ديدگاه ها؛ اجلاس خزر در سايه روابط ايران و روسيه

اجلاس سران کشورهای ساحلی درياچه خزر در تهران مهمترين رويداد سياسی در هفته گذشته در ايران بود.

حضور ولاديمير پوتين رييس جمهور روسيه در اين اجلاس به آن اهميت ويژه ای ورای خزر و اختلاف های موجود بر سر چگونگی استفاده از منابع طبيعی اين درياچه داد، چرا که اين اجلاس هنگامی برگذار شد که ايران بدليل برنامه هسته ای اش زير فشار قرار دارد و تمام پيش بينی ها حکايت از آن دارد که شورای امنيت سازمان ملل احتمالا و به زودی سومين قطعنامه تحريم عليه ايران را تصويب خواهد کرد.

محور مذاکرات روسای جمهوری های پنج کشور حاشيه درياچه خزر، تعيين رژيم حقوقی اين درياچه بود که از سال ۱۹۹۱ ميلادی و به دنبال فروپاشی اتحاد جماهيرشوروی، ناروشن باقی مانده است.

روسيه، جمهوری آذربايجان و قزاقستان می گويند، سهم هر کشور از منابع دريای خزر بايد به اندازه ساحل آن کشور باشد، اما ايران و ترکمنستان خواهان تقسيم مساوی دريای خزر بين پنج کشور حاشيه اند.

در بيانيه پايانی اين اجلاس اما پنج کشور ساحلی درياچه اعلام کردند که به هيچ کشور ثالثی اجازه نخواهند داد تا از خاک آنها برای حمله به کشور ديگری استفاده کند.

اين بيانيه همچنين معاهده «منع گسترش سلاح های هسته ای» را يکی از مهم ترين بنيان های امنيت و ثبات بين المللی خوانده و بر حق مسلم کليه کشورهای عضو اين معاهده جهت توليد و استفاده از انرژی هسته ای برای مقاصد صلح آميز تاکيد کرده است.

بدين ترتيب سران کشورهای ساحلی درياچه خزر با اين موضعگيری های خود دربيانيه عملا نشان داند که اختلاف های خود در باره رژيم حقوقی درياچه خزردر درجه اهميت سياسی پايين تری قرار دارد.

گذشته از اين بيانيه نکته ای که به اجلاس وزنه بيشتری داد حضور ولاديمير پوتين در تهران بود و شايعاتی که پيش از ورودش به تهران مبنی بر خظر سوی قصد به جان وی منتشر شده بودند.

ديدار ولاديمير پوتين با رهبر جمهوری اسلامی و انتشا ر اين خبر که رييس جمهوری روسيه در ديدار با آيت الله خامنه ای نظر و «ديدگاه خاصی» را در باره برنامه هسته ای ايران مطرح کرده است، نشان داد که سفر آقای پوتين به ايران را نبايد در چارچوب اجلاس خزر ارزيابی کرد.

بسياری از تحليلگران سفر و موضعگيری های رييس جمهوری روسيه در تهران را قدرت نمايی دو کشور روسيه و ايران در برابر ايالات متحد آمريکا ارزيابی می کنند.

این کارشناسان می گويند روسيه که بدليل استقرار برنامه سپرموشکی از سوی آمريکا در اروپای شرقی عصبانی است، ديگر مايل نيست در برابر سياست های آمريکا ساکت بنشيند و در اين راستا احتياج به هم پيمانانی دارد و ايران هم که بنا به تحليل بسياری از تحليلگران در انزوای بين المللی قرار گرفته است، همراهی با روسيه را فرصتی می داند که می تواند از آن به نفع سياست های خود و دادن مانور سياسی بهره جویی کند.

«تبليغات پر رنگتر از توافقات»

دکتر رضا تقی زاده تحليلگر سياسی و ديپلمات پيشين در لند ن نيز می گويد اجلاس سران به همه چيزی پرداخت به جز به مساله رژيم حقوقی دريای خزر.

به باور آقای تقی زاده همين امريعنی «نپرداختن به مساله رژيم حقوقی دريای خزر» به نفع ايران بوده است زيرا «در موقعيت ضعف کنونی ايران هرگونه توافقی می توانست در تضاد با منافع ملی ايران قرار بگيرد. از سوی ديگر بيانيه پايانی نشان داد که بر خلاف شايعات پيش از اجلاس مبنی بر فداکردن منافع ملی ايران در حوزه درياچه خزر در قبال دريافت پشتيبانی از روسيه در بحران برنامه هسته ای ايران درست از آب در نيايد».

بگفته دکتر تقی زاده موفقيت کنفرانس در موفق نبودن آن بود. کشورهای ساحلی درياچه خزر نتوانستند به توافقی دست يابند. ايران با سه کشور ساحلی اختلاف دارد و همکاری های کنونی هم مسائلی صوری هستند.

آقای تقی زاده می افزايد:«آنچه که روسيه امروز در برابر ايران در پيش گرفته است يک سياست بده و بستان است. گذشته از اين که روسيه در منطقه درياچه خزر رقيب ايران است، منافع ملی ايران ايجاب نمی کند که ايران تمام تخم مرغ ها را درسبد روابط ايران و روسيه بگذارد».

به باور آقای تقی زاده موضع گيری آقای پوتين در تهران بسيار طبيعی و معمولی است وقتی می گويد که بکسی قولی نمی دهد.

دکتر تقی زاده درارتباط با خبرهایی که مبنی بر پيشنهاد ولاديمير پوتين در باره برنامه هسته ای ايران مطرح کرده است و تناقض گويی های مقام های ايرانی می گويد اين شايد ناشی از وحدت نظر نداشتن مقام های ايرانی است بنابراين بايد منتظر بود که علی لاريجانی در ديدار خود با خاوير سولانا درروزهای آينده چه پيشنهادی با خود دارد.

به باور آقای تقی زاده جنبه تبليغاتی کنفرانس يک روزه خزر بسيار چشمگير بود و نتيجه در باره رژيم حقوقی دريای خزر به دنبال نداشت.

«اهميت موقعيت ژئوپليتک ايران»

در همین زمینه، دکتر کرامت اله پور سلطان استاد دانشگاه در واشنگتن و کارشناس امور آسيای مرکزی در ارتباط با بيانيه پايانی اجلاس سران کشورهای ساحلی درياچه خزر مي گويد اين کنفرانس پيش از آنکه به بحث بر سر رژيم حقوقی دريای خزر بپردازد، به مسائل سياسی و ژئو پليتيک منطقه پرداخته است.

به باور آقای پور سلطان رابطه ايران و روسيه را بدبينانه نمی بيند و می گويد کشورها بر پايه منافع درازمدت خود با يکديگر مراوده دارند. بنابراين چنانچه کشورهای حاشيه درياچه خزر در درازمدت منافع خودشان را در نزديکی با يکديگر ببينند بی شک اين نزديکی سياسی و استراتژيک روی خواهد داد.

آقای پور سلطان به عقب افتادن پايان کار نيروگاه هسته ای بوشهر از سوی روسيه را در مقايسه با روابط کلی ايران وروسيه امری کوچک می داند.

آقای دکتر پورسلطان درپاسخ به اين پرسش که آيا ايران می تواند با تکيه به روسيه بر مشکلاتی که در سطح جهانی روبروست، چيره شود، می گويد نبايد ديپلماسی خارجی ايران را محدود به روابط ايران و روسيه کرد، بلکه ايران در جبهه های گوناگون دارای ديپلماسی فعال است.

به گفته آقای پورسلطان دنيای يک قطبی در حال تغيير است و در گوشه و کنار جهان گروه هايی از کشورهای گوناگون در حال نزديک شدن به يکديگر هستند و ايران هم در اين فرايند تغيير نقشی فعال بر عهده دارد.

آقای پور سلطان بر اين باور است که مقام سياسی و موقعيت ژئو پليتيکی ايران به گونه ای است که به کشورهايی مانند روسيه، چين، هند و غيره اجازه نمی دهد، بسادگی روابط خود با ايران را فدای روابط خود با آمريکا بکنند.

«رابطه ايران و زوسيه بسيار شکننده است»

در حالی که آقای پور سلطان روابط ایران و روسیه را در حال نزدیکی بیشتر می بیند، دکتر بختيار عارفی استاد دانشگاه در پراگ با این دیدگاه هم نظر نیست و ملاقات رییس جمهوری روسیه با مقام های ایرانی را «عجيب ترين ملاقات» ارزيابی می کند.

او می گويد:«ديدار آقای پوتين با مقام های ايرانی را نمی توان حتی به عنوان ديدار دوستان ارزيابی کرد. برعکس هنگامی که آقای پوتين در برابر پرسش های خبرنگاران ايران قرار گرفت که چه زمانی ساخت نيروگاه اتمی بوشهر به پايان می رسد، به نحوی تحقير آميز پاسخ داد که وی حتی به مادرش هم قول نمی دهد و اين پاسخ چيزی جز تحقير ايرانيان نبود».

نزديکی ايران و روسيه به باور آقای عارفی بسيار شکننده است و حتی پايان ساخت نيروگاه بوشهر را هم نمی توان پيش بينی کرد.

آقای عارفی می گويد حمايت روسيه از ايران و مخالفت اين کشور با حمله احتمالی به ايران دليل دوستی و خير خواهی ايران نيست بلکه روسيه تلاش دارد از ايران به عنوان کارتی برنده در بازی سياسی با واشنگتن استفاده کند، در حاليکه موقعيت ايران در منطقه طوری است که رابطه با روسيه در موقعيت اش تاثيری ندارد.

به گفته آقای عارفی با فروپاشی اتحاد جماهير شوروی و با از بين رفتن دنيای دوقطبی، روسيه از موقعيت پيشين شوروی برخوردار نيست بنابراين تلاش می کند با هم پيمانانی در برابر آمريکا بايستد و رابطه روسيه با ايران را بايد از همين زاويه ديد. بنابراين سياست روسيه در برابر ايران بيشتر جنبه تبليغاتی و برای استفاده ملی خود اين کشور است.

دکتر بختيار عارفی گمانه زنی در باره پيشنهاد احتمالی ولاديمير پوتی به ايران را سخت می داند و می گويد اين امر مسلم است که روسيه از کشورهای گوناگون به عنوان توپ بازی استفاده می کند. به باور آقای عارفی ايران بايد جهت گيری سياسی خود را متوجه کشورهای اروپايی و ايالات متحد آمريکا کند و نه بسوی روسيه.