آمریکا و دو راهی ایران و عربستان

تحولات روزهای اخیر، اعدام ۴۷ تن از جمله روحانی شیعه نمر باقر النمر در عربستان سعودی، حمله به دفاتر دیپلماتیک سعودی در ایران و قطع روابط ریاض و چند متحدش با ایران، تحولاتی است که اگر چه در خاورمیانه‌ پرتنش دنبال می‌شود، اما بی‌ارتباط به جهان پیرامون این منطقه نیست. از جمله تحلیلگران این اوضاع، چشم به واشینگتن دوخته‌اند. پایتختی که از یک سو در تلاش برای پیشبرد توافق اتمی با ایران است و از سویی سعی در ادامه اتحادش با کشورهای عربی خاورمیانه خصوصاً عربستان سعودی دارد.

از جمله نقاط عطف تلاش‌های دولت باراک اوباما در یک‌سال اخیر، دعوت از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به واشینگتن پیش از دستیابی به توافق اتمی با ایران بود. پس از توافق اتمی در تیرماه نیز، دولت آمریکا تلاش کرد تا به همراه روسیه، بازیگران اصلی خاورمیانه در بحران سوریه را بر سر میز گفت‌وگو بیاورد و با حضور محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران و همتای سعودی‌اش عادل الجبیر در نشست‌های مربوط سوریه، بارقه امیدی برای پیشبرد هدف دستیابی به راه‌حلی برای پایان دادن به بحران سوریه دیده شد. اما این روزها با اوج گرفتن درگیری بین دو رقیب اصلی خاورمیانه، دولت باراک اوباما در واشینگتن با چالشی جدی روبرو شده است.

رندا سلیم تحلیلگر ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه در واشینگتن دراین‌باره به رادیو فردا می‌گوید: «این تنش بین ایران و عربستان سعودی، برای آمریکا که هدف سال جدیدش رسیدگی به بحران‌های سوریه و یمن بود، چالش ایجاد می‌کند. آمریکا بهبود رابطه بین تهران و ریاض را پیش‌شرطی مهم برای دستیابی به راه‌حل برای این بحران‌ها می‌داند و هم‌اکنون تلاش می‌کند تا از خسارت بیشتر به این موضوع جلوگیری کند. آقای کری با همتای ایرانی‌اش گفت‌وگو کرده و همچنین از متحدانی چون ترکیه و مصر در قبال عربستان استفاده می‌کند که اگر کاهش تنش ممکن نباشد، حداقل بحران از این بیشتر شدت نگیرد».

در این میان در روزهای اخیر اظهارنظرهای متعددی درباره رابطه ریاض و واشینگتن توسط مقام‌هایی که نامشان فاش نمی‌شود یا تحلیلگران مطرح شده است. برخی از نارضایتی ریاض از دولت اوباما سخن گفتند و گروهی نیز تاکید کرده‌اند که واشینگتن از رفتار متحد قدیمی‌اش راضی نیست. برخی نیز پا را فراتر از این گذاشته و از این سخن می‌گویند که شاید ریاض یک متحد طبیعی برای واشینگتن نیست. مقاله‌نویس روزنامه نیویورک تایمز در این باره به رابطه آمریکا و عربستان بر مبنای نفت اشاره کرده و می‌گوید که با افزایش تولید نفت در داخل آمریکا در ماه‌های اخیر، حتی این فاکتور نیز در رابطه دو کشور کمرنگ شده است. مایکل سینگ مدیرکل انستیتوی واشینگتن معتقد است چالش در روابط آمریکا و عربستان سعودی چندی است که در حال شکل‌گیری است. او به رادیو فردا می‌گوید: «مثلاً به اقدامات عربستان و امارات در موضوع یمن نگاه کنید، که بخش بزرگی از آن بدون مشورت با آمریکا انجام شده که البته واشینگتن هم‌اکنون از آن تقریباً حمایت می‌کند. یا مثلاً اختلاف نظرهایی که آمریکا و متحدانش با این کشورها در زمینه سوریه و نقش بشار اسد در آینده این کشور و یا نقش ایران در عراق دارند. به نظرم آمریکا تلاش خواهد کرد با متحدانش همچنان کار کند اما یک فاصله جدی بین رویکرد آمریکا و متحدانش در قبال خاورمیانه و خصوصاً نقش ایران وجود دارد».

رندا سلیم در واشینگتن نیز بر مشکلات رابطه آمریکا و عربستان سعودی تاکید می‌کند. او دراین‌باره می‌گوید: «امنیت و ثابت رژیم سعودی، همچنان برای دولت آمریکا با اهمیت است اما هم‌اکنون میزان نفوذی که آمریکا پیشتر داشت، وجود ندارد. این نفوذ بر این مبنا بود که سعودی‌ها فکر می‌کردند آمریکا در هر حالت پیشتیبان آن‌هاست، و حال ریاض این حمایت را نمی‌بیند یا حداقل از این دولت نمی‌بیند. در نتیجه رهبران سعودی می‌گویند که ما آن کاری را که به نفعمان است انجام می‌دهیم و به نتیجه منطقه‌ای یا داخلی آن هم اهمیت نمی‌دهیم. در نتیجه با آمریکایی‌ها مشورت نمی‌کنند و توصیه‌های آنها را نیز نمی‌پذیرند». رویکردی که خانم سلیم معتقد است حداقل تا پایان کار دولت کنونی آمریکا یعنی حدود یک سال دیگر، پابرجا خواهد بود. «سعودی‌ها امیدوارند که دولت بعدی آمریکا چه با هدایت یک دموکرات مانند هیلاری کلینتون یا یک جمهوری‌خواه، رویکردش نسبت به ایران را تغییر خواهد داد و به نظرم آنها اشتباه می‌کنند. به نظرم توافق اتمی با ایران و دکترین اوباما در زمینه اینکه منافع آمریکا در یک موازنه‌ای بین عربستان و ایران به عنوان دو بازیگر اصلی منطقه تأمین شود، بخشی از منافع امنیت ملی آمریکا شده و هر دولت دیگری هم بر سر کار بیاید به آن عمل خواهد کرد. در نتیجه ما در زمانه‌ای هستیم که سعودی‌ها در حال هضم این رویکرد تازه واشینگتن در قبال منطقه هستند و این زمان‌بر خواهد بود و لازمه‌اش گفت‌وگوهای زیادی بین آمریکایی‌ها و سعودی‌ها خواهد بود. تا آنها متوجه این رابطه تازه شوند با توجه به اینکه ایران دیگر آن دشمنی که پیش از توافق بود، نیست».

بیش از هفت دهه رابطه واشنگتن و ریاض البته همواره پستی‌بلندی‌های داشته و تنها «ایران» در این رابطه چالش‌برانگیز نبوده است. از جمله اختلافات میان دو طرف موضوع اسراییل و فسلطین، حمایت مالی ریاض از گروه‌های افراطی یا وضعیت حقوق بشر در عربستان سعودی در این میانه مشکل‌ساز بوده‌اند.