جهان غرب و روسیه در بسیاری از مسایل با یکدیگر اختلاف دارند. از جمله این مسایل قضیه انضمام شبه‌جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ و مداخلات روس‌ها در بخش شرقی اوکراین است. همینطور بسیاری از کشورها عملیات نظامی روس‌ها در سوریه و در حمایت از بشار اسد نمی‌پسندند و در تئوری و عمل با سیاست خارجی روسیه در قبال ایران و سوریه مخالفند.
با آغاز کار پرزیدنت ترامپ از ژانویه ۲۰۱۷ و آنطور که خود وی اعلام کرده بود، آمریکا تصمیم داشت با روس‌ها روابط بهتری را بر قرار کند و شخص رئیس جمهور چندان تمایلی نسبت به سختگیری در روابط با روسیه نشان نمی‌داد. این طرز تلقی ترامپ مورد انتقاد بسیاری از مردم و از جمله اعضای حزب دموکرات و حزب خود وی (جمهوریخواهان) قرار داشت.
سال گذشته وقتی کنگره طرح تحریم مشترک روسیه، ایران و کره شمالی را تصویب کرد، رئیس جمهور ضمن امضای آن، اجرای آن بخش از قانون که مربوط به روسیه می‌شد را به تاخیر انداخت و تنها چند ماه پس از انقضای مدت دستور اجرایی شدن آنرا در نیمه ماه مارس جاری صادر کرد. اعلام اخراج ۶۰ دیپلمات روسی از آمریکا شدیدترین اقدامی است که تا کنون پرزیدنت ترامپ در مورد روسیه انجام داده‌است. متعاقب آن سخنگوی کاخ سفید این اقدام را گامی در جهت کاهش توانایی روس‌ها در جاسوسی از آمریکا و اقدامی برای افزایش امنیت آمریکا دانست. اما معلوم نیست چرا رئیس‌جمهور آمریکا وقتی پس از اعلام نتایج انتخابات روسیه با ولادیمیر پوتین گفت‌وگوی تلفنی داشت در مورد این قضیه مستقیماً با شخص پوتین صحبت نکرد.
نگرانی آمریکا و اروپا
نباید فراموش کرد که جاسوسی حوزه عملی است که معمولاً واکنش دولت‌ها نسبت به آن سریع و متفاوت است. بلافاصله به دنبال حمله به سرگئی اسکریپال، دولت بریتانیا دستور اخراج ۲۳ دیپلمات روسی را صادر کرد. روسیه ضمن رد اتهام دست داشتن در این قضیه در اقدامی متقابل شماری از دیپلمات‌های بریتانیایی را از کشور اخراج کرد. وقتی در روز چهارم مارس سرگئی اسکریپال ۶۶ ساله به همراه دختر۳۳ ساله‌اش، یولیا، در شهر سالزبری واقع در جنوب بریتانیا روی یک نیمکت واقع در یک مرکز خرید بیهوش پیدا شدند و به سرعت به بیمارستان رسانده شدند، هیچکس فکر نمی‌کرد سه هفته بعد روابط دیپلماتیک کشورهای عضو ناتو در برابر روسیه با این شدت و وسعت دستخوش دگرگونی شود.
حتی تا ۱۰ رو پیش خانم ترزا می نخست وزیر بریتانیا نتوانسته بود هم پیمانان خود را در ناتو متقاعد کند که حمله با عامل گاز اعصاب به یک جاسوس سابق روس در کشور او «حمله» به یک کشور عضو ناتو به حساب می‌آید و نیاز به واکنش دست جمعی کشورهای عضو پیمان ناتو دارد. وقتی پانزده ماه پیش پرزیدنت اوباما ۳۵ دیپلمات روسی را در واکنشی به مداخلات روس‌ها در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اخراج کرد کسی سعی نکرده بود موضوع مداخله روس‌ها را از منظر مداخله در کشورهای عضو ناتو ارزیابی کند. در حالیکه مداخله در انتخابات سایر کشورها از طریق فضای سایبری امر کم سابقه‌ای نیست و اتهامی مداخله در انتخابات سایر کشورها هم به روس‌ها زده می‌شود.
اما صبح روز دوشنبه ۲۶ مارس این ماجرا شکل تازه ای پیدا کرد. در اقدامی کاملاً بی سابقه پرزیدنت ترامپ دستور اخراج ۶۰ نفر از «دیپلمات‌های» روس را صادر کرد. به این افراد یک هفته مهلت داده می‌شود تا خاک آمریکا را ترک کنند. بر اساس همین دستور کنسولگری روسیه در سیاتل (ایالت واشنگتن) نیز تعطیل می‌شود. وجود پایگاه دریایی آمریکا در این ایالت یکی از دلایل تعطیلی کنسولگری است چرا که ظن قوی می‌رود دیپلمات‌ها یا مقام‌های امنیتی (جاسوسان) روسی در این کنسولگری می‌توانند بر فعل و انفعالات پایگاه‌های دریایی تمرکز و به جمع‌آوری اطلاعات بپردازند.
در اوج جنگ سرد و در زمان ریاست جمهوری رونالد ریگان ۵۵ دیپلمات شوروی از آمریکا اخراج شدند و از آن زمان تا کنون اخراج چنین تعداد از دیپلمات‌های روسی سابقه نداشت. همزمان ۱۵ کشور اروپایی و کانادا نیز دستور اخراج شماری از دیپلمات‌های روسی را از کشورهای خود صادر کردند. این احتمال وجود دارد که کشورهای دیگری به این فهرست افزوده شوند.
سرگئی اسکریپال کیست؟
سرگئی اسکریپال یک سرهنگ بازنشسته ارتش روسیه است که در سال ۲۰۰۴ به اتهام جاسوسی برای بریتانیا بازداشت و در ۲۰۰۶، در روسیه محاکمه و به ۱۳ سال حبس محکوم شد. اتهام وی این بود که هویت ماموران مخفی روسیه در اروپا را در اختیار ماموران مخفی (اینتلیجنت سرویس - MI6) بریتانیا قرار داده بود. روسیه ادعا می‌کرد که وی اینکار را از ۱۹۹۵ تا زمان دستگیری در ۲۰۰۴ انجام می‌داده و در مقابل MI6 به او برای انتقال آن اطلاعات محرمانه مبلغ یکصد هزار دلار پول پرداخت کرده‌است.
اما مدتی بعد از محکومیت، سرگرد اسکریپال مورد عفو دیمیتری مدودوف، رئیس جمهور وقت روسیه قرار گرفت و طی یک برنامه مبادله جاسوسان در سال ۲۰۱۰ به آمریکا تحویل و سپس از آمریکا به بریتانیا پرواز کرد. در همان زمان روزنامه «کومسامولسکایا پراودا» ادعا کرد که ۱۳ سال حبس تنبیه بسیار سبکی است و چنین اتهامی در زمان شوروی به راحتی موجب تیر باران وی می‌شد.
سرگئی اسکریپال از همان زمان به همراه دخترش در بریتانیا زندگی می‌کرد. بنا بر گزارش‌ها، از زمان حمله تا کنون، این پدر و دختر در وضعیتی بحرانی و تحت مداوا هستند. اقدام به «ترور بیولوژیک» سرگئی اسکریپال با عامل اعصاب، قریب ۸ سال پس از بخشش و مبادله وی با غرب از چند نظر سوال برانگیز و حائز اهمیت است:
•اول اینکه عامل اعصاب موسوم به «نوویچک» یک ماده ضد اعصاب است که در دوران اتحاد جماهیر شوروی توسط نظامی‌ها تولید و بکار برده می‌شد و در واقع بکارگیری آن از زمان جنگ دوم جهانی به این طرف در اروپا سابقه نداشته‌است.
•ثانیاً، برای اینکه چنین اقدامی علیه فرد یا افرادی در یک محل صورت بگیرد علاوه بر ماده مورد استفاده نیاز به فرد یا افرادی وجود دارد که بتوانند عمل تهاجم را انجام دهند و این خود برای بریتانیا به شدت نگران کننده‌است. در واقع انجام اینکار به معنی وجود فرد یا افراد دیگری در بریتانیا است که یا به عنوان عامل روس‌ها و یا به صورت مزدور اجیر شده باشند.
•موضوع سوم، انگیزه روس‌ها در انجام چنین کاری است. آیا فرد یا افرادی خارج از دولت و دستگاه‌های امنیتی با انگیزه‌های ملی‌گرایانه و افراطی دست به چنین اقدامی زده‌اند؟ آیا حمله به یک جاسوس سابق به معنی پشیمانی از بخشش و مبادله او است؟ آیا سرگئی اسکریپال هنوز اطلاعاتی دارد که افشا نکرده و روس‌ها نگران افشای آن هستند؟ و یا صرفاً با چنین اقدامی می‌خواهند به بریتانیا و به طریق اولی به کشورهای غربی اخطار و توانایی عملیاتی خود را نشان بدهند؟
•از نظر سلامت عامه کاربرد این عامل اعصاب در محل‌های شلوغ تر می‌توانست حدود ۱۳۰ نفر دیگر را به صورت همزمان مسموم کند. به همین جهت این اقدام کاربرد اسلحه شیمیایی به حساب می‌آید.
•و نهایت اینکه انجام این عملیات درست در زمانی که انتخابات ریاست جمهوری در روسیه جریان داشت چه دلیل و مفهومی داشته‌است؟ لازم به یاد آوری است که ولادیمیر پوتین درست پس از اینکه آرای اولیه پیروزی وی در انتخابات را نشان می‌داد در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد روسیه فاقد چنین تسلیحاتی (عامل اعصاب) است و این دیگر کشورها هستند که هنوز آن را در اختیار دارند. به عبارت دیگر این اظهارات نوعی فرافکنی تعبیر می‌شود.
دیپلمات جاسوس چیست؟
وقتی صحبت از سفارت یا کنسولگری می‌شود ذهن‌ها متوجه روادید و گذرنامه می‌شوند. در حالیکه فعالیت یک سفارت، و در حدی کوچکتر و محدودتر از آن یک کنسولگری، فقط صدور ویزا و مسائل اقامتی و مهاجرتی نیست. در داخل یک سفارت بخصوص سفارتخانه‌های کشورهای بزرگ که تعداد بالایی دیپلمات مقیم دارند گروه‌های متعددی به کار‌های مختلف مامور و مشغولند. افراد مامور در این هیات‌ها اغلب با پاسپورت دیپلماتیک وارد کشور می‌شوند و وابسته‌های اقتصادی، تجاری، نظامی، تکنولوژیک، فرهنگی و مطبوعاتی محسوب شده و از مصونیت‌های دیپلماتیک بر خوردار هستند. شاید مهمتر از همه هیات‌هایی باشند که ماموریت آنها کسب اطلاعات محرمانه‌است ولی تحت پوشش‌های دیگری عمل می‌کنند. یعنی اطلاعاتی را جمع آوری می‌کنند که دولت‌ها مستقیماً منتشر نمی‌کنند و یا افشا و انتشار آن می‌تواند با منافع و امنیت ملی آنان تداخل کرده و به آن صدمه بزند. به عبارت دیگر چنین افرادی می‌توانند جاسوس باشند که در لباس دیپلمات عمل می‌کنند. بخشی از اطلاعات جمع‌آوری شده می‌تواند مستقیماً با موضوعات نظامی و امنیتی رابطه داشته باشد. اما حتی اگر هدف ماموریت آنها افشا هم بشود همچنان از مصونیت دیپلماتیک برخوردار هستند و نهایتاً فقط می‌توان با دادن مهلت کوتاهی خواهان خروج آنان از کشور شد؛ و این همان کاری است که اکنون دولت‌های آمریکایی و اروپایی بخاطر حفظ امنیت و منافع ملی خود در حال انجام آن هستند. هر اقدام دیگری از جمله آنچه با دیپلمات‌های آمریکایی در ایران انجام شد مغایر با هنجارهای بین‌المللی و غیرقانونی است.
جنبه دیگری از فعالیت دیپلمات جاسوس یا عوامل اطلاعاتی و امنیتی یک سفارتخانه اجیر کردن افراد بومی و محلی است که به طرق مختلف در مسیر آنان قرار می‌گیرند. شناسایی این افراد، بخصوص در جوامع باز که کنترل خاصی در رفت و آمد‌های مردم اعمال نمی‌کنند، کار بسیار مشکلی است. و به احتمال زیاد این پوششی بود که برای ترور بیولوژیک سرگئی اسکریپال بکار گرفته شد.
در هر صورت نتیجه مستقیم ترور بیولوژیک در بریتانیا، آسیبی است که به روابط دیپلماتیک بین مجموعه‌ای از کشورهای اروپایی، آمریکا و روسیه وارد شده‌است. آسیبی که ترمیم آن به زمانی بسیار طولانی نیاز دارد.
--------------------------------------------
یادداشت‌ها و مقالات بیانگر نظرات و آرای نویسندگان خود هستند و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.
