واژهگزینی جدید فرهنگستان زبان و ادب فارسی اخیراً بار دیگر توجه رسانهها و کاربران را برانگیخته است.
نسرین پروزی، معاون واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بهتازگی اعلام کرده که این فرهنگستان برای کلمهٔ خارجی «تیک» معادل فارسی «هفتک» را انتخاب کرده است.
خانم پرویزی دلیل انتخاب این واژه را شباهت علامت تیک (✔️) با عدد هفت فارسی اعلام کرد و گفت که به جای فعل تیک زدن هم میتوان از معادل آن یعنی «هفتک زدن» استفاده کرد.
در مردادماه نیز واژه «پادپخش» بهعنوان معادل فارسی واژهٔ انگلیسی «پادکست» تصویب شده بود. خانم پرویزی گفت که در کلمه «پادکست»، قسمت «پاد» آن را پذیرفتهاند و به جای «كست» کلمهٔ «پخش» را انتخاب کردهاند.
در قسمت دیگری از این مصاحبه، خانم پرویزی گفته که ابتدا واژهٔ «وبآوا» برای پادکست در سال ۱۳۸۵ پیشنهاد شده بود، اما بهدلیل «ایرادات کاربران»، واژهٔ «پادپخش» جایگزین آن شد.
فرهنگستان برای ترکیبات واژهٔ پادکست نیز واژههای جدیدی مصوب کرده است؛ برای مثال، «پادسازی» به جای «پادکستینگ» و «نماپاد» به جای «ویدئوپادکست» استفاده میشود. همچنین، برای واژه «پادکچر» که به هر برنامهٔ دریافت و پخش پادپخشها گفته میشود، واژهٔ «پادگیر» تصویب شده است.
گروههای تخصصی واژهگزینی فرهنگستان در سالهای گذشته حدود ۷۰ هزار واژه در حوزههای مختلف تصویب کردهاند.
برخی از این واژهها بهتدریج مورد استفاده قرار گرفتهاند، اما بسیاری از آنها مورد توجه قرار نگرفتهاند و برخی نیز دستمایهٔ طنز و شوخی شهروندان شدهاند.
مظاهر شهامت، شاعر و منتقد ادبی، در این زمینه جمهوری اسلامی را به برخورد سیاسی با زبان متهم میکند و حافظ خیاوی داستاننویس ساکن ایران نیز میگوید که از واژههای فرهنگستان تا زمانی که از سوی مردم استفاده نشود، استفاده نمیکند.
اما علی عبداللهی، شاعر و مترجم ساکن آلمان، میگوید که بهویژه در ترجمه تمام تلاش خود را به کار میگیرد تا معادلهای فارسی را به کار گیرد.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ایران قدمتی طولانی دارد، اما بهویژه در دوران جمهوری اسلامی، عملکرد این نهاد با انتقادهای زیادی روبهرو بوده است.
مظاهر شهامت، در زمینهٔ عملکرد فرهنگستان، جمهوری اسلامی را مقصر میداند، اما آقای عبداللهی میگوید که نباید اقدامات مثبت فرهنگستان در هر دوره را انکار کرد.
داریوش آشوری، ادیب، مترجم و زبانشناس سرشناس، پیشتر به رادیوفردا گفته بود که مسئلهٔ جا افتادن کلمات جدید به «عادات زبانی مربوط میشود و مردم باید به یک چیزهایی عادت کنند».
او دربارهٔ دلیل غرابت برخی واژههای فرهنگستان نیز گفت: «نمونهاش را برایتان میگویم. مثلاً کلمهٔ دانشگاه را که معادلی برای اونیورسیته فرانسه ساختند، فرض کنید مرحوم عباس اقبال که ادیب و تاریخدان برجستهای بود، میگفت سرِ مرا هم بزنید، نمیگویم دانشگاه، میگویم اونیورسیته یا دارالعلم. خب این مربوط به عادتهای زبانی او است. ولی من و نسلهای بعدی که با واژهٔ دانشگاه بزرگ شدیم، برای ما واژهٔ غریبی نیست؛ ولی برای او واژهٔ خیلی غریبی بود.»
آقای آشوری تأکید کرد که واژههایی که بیشتر با ذوق عمومی و عادتهای زبانی خوانا و هماهنگ است، پذیرفته میشوند و آنهایی که به این درجه با ذوق عمومی سازگار نیستند، طبیعتاً کنار زده میشوند.
اکنون اقتدار فرهنگستان زبان فارسی بهواسطهٔ فراگیر شدن ارتباطات اینترنتی و مهاجرتهای گستردهای که از ایران و افغانستان در دهههای گذشته صورت گرفته و همچنین تأسیس انتشاراتیها و رسانههای متعدد فارسیزبان در خارج از کشور کاهش یافته است.
مرزهای زبانی دیگر محدود به مرزهای جغرافیایی نیستند و این پراکندگی، بیش از گذشته، واژهسازی و جا انداختن واژههای جدید را دشوار کرده است.