اخیراً گزارش‌هایی منتشر شده که می‌گوید یکی از شرط‌های عربستان سعودی برای سازش با اسرائیل موافقت ایالات متحده با برپایی برنامهٔ صلح‌آمیز هسته‌ای در سعودی است؛ برنامه‌ای که غنی‌سازی اورانیوم بخشی از آن باشد. اگرچه ریاض این شرط را به‌طور رسمی اعلام نکرده اما تلاش برای دست‌یابی به انرژی هسته‌ای را نیز پنهان نکرده است.
عربستان سعودی می‌گوید که از راه این برنامه به دنبال تأمین نیازهای روز به افزایش خود به انرژی است. حکومت این کشور سوم مهرماه نیز اعلام کرد که قصد دارد به نظارت سطحی آژانس بینالمللی انرژی اتمی بر برنامهٔ هسته‌ای خود پایان دهد و از این پس بازرسی همه‌جانبهٔ این نهاد را خواهد پذیرفت.
مرحلهٔ جدید برنامهٔ هسته‌ای عربستان سعودی
فروردین گذشته خبرگزاری بلومبرگ گزارش داد که از سال ۲۰۱۷ میلادی، عربستان سعودی بیش از ۳۷ میلیون دلار برای استکشاف و اکتشاف اورانیوم هزینه کرده است.
بحث بر سر برنامهٔ هسته‌ای عربستان سعودی پس از آن بالا گرفت که ۲۱ دی سال گذشته عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی، اعلام کرد که کشورش به دنبال بهره‌برداری از منابع اورانیوم خود برای توسعهٔ سوخت هسته‌ای است.
عبدالعزیز بن سلمان افزود که استکشاف‌های اخیر نشان می‌دهد که عربستان سعودی ذخایر متنوعی از اورانیوم در اختیار دارد. او افزود که ریاض درپی آن است که از این منابع محلی اورانیوم برای تولید کیک زرد، تولید اورانیوم با غنای پایین، تولید سوخت اتمی و همچنین صادرات استفاده کند.
ذخایر اورانیوم عربستان چقدر است؟
گزارش‌ها دربارهٔ میزان ذخایر اورانیوم عربستان سعودی متفاوت و حتی ضدونقیض است. سال ۲۰۱۷ عبدالله العودان، مدیر اجرایی برنامه انرژی هسته‌ای، در شهرک هسته‌ای ملک عبدالله گفت: «بنا بر بررسی‌های اولیه، ذخایر اورانیوم عربستان سعودی به ۶۰ هزار تن می‌رسد و این با ۵ تا ۶ درصد تولید جهان برابری می‌کند.»
اما در گزارش فروردین گذشتهٔ خبرگزاری بلومبرگ به نقل از گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی آمده است که تلاش‌های عربستان سعودی برای کشف ذخایر بزرگ اورانیوم تا کنون ناکام مانده و مقادیر کشف‌شده و قابل توسعه کمتر از ذخایر اورانیوم بوتسوانا، تانزانیا یا آمریکا است.
انرژی‌های جایگزین
با رشد جمعیت و در نتیجه افزایش مصرف آب و برق، عربستان سعودی حرکت به سمت انرژی‌های جایگزین و تجدیدپذیر را برای تولید برق آغاز کرد.
ریاض به دنبال آن است که برای توسعه اقتصادی درازمدت خود به منابع انرژی‌های جایگزین دست یابد. بنا بر دورنمای ارائه‌شده با توجه به رشد جمعیت و برنامهٔ توسعه اقتصادی، عربستان سعودی باید تولید برق خود را در سال ۲۰۳۵ به ۱۲۰ گیگاوات برساند، این در حالی است که این کشور در سال جاری ۴۵ گیگاوات برق تولید می‌کند. از این رو به دنبال کاهش تکیه بر نفت و گاز است.
توسعه توانمندی‌های هسته‌ای
عربستان سعودی با انعقاد توافق‌نامه‌های دوجانبه با شماری از کشورهای متخصص در زمینهٔ استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، به دنبال کسب حمایت بینالمللی از برنامهٔ اتمی خود است.
مهرماه پارسال وزیر انرژی عربستان سعودی در سخنانی در مقر آژانس بینالمللی انرژی اتمی اعلام کرد که کشورش در حال بررسی درخواست‌های ارائه‌شده برای صدور مجوز ساخت نیروگاه هسته‌ای برای تولید برق است؛ درخواست‌هایی که بنا بر مطرح شدن یک مناقصه از سوی عربستان سعودی ارائه شده‌اند.
بنا بر دورنمای ۲۰۳۰ عربستان سعودی، این کشور به دنبال برپایی مرکز پژوهش‌های اتمی با هدف «طراحی و ساخت نیروگاه‌های اتمی، تربیت کادرهایی برای راه‌اندازی این نیروگاه‌ها و صادر کردن این فناوری است».
برنامهٔ ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای
شهرک هسته‌ای ملک عبدالله در حال حاضر در مرحلهٔ سوم و آخر عملیات آماده‌‌سازی زیرساخت برای نخستین نیروگاه اتمی قرار دارد؛ نیروگاهی که شامل دو سایت خواهد بود.
عربستان سعودی که بزرگ‌ترین صادرکنندهٔ نفت جهان است، سال ۲۰۱۱ اعلام کرده بود که به دنبال ساخت ۱۶ نیروگاه اتمی با هزینه‌ای بالغ بر ۸۰ میلیارد دلار طی ۲۰ سال آینده است.
سال ۲۰۲۰ GoogleEarth تصاویری ماهواره‌ای منتشر کرد که میزان پیشرفت عربستان سعودی در ساخت نخستین نیروگاه اتمی خود را نشان می‌داد.
این نیروگاه که به نوشته بلومبرگ تحقیقاتی است، در ضلع جنوب عربی شهرک هسته‌ای ملک عبدالله در ریاض قرار دارد .بنا بر این گزارش، تصاویر نشان می‌دهد که ساخت این نیروگاه رو به پایان است.
پیشینهٔ تلاش‌های اتمی عربستان سعودی
تلاش‌های عربستان سعودی برای افتتاح نخستین نیروگاه اتمی خود بدون سابقه نیست. پیش از این، ترکی الفیصل، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان سعودی که پیش از آن سفیر این کشور در آمریکا بود، سال ۲۰۱۷ به تلویزیون ام‌اس‌ان‌بی‌سی گفته بود که کشورش از حق خود برای غنی‌سازی اورانیم با هدف دست‌یابی به انرژی دست نخواهد کشید.
او همچنین در این مصاحبه افزود: «ما برای دفاع از خود باید به هر اقدام لازم دست بزنیم، ازجمله ساخت بمب اتم برای مقابله احتمالی با ایران دارندهٔ اسلحهٔ اتمی.»
نگرانی‌ها از برنامهٔ هسته‌ای ایران
از سخنان مقام‌های سعودی نگرانی‌هایشان از برنامهٔ هسته‌ای ایران عیان است. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در مصاحبهٔ ۲۹ شهریور امسال با شبکه فاکس نیوز گفت: «اگر ایران به بمب هسته‌ای دست یابد، ما هم باید به آن دست یابیم. دلیل آن هم امنیت و موازنهٔ قوا در خاورمیانه است، اما ما دوست نداریم چنین اتفاق‌هایی بیفتد.»
سال ۲۰۱۸ نیز محمد بن سلمان در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس گفته بود در صورت دست‌یابی ایران به اسلحهٔ اتمی، عربستان سعودی هم در سریع‌ترین گام ممکن در این مسیر گام خواهد برداشت.
در یک سند دولتی که سایت ویکیلیکس آن را متنتشر کرد، دست‌یابی ایران به اسلحه اتمی بزرگ‌ترین خطری اعلام شده بود که سعودی را نیز به ساحت همین جنگ‌افزار سوق خواهد داد.
جستجو به دنبال شرکا
پیش از پایان سال ۲۰۲۰ عربستان سعودی با كمک چین ساخت سایتی در شهر العلا واقع در شمال غرب کشور را آغاز کرد. ۲۲ آذر سال گذشته هم شرکت روسی روساتوم خود را به‌عنوان پیمانکار احتمالی توسعهٔ پروژهٔ انرژی هسته‌ای عربستان سعودی معرفی و اعلام کرد که قصد دارد در نخستین مناقصهٔ ساخت نیروگاه اتمی این کشور شرکت کند.
بنا بر یک گزارش اطلاعاتی، محمد بن سلمان تلاش می‌کند تا عربستان سعودی صنعت هسته‌ای بومی داشته باشد تا هم بتواند کنترل انرژی را در دست بگیرد و هم رقیب دیگر قدرت‌های هسته‌ای منطقه باشد.
با وجود این‌که عربستان سعوی توافق‌نامه‌های متعددی با کشورها و سازمان‌های بینالمللی برای توسعهٔ برنامه اتمی خود منعقد کرده است، اما همچنان نگرانی‌هایی از غیرشفاف بودن برنامهٔ هسته‌ای‌اش مطرح می‌شود.
سال ۱۹۹۰ عربستان سعودی ۶۰ موشک بالستیک میان‌برد با قابلیت حمل کلاهک اتمی از چین خرید.. همکاری‌های راهبردی میان چین و عربستان طی سال‌های اخیر گسترش پیدا کرد. سال ۲۰۱۲ رئیس‌جمهوری سابق چین توافقنامهٔ همکاری در زمینهٔ انرژی صلح آمیز هسته‌ای با ملک عبدالله بن عبد العزیز، پادشاه پیشین عربستان، امضا کرد.
سال ۲۰۱۵ عربستان سعودی و کره جنوبی توافقنامهٔ ساخت دو نیروگاه اتمی برای فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی به ارزش دو میلیارد دلار طی ۲۰ سال به امضا رساندند.
سال ۲۰۱۵ همچنین وزیر دفاع عربستان در سفر به مسکو بر سر ساخت ۱۶ نیروگاه هسته‌ای با اهداف مسالمت‌آمیز توسط روسیه به توافق رسید.
وضعیت اکنون
عربستان سعودی در حال حاضر رآکتور هسته‌ای فعال ندارد. شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان، این هفته در شورای حکام آژانس گفت: «حکومت عربستان سعودی اخیراً تصمیم گرفته است که همکاری در چارچوب پروتکل مقادیر کم را لغو کند و از این پس پادمان‌های ایمنی همه‌جانبه را اجرا کند.»
اگر عربستان سعودی سوخت هسته‌ای را وارد اولین رآکتور خود کند، در عمل «پروتکل مقادیر کم» را نقض خواهد کرد و نمی‌تواند از بازرسی‌های دائمی آژانس معاف بماند.
وزیر انرژی عربستان سعودی مشخص نکرد که آیا آن کشور علاوه بر پذیرش پادمان‌های ایمنی همه‌جانبه قصد دارد پروتکل الحاقی را نیز امضا کند یا نه. پذیرش پروتکل الحاقی به آژانس امکان می‌دهد که دامنهٔ بازرسی خود را گسترش داده و در صورت لزوم بدون اطلاع قبلی نیز از تأسیسات هسته‌ای یک کشور بازرسی کند.
