کودتا یا اعلام وضعیت جنگی در کره جنوبی که تنها چهار ساعت دوام آورد، به برکناری رئیس‌جمهور از سوی مجلس انجامید؛ مصوبه‌ای که البته باید به تأیید دادگاه قانون اساسی برسد. اقدام بحث‌برانگیز رئیس‌جمهور برکنارشده پیامدهایی برای مناسبات داخلی و خارجی کره دارد. مناسبات استراتژیک سئول و واشینگتن نیز، به‌ویژه با روی کار آمدن دونالد ترامپ، بدون ابهام و تغییر نخواهد بود.
آن دسته از شهروندان کره جنوبی که سه‌شنبه‌شب ۴ دسامبر (۱۴ آذر) زود به رختخواب رفتند، اتفاقات سیاسی دراماتیک و کم‌سابقه در سئول در ساعات منتهی به نیمه‌شب تا سحرگاه را متوجه نشدند. در همان چند ساعت، صحنهٔ سیاسی کره جنوبی یک زلزلهٔ بزرگ را شاهد بود.
اعلام حکومت نظامی آقای یون اولین مورد از این نوع در بیش از چهار دهه در کره جنوبی بود و تنها شش ساعت به طول انجامید. با رأی منفی و شجاعانهٔ اکثریت نمایندگان مجلس، که مقررات وضعیت جنگی را نادیده گرفتند و در پارلمان جمع شدند، این اقدام ملغی شد. بااین‌حال، اقدام یون باعث آشفتگی شدید سیاسی، توقف فعالیت‌های دیپلماتیک و بی‌ثباتی بازارهای مالی شد.
یون سوک‌یول، رئیس‌جمهور کره جنوبی، قصد داشت با اقدامی ضربتی از طریق اعلام وضعیت جنگی، اپوزیسیون را سرکوب کند. اما در نهایت، خود او در موقعیتی دشوار قرار گرفت و ستارهٔ بختش به‌سرعت رو به افول گذاشت.
گرچه روز ۱۷ آذر، تلاش اول حزب اپوزیسیون دموکراتیک در پارلمان برای استیضاح رئیس‌جمهور به دلیل بایکوت حزب او ناکام ماند و از رأی دوسوم برخوردار نشد، نهایتاً در دور بعدی (شنبه ۲۴ آذر)، با همراهی شماری از نمایندگان حزب یون، «حزب قدرت مردم» (PPP)، که در مجلس در اقلیت است، دوسومِ آرا به دست آمد و مجلس به برکناری رئیس‌جمهور رأی داد.
عذرخواهی رئیس‌جمهور از اقدام خود در آستانهٔ استیضاح اول از عوامل اصلی شکست این استیضاح ارزیابی شد.
اما با شکست استیضاح اول، یون دوباره درصدد دفاع و توجیه اقدام خود برآمد و همین نقش عمده‌ای در برانگیختن خشم شماری از نمایندگان حزبش و رأی مثبت آن‌ها به استیضاح دوم داشت.
خودکشی ناکام وزیر دفاع، همدست رئیس‌جمهور در اعلام وضعیت اضطراری، نیز نوعی اعتراف به تقصیر بود و به ضرر یون تمام شد. نظرسنجی‌ها در سراسر کشور نیز از حمایت گسترده از استیضاح رئیس‌جمهور حکایت داشت؛ موضوعی که حزب او نمی‌توانست به آن بی‌توجه باشد.
الیت سیاسی کره جنوبی به این مسئله نیز بی‌توجه نبود که اقدام یون آسیب بزرگی به اعتبار دموکراسی در کره جنوبی زده و به تلاطم در بازارهای مالی، کاهش محسوس ارزش پول ملی و احتیاط سرمایه‌گذاران بین‌المللی منجر شده است. مسائلی که انتظار می‌رود تعیین تکلیف سیاسی سریع‌تر با اقدام پرآسیب رئیس‌جمهور به آن‌ها خاتمه دهد.
در استیضاح دوم از ۳۰۰ نمایندهٔ مجلس، ۲۰۴ نفر به استیضاح رأی موافق، ۸۵ نفر رأی مخالف دادند. سه رأی ممتنع و هشت رأی باطل اعلام شد. دست‌کم ۱۲ نمایندهٔ حزب آقای یون هم در استیضاح او با اپوزیسیون همراه شدند و رأی مثبت دادند.
هنگام اعلام نتیجهٔ رأی‌گیری در مجلس، بیش از ۲۰۰ هزار نفری که در دمای زیر صفر برای حمایت از استیضاح در اطراف مجلس جمع شده بودند، به هلهله و شادمانی پرداختند. همزمان، ۳۰ هزار نفر از هواداران یون که در مرکز سئول جمع شده بودند، از رأی مجلس مغبون و سرخورده شدند.
در صورت تأیید مصوبهٔ مجلس از سوی دادگاه قانون اساسی، یون دومین رئیس‌جمهور در تاریخ کره جنوبی خواهد بود که به‌طور موفقیت‌آمیز استیضاح می‌شود. خانم پارک گئون-هه، رئیس‌جمهور پیشین محافظه‌کار، در آذر ۱۳۹۶ استیضاح و اسفند همان سال از مقام خود برکنار شد.
برای تأیید استیضاح در دادگاه قانون اساسی، به دوسوم آرای ۹ قاضی این دادگاه نیاز است. در حال حاضر اما این دادگاه تنها شش قاضی دارد و سه قاضی دیگر باید منصوب شوند. اگر در ۱۸۰ روز مهلت قانونی بررسی مصوبهٔ مجلس در دادگاه شمار قاضی‌ها همچنان شش نفر بماند، آن گاه رأی منفی یک قاضی کافی است تا یون از استیضاح رهایی یابد.
با توجه به فشار جامعه و حزب بزرگ اپوزیسیون و عدم انسجام در حزب یون، احتمالاً حکم دادگاه قانون اساسی نیز مصوبهٔ مجلس را تأیید خواهد کرد.
با برکناری رئیس‌جمهور از سوی مجلس، نخست‌وزیر هان داک‌سو وظایف اجرایی او را طبق قانون اساسی بر عهده خواهد گرفت تا نتیجهٔ بررسی مصوبهٔ مجلس در دادگاه قانون اساسی اعلام شود. اگر مصوبه تأیید شود، انتخابات جدید باید ظرف ۶۰ روز برگزار شود که احتمالاً در سال جدید خواهد بود.
برای یون، پرونده‌ای هم در قوهٔ قضائیه به اتهام «خیانت» گشوده شده که حالا تعقیب و بررسی آن سرعت بیشتری گرفته است.
شکاف‌هایی که تشدید شده‌اند
عرصهٔ سیاسی کره جنوبی نیز در دورهٔ کنونی، مانند برخی از کشورهای دموکراتیک، دچار شکاف فاحش شده و نوعی دو‌قطبی آشکار شکل گرفته است.
یک طرف این شکاف، نیروهای محافظه‌کار قرار دارند که اغلب به‌عنوان راست شناخته می‌شوند و سابقه‌شان به دوران دیکتاتوری برمی‌گردد. در حال حاضر، این نیروها عمدتاً در «حزب قدرت مردم»، حزب رئیس‌جمهور، متشکل شده‌اند.
در سوی دیگر مناقشه، نیروهای لیبرال و متمایل به چپ میانه قرار دارند که زمانی به‌عنوان منتقدان رژیم نظامی فعالیت می‌کردند و در کره جنوبی اغلب به‌عنوان «چپ» شناخته می‌شوند. درحالی‌که راست و چپ میانه در مورد آن‌ها بیشتر مصداق دارد.
جناح چپ سوسیال‌دموکراسی و چپ‌تر از آن، که در اروپا گرایش‌های رایجی هستند، در کره به‌لحاظ تاریخی چندان پایگاهی ندارند.
شاخصهٔ محافظه‌کاران، ازجمله، گرایش ضدکمونیستی شدیدی است که در مخالفت سرسختانهٔ آن‌ها با رژیم کره شمالی نیز نمود می‌یابد. چپ‌ها و راست‌های میانه اما از دههٔ ۱۹۸۰ به این سو، با دموکراتیزه شدن کشور و راهیابی‌شان به قدرت، هوادار سیاست تعامل و تنش‌زدایی با کره شمالی بوده‌اند، هرچند که موفقیت‌هایشان ناپایدار از کار درآمده است.
باوجوداین، بسیاری از محافظه‌کاران این نیروها را همیشه با انگ «طرفدار کره شمالی» و «ضدنظام» معرفی می‌کنند.
کره جنوبی از پایان جنگ در شبه‌جزیرهٔ کره در سال ۱۹۵۳، به‌طور رسمی همچنان در وضعیت جنگی با کره شمالی قرار دارد، زیرا این درگیری نه با قرارداد صلح که با آتش‌بس خاتمه یافته است. دو کشور توسط یک منطقهٔ حائل غیرنظامی به عرض حدود چهار کیلومتر از هم جدا شده‌اند. در سال‌های اخیر، تنش‌ها بین این دو کشور افزایش یافته است.
یون، در اعلام وضعیت جنگی دوباره، با توجه به همین تنش دیرینه با کره شمالی، اتهامات قدیمی را علیه اپوزیسیون اقامه کرد و آن‌ها را هوادار کره شمالی و «ضدنظام» معرفی کرد. البته این حرف تازه بر زبان او جاری نشده بود و از زمان به قدرت رسیدن، دائماً تکرارش کرده است؛ به‌گونه‌ای که در ماه‌های اخیر شایعاتی شکل گرفته بود که افرادی در حلقهٔ نزدیک به یون در فکر اعلام وضعیت جنگی هستند؛ شایعه‌ای که معمولاً در شمار تئوری توطئه تلقی می‌شد.
شایعه اما نهایتاً جنبهٔ اجرایی یافت و یون به‌طور ناگهانی اعلام وضعیت جنگی کرد. اقدامی مبتنی بر محاسبات اشتباه و ندیدن تفاوت کره جنوبی با ۴۵ سال پیش بود؛ یعنی زمانی که آخرین بار ارتش، آن‌هم تصادفاً در شبی در دسامبر، وضعیت جنگی اعلام کرد و دیکتاتوری دوباره برای ده سالی به اوج رفت تا کشور نهایتاً در سال ۱۹۸۷ به مسیر دموکراسی بازگردد.
تفاوت ازجمله در این است که حالا کره جنوبی چهارمین اقتصاد بزرگ آسیا است و به‌عنوان یکی از دموکراسی‌های نسبتاً باثبات جهان شناخته می‌شود. پارلمان این کشور دیگر صرفاً نهادی نمایشی نیست و سایر نهادهای سیاسی و مدنی هم بیش از آن قدرتمند هستند که کودتا و توسل به ارتش در این کشور قادر به موفقیت باشد.
اشتباه یون به این هم برمی‌گشت که او آدم تازه‌کاری در عالم سیاست است. یون پیش از این دادستان بود و در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، به‌عنوان یکی از شاکیان مهم در روند استیضاح رئیس‌جمهور محافظه‌کار پیشین، خانم پارک گئون-هه، دختر دیکتاتور سابق پارک چونگ-هی، شناخته شد. این رسوایی سبب شد که محافظه‌کاران، پس از شکست‌های اولیه، دوباره خود را بازیابند و نهایتاً یون را به‌عنوان نامزد ریاستجمهوری در سال ۲۰۲۲ معرفی کنند.
او در کارزار انتخاباتی شعارهایی زن‌ستیزانه داد و با اختلافی حدود ۰.۷ درصد بر رقیبش پیروز شد. این تفاوت رأی، به‌لحاظ اندک‌بودن، در تاریخ دموکراسی کره جنوبی بی‌سابقه بود و از قطبی‌شدن فضای سیاسی این کشور حکایت داشت.
یون در زمان تحلیف خود در ماه مه همان سال سوگند خورد که از ارزش‌هایی همچون آزادی و دموکراسی لیبرال دفاع کند. اما بلافاصله پس از انتخابش، با استفاده از اهرم‌های قانونی به مقابله با منتقدان و رسانه‌های منتقد رفت و با متهم‌کردن آن‌ها به "دروغ‌پردازی و پخش اخبار جعلی"، درصدد تعقیب قضایی‌شان برآمد.
او در عین حال، براساس وعده‌های انتخاباتی‌اش، سیاست تنش‌زدایی با کره شمالی را متوقف کرد و فرایند آشتی تاریخی با ژاپن را به جریان انداخت. در مارس ۲۰۲۳، یون به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور کره جنوبی از سال ۲۰۱۱ به این سو، به ژاپن سفر کرد و بعدتر در روز یادبود جنبش استقلال کره علیه اشغال ژاپن، این کشور را که در جنگ جهانی دوم یک تجاوزگر نظامی بود، «هم‌پیمان» خواند که دارای ارزش‌های مشترکی با کره است.
هدف این سیاست آشتی‌جویانه در قبال ژاپن و تشکیل مثلثی امنیتی با آمریکا در منطقه، در وجه عمده، مقابله با تهدید برنامهٔ هسته‌ای کره شمالی و قدرت نظامی روبه‌رشد چین عنوان می‌شد.
اختلافاتی که به اوج رسید
در هفته‌های اخیر، اختلافات میان حزب محافظه‌کار یون و بزرگ‌ترین حزب مخالف، حزب دموکراتیک (DP)، شدت گرفته بود. در واقع از زمانی که یون در مه ۲۰۲۲ رئیس‌جمهور شد، در چالشی مدام با اپوزیسیون بود؛ اما به‌ویژه از بهار گذشته، زمانی که حزب اپوزیسیون دموکراتیک در انتخابات پارلمانی پیروزی چشمگیری به دست آورد، یون بیش از پیش در پیشبرد برنامه‌هایش با مشکل روبه‌رو شد.
خیز او برای انحلال وزارت برابرحقوقی زنان و مردان، در جامعه‌ای که تبعیض جنسیتی همچنان معضل بزرگی است، واکنش‌های منفی زیادی را در سطح جامعه برانگیخت. اتهاماتی حاکی از فساد که علیه همسر یون مطرح شد نیز بیش از پیش او را در تنگنا قرار داد. از مه ۲۰۲۲ تاکنون، اپوزیسیون ۲۲ درخواست رأی عدم اعتماد به رئیس‌جمهور ارائه داده است.
در آخرین مرحله حتی برنامهٔ بودجهٔ او برای سال ۲۰۲۵ نیز به بن‌بست خورده بود. بسیاری از اعضای حزب خود یون نیز در حال فاصله‌گیری از او بودند، به‌طوری‌که در مقابله با حالت اضطراری اعلام‌شده از سوی او، شماری از اعضای حزبش به لغو این وضعیت رأی دادند.
کره جنوبی دارای یک نظام جمهوری ریاستی است که در آن رئیس‌جمهور به‌طور مستقیم انتخاب می‌شود و نخست‌وزیر را منصوب می‌کند. صبح چهارشنبه، علاوه بر اعضای ارشد دفتر رئیس‌جمهور و وزیر دفاع، شماری دیگر از وزیران کابینه نیز استعفای خود را ارائه کردند.
در خیابان‌های سئول، شمار زیادی از شهروندان خواستار استعفای رئیس‌جمهور یون شدند. بر روی پلاکاردهای آنان نوشته شده بود: «دموکراسی را بازگردانید» یا «یون، استعفا بده». یکی از بزرگ‌ترین اتحادیه‌های کارگری کشور نیز خواستار اعتصاب شد، تا زمانی که رئیس‌جمهور یون استعفا دهد.
افزایش فشارهای خارجی
اعلام حالت اضطراری در کره جنوبی در سطح بین‌المللی نیز با واکنش منفی متحدان این کشور روبه‌رو شد. نخست‌وزیر ژاپن دیدار با یون را لغو کرد و دولت‌های اروپایی لب به انتقاد گشودند. برای ایالات متحده نیز که در روزهای پایانی ریاستجمهوری بایدن قرار دارد، اقدام رئیس‌جمهور کره جنوبی غیرمنتظره و ناخوشایند بود.
یون که حالا بقای سیاسی‌اش بیش از هر زمان دیگری زیر سؤال است، در سال‌های گذشته از سوی بایدن به‌عنوان مهم‌ترین شریک استراتژیک در منطقهٔ آسیا مطرح شده بود. او موضع‌گیری‌های تندی علیه چین و کره شمالی، و به‌طور فزاینده‌ای علیه روسیه داشت. حتی از بیانیه‌های مطبوعاتی واشنگتن نیز می‌توان فهمید که نگرانی از اعلام ناگهانی وضعیت جنگی توسط یون، در پایتخت آمریکا کم نبوده است.
در بیانیه‌ای که وزارت خارجهٔ آمریکا اندکی پس از لغو وضعیت جنگی در کره صادر کرد، آمده است: «ما بر حمایت خود از مردم کره و بر ائتلاف مبتنی بر اصول مشترک دموکراسی و حاکمیت قانون میان ایالات متحده و جمهوری کره تأکید می‌کنیم.»
تقریباً ۳۰ هزار سرباز آمریکایی سال‌هاست که در کره جنوبی مستقر هستند. هدف از استقرار آن‌ها مقابله با کره شمالی است؛ کشوری که در سال‌های اخیر بیش از پیش به تسلیحات پیشرفته و خطرناک دست یافته و اکنون سلاح هسته‌ای نیز در زرادخانهٔ خود دارد.
با تقویت اتحاد کره شمالی با روسیه و تصمیم پیونگ‌یانگ به اعزام سرباز برای تقویت نیروهای روسی در جنگ با اوکراین، واشنگتن اهمیت ائتلاف نظامی با کره جنوبی را بیش از گذشته تلقی می‌کند. یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی بایدن، گسترش ائتلاف امنیتی استراتژیک با ژاپن به یک مثلث ژاپن-کره جنوبی-ایالات متحده بوده است.
این موضوع اما در کره جنوبی با مخالفت حزب اپوزیسیون، حزب دموکراتیک (DP)، مواجه شد که در انتخابات پارلمانی آوریل امسال به‌عنوان قوی‌ترین حزب برآمد کرد.
در حالی که یون در مقام ریاستجمهوری کره جنوبی، پس از «پیمان استراتژیک» کره شمالی با روسیه، به‌طور علنی به فکر ارسال تسلیحات به اوکراین است، حزب دموکراتیک از این اقدام که در میان مردم کره جنوبی محبوبیت ندارد، به‌عنوان عاملی برای تشدید تنش‌ها در روابط دوجانبهٔ میان کره جنوبی و روسیه هراس دارد.
اگر یون در روزهای آینده به‌طور قطعی مجبور به استعفا شود، احتمالاً این رویداد تغییراتی در سیاست‌های ائتلافی این کشور نیز به همراه خواهد داشت. همچنین ورود ترامپ به کاخ سفید درژانویه نیز احتمالاً وضعیت تازه‌ای را در مناسبات واشینگتن و کره جنوبی رقم خواهد زد.
