برخی از تحلیلگران می گویند : ديدار محمود احمدی نژاد، رييس جمهوری ايران، از ترکيه نشانگر تمايل اين کشور به حفظ مناسباتی دوستانه با همسايه غير قابل پيش بينی خود و تضمين واردات انرژی از ايران است.
به گزارش خبرگزاری های ایران، قرار است آقای احمدی نژاد برای سفری دو روزه، روز پنجشنبه، ٢٤مرداد، عازم استانبول شود.
عبدالله گل، رييس جمهوری، و رجب طيب اردوغان، نخست وزير ترکيه، به خاطر دعوت از محمود احمدی نژاد در داخل و خارج از ترکيه مورد انتقاد قرار گرفته اند.
مقامات ترکيه می گويند: دعوت از رييس جمهوری ايران تصميمی ضروری بوده و حتی پيشنهاد داده اند که در بحران مربوط به برنامه های هسته ای ايران بين اين کشور و غرب ميانجيگری کنند.
«ریسک کنترل شده»
اما صاحبنظران معتقدند که اين ديدار سمبلی از تاکيد بر حفظ مناسبات تاريخی دو همسايه در دوره ای از تنش های بين المللی است.
چنگيز اختر، کارشناس امور سياسی در استانبول، می گويد: با وجوديکه ترکيه علاقه چندانی به رژيم فعلی حاکم بر ايران ندارد اما سياست اش در قبال ايران هميشه حفظ فاصله و ادامه همکاری بوده است. اين يک سياست بسيار ظريف است و در آينده نيز ادامه خواهد داشت.
چنگيز اختر می افزايد:« ديدار محمود احمدی نژاد از استانبول ادامه همين سياست ريسک کنترل شده است و هدف از آن تضمين ادامه قرارداد خريد گاز از ايران است و نه بحران هسته ای ايران، چون در اين خصوص ترکيه نمی تواند نقش چندانی ايفا کند».
در سالهای اخير که دولت ايران از سوی غرب و به خصوص آمريکا به خاطر فعاليت های هسته ای اين کشور تحت فشار بوده رهبران ايران سعی کرده اند به نوعی حمايت ترکيه را جلب کنند. از نگاه دولت آمريکا سفر محمود احمدی نژاد به ترکيه عاملی در تضعيف ديپلماسی انزوای ايران تلقی خواهد شد.
اسرائيل يکی ديگر از کشورهايی که با ترکيه مناسبات نزديکی دارد رسما از سفر ریيس جمهور ايران به ترکيه انتقاد کرده است.
- حجم معاملات تجاری ایران و ترکیه در نيمه اول سال ۲۰۰۸ به پنج ميليارد دلار رسيد و ترکيه متعهد شده که حدود ۵/۳ ميليارد دلار در صنايع گاز ايران سرمايه گذاری کند
عبدالله گل و رجب طيب اردوغان که هر دو از بنيانگذاران حزب عدالت و توسعه با ريشه های اسلام گرا هستند در دوران حکومت خود سعی کرده اند نقش ترکيه در تحولات خاورميانه را تقويت کنند و در بنای مناسبات با کشورهای همسايه به نسبت دولت های سابق ترکيه کارنامه موفق تری دارند.
سابقه مناسبات تجاری دو کشور
با وجوديکه ايران و ترکيه هم مرز هستند و سوابق تاريخی و فرهنگی مشترک فراوانی دارند از زمان وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ تمايز در سياست و جهت گيری عمومی بين دو کشور افزايش يافته است.
ترکيه عضو نيرومند ناتو و داوطلب پيوستن به اتحاديه اروپاست ولی در عين حال از عواقب حمله احتمالی اسرائيل و يا آمريکا به ايران نگران است.
شاهين آلپای، از تحليلگران رونامه دست راستی زمان چاپ ترکيه، می گويد:« مسلما حکومت ترکيه هيچ دل خوشی از حکومت مذهبی حاکم بر ايران ندارد اما پرهيز از دشمنی با ايران برای ثبات داخلی ترکيه و تامين انرژی اين کشور امری حياتی است».
اقتصاد رو به رشد ترکيه محتاج انرژی است و پس از روسيه ايران بزرگترين صادرکننده نفت و گاز به ترکيه است .
حجم معاملات تجاری دو طرف در نيمه اول سال ۲۰۰۸ به پنج ميليارد دلار رسيد و ترکيه متعهد شده که حدود ۵/۳ ميليارد دلار در صنايع گاز ايران سرمايه گذاری کند.
در اين مورد يک يادداشت تفاهم بين دو کشور امضا شده ولی هنوزقرارداد سرمايه گذاری ترکيه در ذخاير گاز پارس جنوبی رسما امضا نشده است.
بخشی از اين توافق ممکن است در جريان سفر آقای احمدی نژاد به ترکيه امضا شود. علاوه بر اين ترکيه مهمترين مسير ترانزيت کالا بين اروپا و ايران است.
ترکيه که جمعيت آن اساسا سنی مذهبی است با توجه به نظام سياسی سکولار در اين کشور همواره در مورد تلاش های حکومت ايران برای صدور نگرش خود از حکومت اسلامی و گسترش نفوذ شيعه حساسيت نشان داده است.
- « به دنبال فشار وزارت خارجه و سفارت ايران در ترکيه، نهايتا مقامات ترکيه پذيرفته اند که ریيس جمهوری ايران را نه برای انجام ديدار رسمی درحد عالی، بلکه در چارچوب سفرهای تفريحی رهبران کشورها در ماه آگوست به استانبول و نه آنکارا ، دعوت کنند و قرار است لطفشان اين باشد که برنامه های سياسی و ديدارهای طی سفر را قدری بيشتر از حد متعارف تدارک نمايند».
علاوه بر اين ترکيه در مورد دخالت های ايران در امور منطقه و اهداف واقعی اش از پيشبرد برنامه های هسته ای نگرانی هايی دارد.
در مقابل حکومت ايران همواره با جهت گيری طرفداری از غرب در ترکيه مخالف بوده و نگران است که نکند يک زمانی دولت ترکيه نيز به تبعيت از آمريکا و اتحاديه اروپا تحريم اقتصادی عليه ايران را شروع کند.
خبرگزاری رویترز نوشته است: گزارشها حاکی از عدم تمايل محمود احمدی نژاد به ديدار از مقبره کمال آتاتورک بنيانگذار جمهوری لائيک ترکيه، در اين کشور اختلافاتی را برانگيخته است.
به گزارش این خبرگزاری، طبق سنن ديپلماتيک ترکيه رهبران کشورهای خارجی در ديدار رسمی خود از ترکيه بايد از مقبره آتاتورک ديدن و ادای احترام کنند. اما ظاهرا عبدالله گل برای پرهيز از هرگونه مجادله بيشتر برنامه سفر آقای احمدی نژاد را از آنکارا پايتخت به استانبول تغيير داده است.
«سفر تفریحی؟»
این در حالی است که محسن امین زاده، معاون سابق وزیر خارجه ایران در دولت محمد خاتمی، نظر دیگری دارد و معتقد است تغییر محل اقامت آقای احمدی نژاد از آنکار به استانبول به دلیل این است که این یک سفر رسمی نیست، بلکه این دیدار در چارچوب «سفرهای تفریحی» رهبران انجام می شود.
آقای امین زاده در مطلبی در نشریه شهروند امروز درباره سفر آقای احمدی نژاد به ترکیه نوشته است:« به دنبال فشار وزارت خارجه و سفارت ايران در ترکيه، نهايتا مقامات ترکيه پذيرفته اند که ریيس جمهور ايران را نه برای انجام ديدار رسمی درحد عالی، بلکه در چارچوب سفرهای تفريحی رهبران کشورها در ماه آگوست به استانبول و نه آنکارا ، دعوت کنند و قرار است لطفشان اين باشد که برنامه های سياسی و ديدارهای طی سفر را قدری بيشتر از حد متعارف تدارک نمايند».
آقای امين زاده در ادامه اين مطلب توضيح داده است که در فاصله بين ۱۱ مرداد تا ۱۰ شهريور که ماه تعطيلات در اکثر کشورهاست، مقامات ترکيه برنامه ای برای دعوت از مقامات ديگر کشورها برای سفرهای توريستی دارند.
به گفته اقای امين زاده « روسای کشورهای آسيای ميانه و قفقاز معمولا از مشتريان پروپاقرص اين برنامه ها در سال های گذشته بوده اند».
آقای امین زاده با ابراز تردید در مورد نیت اصلی آقای احمدی نژاد در سفر به ترکیه نوشته است:« اما تن دادن ریيس جمهور ايران به انجام چنين سفری که عرف توريستی دارد، به جای سفر رسمی سطح عالی دوجانبه به کشور ترکيه، تاثيرات تحقير کننده خود را خواهد داشت».
وی افزوده است:«هرچند ممکن است با کمک رسانه های ملی اين سفر در ايران بجای يک سفر متعارف در سطح عالی به کشور ترکيه جا زده شود ولی مسلما، حداقل رهبران ترکيه و آگاهان سياسی به خوبی درخواهند يافت که ریيس جمهوری ايران به دليل عدم دعوت رسمی برای سفر به کشورهمسايه اش، حتی به استفاده ا ز چنين شيوه هايی نيز برای نشان دادن تحرک سياسی خارجی نيازمند شده است. تاثير سوء چنين رويه های بر عزت و منزلت ملی ايران بسيار جدی است».
با این حال معاون سابق وزیر امور خارجه ایران پیشنهاد کرده است تا مقامات مسئول ایران مانع سفر آقای احمدی نژاد شوند.
وی نوشته است:«مسلما خسارت تعطیل کردن سفرهای رییس جمهوری پیش از آنکه دیگران آنرا تعطیل کنند، به مراتب کمتر از خسارات ناشی از پذیرش این همه بی عزتی و توهین و تحقیر برای انجام این سفرهاست».
«فرصتی برای احمدی نژاد»
با وجوديکه هر از چند گاه تنش موقت در مناسبات دو کشور ايجاد می شود هر دو طرف تلاش کرده اند که منافع مشترک را تقويت کرده و محترم بشمارند. دولت ايران در سالهای اخير در مبارزه ترکيه با جنگجويان حزب کارگران کردستان ترکيه پ.ک.ک. با اين کشور همکاری می کند.
يک ديپلمات ارشد اروپايی در اين زمينه می گويد:« بعيد است که ديدار آقای احمدی نژاد نفع چندانی برای ترکيه دربرداشته باشد اين سفر بيشتر به نفع رييس جمهوری ايران است، وی موقعيت ديگری پيدا خواهد کرد تا طبق معمول حملات خود را عليه اسرائيل و آمريکا تکرار کند»
