نوزده سال پيش در ۲۷ تيرماه سال ۱۳۶۷، آيت الله خمينی، رهبر وقت جمهوری اسلامی، با پذيرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنيت سازمان ملل متحد، با پايان گرفتن جنگ ايران و عراق موافقت کرد.
جنگ ۸ ساله، در حدود يک ماه پس از موافقت رهبر جمهوری اسلامی، به طور رسمی پايان يافت، اما موضوع دريافت غرامت هايی که ايران از عراق طلب دارد، همچنان بی نتيجه باقی مانده است.
ديدگاه يک نماينده مجلس شورای اسلامی و همتای عراقی او
جنگ تمام عيار کلاسيکی که ۸ سال به طول انجاميد، در رسانه ها «جنگ ايران و عراق» نام گرفت و در ادبيات رسمی حزب بعث عراق با عنوان «قادسيه صدام» ناميده شد.
مقام های جمهوری اسلامی ايران اين جنگ را که از شهريور سال ۱۳۵۹ تا مردادماه ۱۳۶۷ به طول انجاميد را «جنگ تحميلی»، «دفاع مقدس» و يا «جنگ حق عليه باطل» خواندند.
محل جنگ و درگيری نيروهای طرفين، سراسر مناطق مرزی دو کشور بود اما با توجه به حملات هوايی ايران و عراق عليه يکديگر، شهرهای دو کشور نيز آماج حملات قرار گرفت.
ایت الله خمینی، پذیرش قطعنامه پایان جنگ ایران و عراق را به «نوشیدن جام زهر» تشبیه کرد بهانه آغاز جنگ، تمايل صدام حسين، رهبر وقت عراق به کنترل بخش هايی از شط العرب بود که وی از چند سال پيشتر در اين زمینه با ايران مشکلات حقوقی داشت.
فارغ از فجايعی که در ايران و عراق روی داد، نتيجه اين جنگ در ميدان نبرد، «بن بست» بود و دو طرف آتش بس براساس قطعنامه ۵۹۸ شورای امنيت را پذيرفتند.
مجموع قربانيان جنگ ۸ ساله در ايران و عراق، بيش از يک ميليون نفر نظامی و غيرنظامی از طرفين تخمين زده می شود.
یک میلیون نفر قربانی جنگ عراق و ایران
اکنون ۱۹ سال پس از پايان جنگ، آيت الله روح الله خمينی و صدام حسين، رهبران وقت ايران و عراق در دوران جنگ در قيد حيات نيستند اما همچنان پرسش دريافت غرامت از متجاوز، باقی است.
جمهوری اسلامی در سال های اخير بارها بر اين نکته پافشاری کرده که حکومت عراق با رهبری صدام حسين از سوی سازمان ملل متحد به عنوان متجاوز تعيين شد و بايد غرامت اين يورش را به ايران بپردازد.
محمود عثمان، نماينده مجلس ملی عراق به راديو فردا می گويد مردم عراق اصلا اعتقادی به پرداخت غرامت ندارند زيرا جنگ ۸ ساله را ناشی از عملکرد حزب بعث می دانند که با آن مخالف بوده اند.
سلیمان جعفرزاده نماینده مجلس هفتم شورای اسلامی
او می گويد: «طرف عراقی از ايران، خواستار بخشش غرامت ها است. صدام حسين برای تامين مخارج جنگ، از کشورهای بسياری پول گرفت، اما بسياری از آن کشورها، اين بدهی را بخشيده اند. ما می خواهيم که ايرانی ها نيز مساله غرامت را لغو کنند، نه اينکه بگويند فعلا اين موضوع را غيرفعال می گذاريم.»
از سوی ديگر سليمان جعفرزاده، نماينده مجلس هفتم شورای اسلامی به راديو فردا می گويد تاوان و غرامت جنگ ۸ ساله را «بايد کشورهايی به ايران بپردازند که صدام حسين را مسلح کردند» و به گفته او «دو ملت برادر» را درگير ساختند.
آقای جعفرزاده می گويد: «من معتقدم آنهايی که امروز می خواهند دموکراسی را در عراق پياده کنند و ظلم را ريشه کن سازند، بايد جمع شوند و تمام خسارت های هر دو ملت ايران و عراق را بپردازند. به ويژه خسارت های ملت ايران که ۸ سال زجر کشيدند و تحت فشار بودند و جوانانشان را از دست دادند.»
۳۵۰ ميليارد دلار خسارت وارده به ایران؟
براساس يک آمار غيررسمی، جنگ ۸ ساله، حدود ۳۵۰ ميليارد دلار به ايران ضرر وارد کرد. اما ميزان غرامت درخواستی جمهوری اسلامی مشخص نيست.
صدام حسین، رییس جمهوری وقت عراق در جریان بازدید از جبهه جنگ ایران و عراق سليمان جعفرزاده، عضو کميسيون امنيت ملی و سياست خارجی مجلس شورای اسلامی، می گويد: «آمار ميزان غرامت های ايران هم در سازمان ملل متحد و هم در اسناد دو کشور موجود است.»
و محمود عثمان، نماينده مجلس ملی عراق معتقد است که دو طرف ايرانی و عراقی تاکنون به طور مشخص درباره ميزان غرامت حرفی نزده اند. او می گويد: «آنها دقيقا ننشسته اند و بررسی کنند که اين غرامت ها چقدر است. چون ايرانی ها تاکنون رسما از طرف عراقی تقاضا نکرده اند. آمارها حاکی از ۱۰۰ ميليارد دلار است. اما عراقی ها هم می توانند بنا به اسناد و جداولی، مبالغی را از ايران به عنوان خسارت طلب کنند. چون عراقی ها می گويند ايرانی ها نيز در جنگ ۸ ساله، مسووليت داشته اند. بنابراين اگر ايران بخواهد از عراق غرامت بگيرد، عراقی ها هم می توانند طلب پول کنند.»
علیرضا افشار معاون ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی
عليرضا افشار، معاون ستاد کل نيروهای مسلح جمهوری اسلامی و رييس سابق ستاد مرکزی سپاه پاسداران در مصاحبه با خبرگزاری مهر گفته است: تنها مشکلی که در حال حاضر وجود دارد دولت فعلی عراق است که باعث شده موضوع تامين خسارت ها غير فعال بماند به گونه ای که از سوی مسوولان عراقی از ايران خواسته شده تا ما خسارت ها را ببخشيم که جمهوری اسلامی ايران نيز در اين خصوص جوابی نداده است.
به گفته آقای افشار، شرايط فعلی عراق باعث شده است که اکنون حرفی از گرفتن خسارت نشود زيرا امنيت عراق برای جمهوری اسلامی مهم است.
معاون ستاد کل نيروهای مسلح جمهوری اسلامی گفته که ايران از دريافت غرامت، منصرف نشده و مصالح نظام است که باعث شده تا اين موضوع تعقيب نشود.
دولت عراق توانایی پرداخت غرامت ندارد
محمود عثمان در بغداد در واکنش به اظهارات اين مقام نظامی جمهوری اسلامی می گويد: «دولت عراق اکنون توانايی پرداخت غرامت به ايران را ندارد. ما انتظار داريم کشورهايی مانند که خود را دوست ملت و دولت عراق می دانند، بايد از تلاش برای دريافت غرامت صرفنظر کنند.»
با اين حال سليمان جعفرزاده در تهران، سخنان معاون ستاد کل نيروهای مسلح جمهوری اسلامی را تاييد می کند و معتقد است که اکنون تامين امنيت عراق، امنيت ايران خواهد بود.
محمود عثمان نماینده پارلمان عراق
او می گويد: «اگر در عراق امنيت نباشد نه تنها ايران بلکه امنيت ديگر کشورهای منطقه نيز تهديد می شود. ما امروز اولويت برقراری امنيت در عراق را داريم. تثبيت دولت عراق و حاکميت دولتی که بتواند امنيت را در سراسر آن کشور تامين کند برای ما مهم است. امروز چون دولت عراق بر مرزهايش تسلط ندارد، تروريست ها از آنجا وارد شهرهای مرزی ايران می شوند و بمب گذاری می کنند. پس ناامنی عراق به همسايگانش هم سرايت می کند و بنا براين امروز اگر دولت عراق تقويت شود به نفع ماست. اما فراموش نکنيم که مردم و دولت ايران از حق خود نخواهند گذشت.»
۱۹ سال پيش، هنگامی که آيت الله خامنه ای، قطعنامه ۵۹۸ را پذيرفت، از آن به عنوان «نوشيدن جام زهر» ياد کرد.
با توجه به آنکه مقامات جمهوری اسلامی در سال های جنگ همواره بر ادامه نبرد تا پيروزی کامل و فتح عراق تاکيد داشتند در ۱۹ سالی که از پايان جنگ می گذرد مقامات ايران همواره «نوشيدن جام زهر» آيت الله خمينی را «مصلت انديشی» او توصيف کرده اند.
عليرضا افشار، معاون ستاد کل نيروهای مسلح جمهوری اسلامی به خبرگزاری مهر گفته است: «مصلحت کشور در آن روزها ايجاب کرد که امام قطعنامه را بپذيرد، اين شهامت امام يک پايه دينی دارد که به قول فرمايش رهبر معظم انقلاب اسلامی، حرف مرد دو تا است، وقتی می فهمد کاری اشتباهی است قبول کند و آن حرف را تصحيح کند.»
به گفته آقای افشار، «در دوران جنگ شعار جنگ جنگ تا پيروزی، و راه قدس از کربلا می گذرد، شعار امام و ملت بود. اما شرايط در مقطع ديگر به گونه ای شد تا اينکه امام قطعنامه را پذيرفت.»
