتی اگر در کشور توان تولید وجود داشته باشد، به نظر می‌رسد به دلیل کمبود و یا نبود نقدینگی این امر نمی‌تواند محقق شود و بیماران قربانی می‌شوند.
غیر از این مشکلات، روز اول مرداد عبده‌زاده، در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور اعلام کرد که به دلیل عدم تعیین کد تعرفه ۷۰۰ فهرست دارویی کشور، شرکت‌های دارویی قادر به ترخیص مواد اولیه‌ای که در گمرک است، نیستند.
تولید ۹۹ درصد داروی کشور، با مواد اولیه وارداتی ممکن است محقق شود، اما حالا در گمرگ قفل شده و تولید کنندگان هشدار می‌دهند که به زودی باید شاهد بحران دارو در کشور بود. البته هم اکنون تنها داروخانه‌های خاصی دارویی مانند انسولین را دارند و یا به گفته یکی از نمایندگاه مجلس، توزیع آن در شهرهای کوچک بسیار محدود است.
خانم الناز که نام مستعار یک دکتر داروساز است، به رادیوفردا در مورد وضعیت تولید داخل می‌گوید: «از میزان دقیق تولید داخلی اطلاعی ندارم، اما مواد اولیه این تولیدات وارداتی است و تا جایی که می‌دانم شرکت‌ها در تأمین نقدینگی مشکل دارند که این موضوع در تولید و به تبع آن در توزیع اختلال ایجاد می‌کند.»
موج بحران دارو در راه است
آمار بخش دولتی نشان می‌دهد که هر سال درصد تولید داخلی داروی ایران افزایش پیدا می‌کند. مثلاً در سال ۱۴۰۰، ایران توان تولید ۹۷ درصد داروی کشور را داشته و حالا این عدد به ۹۹ درصد رسیده است. اما کسانی که نسخه به دست باید داروخانه به داروخانه به دنبال یک قلم و دو قلم دارو بروند، این توان تولیدی را نمی‌پذیرند.
آقای منصور، همسرش سرطان روده دارد، همه زندگی‌اش را حراج کرده تا بتواند او را نجات دهد. داروخانه‌های آشنا همان اول آب پاکی را روی دستش ریخته‌اند که به داروخانه‌ها امید نداشته باشد. چند دلال دارو پیدا کرده که هر بار قیمت متفاوتی برای دارویی مشابه ارائه می‌دهند. او به رادیوفردا می‌گوید: «یک دارو را ظرف یک ماه، با قیمت پنج، ۱۵ و ۲۷ میلیون تومان خریده‌ام. گاهی حتی برای یک سرم هم مجبورم به چندین داروخانه سر بزنم.»
وحید محلاتی، نایب رئیس هیئت مدیره انجمن شرکت‌های پخش دارو و مکمل پیش‌بینی کرده که نیمه دوم سال ۱۴۰۳ بحران دارو در کشور بروز می‌کند. او گفته است: «قرار بوده چهار میلیارد دلار به دارو و تجهیزات تخصیص پیدا کند. اگر بپذیریم آمار دولت مبنی بر تخصیص ۷۰۰ میلیون دلار ارز ظرف سه ماه درست است، و این روند برای سایر فصول نیز ادامه پیدا کند(یعنی آن را ضرب در چهار کنیم)، در نهایت به عدد چهار میلیارد دلار نخواهیم رسید.»
او در بحث ریالی نیز گفته است: »طبق مصوبه امسال، در طرح دارویار، باید ۴۰ همت پول به دارو اعطا شود. اما در حالی که مقرر بود تا کنون ۲۰ همت پول داده شود، تنها ۱۲ همت برای دارو و تجهیزات اعطا شده که سهم دارو، ۷ همت بوده است. البته اگر بپذیریم این عدد تخصیص یافته، که نشده است. همه این‌ها نشان دهنده کسری نقدینگی شدید در بازار دارو است.» به گفته او، وضعیت نقدینگی به گونه‌ای است که آثار منفی کمبود دارو در نیمه دوم سال ملموس خواهد بود.
دکتر پارسا که نام مستعار یک داروساز است، به رادیوفردا می‌گوید: «وضعیت دارو مانند سابق است، به این معنا که در هر دوره‌ای بخشی از داروها دچار کمبود می‌شود و کسری آن مشهود می‌شود. این روندی مداوم است.»
طبق قانون، داروهای تولید داخل، اجازه واردات ندارند. اما یکی از گلایه‌ها میزان اثربخشی پایین تولیدات داخلی است. دکتر پارسا می‌گوید: «در برخی از داروها، داروهای خارجی اثربخشی و کیفیت بهتری دارند. مثلاً با مصرف داروی خارجی ظرف یک هفته تا ۱۰ روز آثار بهبود و التیام در بیمار ظاهر می‌شود، در حالی که مشابه داخلی آن را حداقل باید یک ماه مصرف کرد. اما داروهایی هم هستند که پزشکان و بیماران از تولید ایرانی آن نسبت به مشابه خارجی رضایت بیشتری دارند.»
داروخانه‌هایی با یخچال‌های خانگی
علی‌رغم آن که آقای محلاتی اعلام کرده در نیمه دوم سال باید به استقبال بحران دارو رفت، هم‌اکنون هم وضعیت آرام نیست و برای پیدا کردن بسیاری از داروها باید دست به دامن دلال‌ها شد.
دیگر لازم نیست تا ناصرخسرو رفت، در شبکه‌های اجتماعی می‌توان انواع و اقسام داروها را پیدا کرد. تولید کشورهای مختلف، با قیمت‌هایی متفاوت. فروشندگان همه تأکید دارند که شرکتی است و لیبل‌دار، به این معنا که قاچاق نیست و از طریق یک شرکت وارد شده است. انواع دارو از فارماتون، انسولین و گارداسیل تا ویاگرا و ریتالین و داروهای اعصاب و یا داروهای سفارشی و قند و خلاصه هر دارویی که بخواهید.
آقای بهزاد ۹ آمپول گارداسیل آمریکایی دارد که هر کدام را به قیمت سه میلیون و ۶۰۰ هزار تومان می‌فروشد. او عکس آمپول‌ها را که در یخچال خانه‌اش است، ارسال می‌کند. بهزاد می‌گوید: «آمپول‌ها را یک نفر به جای طلبم به من داده است.» اگر مشتری هستید، تنها راه دریافت آن است که به آدرس شما پیک شود.
پژمان هم گارداسیل‌ها را در یخچال خانه‌اش نگهداری می‌کند. مدعی است گارداسیل‌ها توسط شرکتی از اسپانیا وارد شده است. هر کدام را هفت میلیون و ۳۰۰ هزار تومان قیمت می‌دهد. او به رادیوفردا می‌گوید: «همین آمپول را در کلینیک ۱۳ میلیون تومان می‌فروشند.» او مدعی است که آمپول‌ها را از شرکت بر حسب رفاقت دریافت کرده است. او برند ترکیه‌ای همین آمپول را نیز دارد.
پژمان نیز دارو را با پیک ارسال می‌کند و شما هیچ نشانی از شرکت و یا فروشنده نخواهید داشت. البته اگر ساعتی در قطعی کردن سفارش تعلل کنید، تمام چت و مذاکره را پاک می‌کند و دیگر جواب نمی‌دهد. این کار را همه فروشندگان آنلاین انجام می‌دهند تا رد و نشانی باقی نماند.
خانم فائزه چند ماهی است که در لیست انتظار داروخانه است تا گارداسیل بگیرد. او به رادیوفردا می‌گوید: «با وجود آن که می‌گویند داروخانه‌ها سهمیه مشخصی دارند، اما چندین داروخانه گفته‌اند تنها در صورتی که هزینه را کامل پرداخت کنم، آن را بعد از چند هفته می‌توانم دریافت کنم. قیمت هر کدام هم متفاوت است.» خانم طوبی به رادیوفردا می‌گوید: «فقط قرص‌های قند خارجی می‌تواند تعادل قند او را متعادل نگه دارد و نمونه ایرانی‌اش اثر ندارد.»
فروشنده دیگری در تلگرام که خود را نیما معرفی می‌کند، واردکننده دارو در حجم محدود و به قول خودش «سبک» است. او واردات چمدانی همراه مسافر از ترکیه دارد. تخصصش داروهای کمیاب و نایاب است. فقط باید اسم دارو را بدهید.
خلاصه آن که همه داروهایی که در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود، اینجا دردسترس است.
دکتر پارسا، این شیوه فروش را مرسوم می‌داند و می‌گوید این‌ها به «داروهای بازاری» معروف هستند. این دلال‌ها انواع داروها را دارند. تلگرام ناصرخسروی آنلاین است.
به گفته او، نبض بازار در دست دلال‌هاست و از کسری‌های بازار اطلاع دارند، بر این اساس کسری‌ها را با قیمت‌هایی بالا تأمین می‌کنند. البته فروش دارو حاشیه سود بالایی دارد و کسری‌ها را حداقل به دو برابر قیمت می‌فروشند.
خانم گلفر، که نام مستعار یک تکنسین داروخانه در تهران است، به رادیوفردا می‌گوید: «کمبود داروهایی که به کمیاب مشهورند، کاملاً مشهود است.»
او از بازارهای آنلاین فروش دارو خبر دارد و می‌گوید: «فروشندگان به شیوه‌های مختلف دارو را وارد می‌کنند، از شیوه چمدانی و همراه مسافر تا به صورت قاچاق به وسیله کولبر یا حتی رسمی از طریق شرکت‌ها. مثلاً از ترکیه به صورت عمده به ایران قاچاق می‌شود.»
او در مورد نوسانات بازار دارو می‌گوید: «برخی از برندهای دارو با اثربخشی خوب، دیگر اجازه واردات ندارند. نمونه آن آمپول تریام‌هگزال تولید آلمان، است. با توجه به نیاز و افزایش تقاضای بازار، دلال‌ها شروع به واردات می‌کنند و قیمت بالاتری هم تعیین می‌کنند. در مواردی هم داروخانه‌ای که دارو را از قبل داشته، ترجیح می‌دهد آن را گران‌تر در بازار آزاد بفروشد و سود بالاتری کسب کند.»
به همین سادگی بازار دلال‌ها روز به روز رونق می‌گیرد، به خصوص که وضعیت دارو مدام در حال بدتر شدن است و روزهای سیاه بیماران در راه است.
طبق اعلام انجمن داروسازی کشور، تنها داروهایی اجازه واردات دارند که در داخل تولید نشود. به این معنا که پزشک باید بر نمونه خارجی آن تأکید داشته باشد و اثربخشی معادل داخلی آن را تأیید نکند. البته در شرایطی که این رویه وجود داشته باشد و معادل آن پیدا نشود، چاره‌ای جز خرید از دلال‌های دارو وجود ندارد. کسانی که نه نام دارند، نه عکس، نه شماره خود را در تلگرام ثبت می‌کنند. مهم‌تر آن که اجازه نمی‌دهند خریدار به آنها مراجعه کند.
به گفته خانم گلفر، بازار دارو به صورت دوره‌ای دچار کمبودها می‌شود. در این میان داروی بیماران خاص و سرطانی مشهودتر است. این سیکل دائمی است، فقط نوع کمبودها در هر دوره تغییر می‌کند.
