در آستانه ملاقات دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در روز دوشنبه، ۲۵ تیرماه، گمانه‌زنی‌ها در مورد محتوای مذاکرات سران آمریکا و روسیه به نحو بی‌سابقه‌ای ادامه دارد.
مسائل بین آمریکا و روسیه، نتایج مبهم ملاقات رئیس جمهور آمریکا با سران ناتو، و حاصل ملاقات ترامپ با سیاستمداران بریتانیایی وضعیت خاصی را فراهم کرده که در تاریخ روابط خارجی آمریکا سابقه ندارد. شرایط فعلی موجب می‌شود که دونالد ترامپ بخواهد به هر قیمتی که هست از این مذاکرات با دست پُر برگردد تا نشان بدهد سفر اروپایی وی دستاوردهای ارزشمندی داشته است.
عوامل تاثیرگذار بر فضای مذاکرات هلسینکی چیست؟
- اعلام جرم رسمی دستگاه قضایی دولت فدرال آمریکا علیه ۱۲ شهروند روس، در آستانه ملاقات دونالد ترامپ با ولادیمیر پوتین، روابط دو کشور را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
این هیئت قضایی ماموران اطلاعات نظامی روس را به نفوذ و هک کردن شبکه رایانه‌ای هیلاری کلینتون و حزب دموکرات و همچنین پولشویی متهم کرده است. البته این اعلام جرم اتهامی را متوجه رئیس جمهور آمریکا یا همکارانش نمی‌کند، ولی دونالد ترامپ با طرح این که قضیه دخالت روسها در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما اتفاق افتاده است به نوعی می‌خواهد اتهام موجود در مورد امکان همکاری کمپین انتخاباتی ترامپ و همکاران نزدیکش با روسیه را بی‌اعتبار نشان بدهد.
- رقابت دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه در آستانه انتخابات میان دوره ای آمریکا از یک طرف، و نگاه احزاب آمریکا به سیاست های روسیه با این اتهام به مراحل حساس خود رسیده و حتی برخی از اعضای حزب دموکرات از ترامپ خواستند ملاقات خود را با رئیس جمهور روسیه لغو کند.
- بدبینی‌ها و شایعاتی که در مورد روابط پوتین و ترامپ وجود دارد موجب می شود رئیس جمهور آمریکا بخواهد اقتدار آمریکا را به عنوان یک ابرقدرت جهانی در مذاکرات نشان بدهد و برای این منظور باید به موضوعاتی بپردازد که به او امکان بدهد با دست پُر به واشینگتن برگردد.
در مذاکرات رهبران دو کشور مسائل متعددی مطرح خواهد شد که برخی از آنان جزو مسائل مزمن رابطه دو کشور است و تقریبا بعید است که طرفین بخواهند در مورد آن امتیاز خاصی به یکدیگر بدهند.
پرزیدنت ترامپ به صورت مستقیم از پوتین و اتهام مداخله در انتخابات دفاع نمی‌کند، ولی تا قبل از این اعلام جرم در دو شکل مختلف اصل اتهام را زیر سوال می‌بُرد: اول، با طرح این قضیه که اصولا این رسیدگی بیهوده و بی اساس است و موجب شده روابط آمریکا و روسیه سیر نزولی پیدا کند؛ و دیگر این که روسها اصرار دارند در قضیه انتخابات آمریکا مداخله نکرده‌اند. اظهارات رئیس جمهور آمریکا در شرایطی مطرح می‌شود که مقامات امنیتی و ضد جاسوسی به دفعات نقش روسیه را در هک کامپیوترهای حزب دموکرات مورد تایید قرار داده‌اند. با این سابقه مشخص است که در مذاکرات بین دو رئیس جمهور قضیه اتهامات روسیه جایگاه عمده ای نخواهد داشت.
این که آمریکا خواهان تاثیرگذاری روسیه بر کره شمالی باشد و یا توقع داشته باشد در سیاست‌های روسیه در قبال اوکراین و شبه جزیره کریمه تغییرات عمده‌ای رخ بدهد نیز از موضوعاتی هستند که به نوعی پاسخ های از پیش آماده شده دارند. روسیه معمولاً وعده همکاری در مورد کره شمالی می‌دهد، اما این همکاری هیچ وقت از وعده فراتر نمی رود، چرا که ذات رقابت روسیه و آمریکا با رسیدن به یک راه حل نهایی برمبنای همکاری در خاتمه دادن به توانایی هسته‌ای کره شمالی مغایرت دارد. در قبال موضوع اوکراین و شبه جزیره کریمه نیز روسیه معمولا به توجیهاتی از قبیل حوزه منافع و امنیت ملی و یا عمق استراتژیک متوسل می‌شود و علیرغم تحریم هایی که وجود دارند، حاضر به دادن امتیازی غیر از وعده های کلیشه ای و دیپلماتیک نشده است. در این حوزه، روابط روسیه و اروپا نقش تعیین‌کننده‌تری دارد و روسیه با ایجاد وابستگی های متقابل با کشورهای اروپایی (مثلاً آلمان در حوزه انرژی)، توانسته است دامنه تاثیر تحریم ها را کاهش دهد.
رئیس جمهوری آمریکا نمی تواند رهیافت روسیه را تغییر بدهد و به همین دلیل از سیاست های آلمان که متحد آمریکا در ناتو و اروپا است انتقاد می‌کند.
اظهارات دبیرکل ناتو که رهیافت این سازمان را در قبال مسکو تلفیقی از گفت‌وگو و دفاع تعریف کرده و گفت‌وگو را دلیل ضعف نمی داند، چشم‌انداز روشنی را در قبال امکان استفاده از متحدان ناتو علیه روسیه به خاطر اوکراین ارائه نمی دهد. پوتین نشان داده است از کارت منابع انرژی نزدیک به بازار اروپا به موقع و به نحو موثری بازی و بهره‌برداری می کند.
جان بولتون، مشاور امنیتی ایالات متحده، که اواخر ماه گذشته با ولادیمیر پوتین ملاقات و در مورد جزئیات برنامه سفر ترامپ بحث و گفت‌وگو کرد هیچ گونه توضیح دقیقی در مورد مطالب مورد بحث بین دو رئیس جمهور ارائه نداده و راه را برای بحث در زمینه موضوعات متعدد باز گذاشته است.
شرایط فعلی موجب می‌شود که دونالد ترامپ بخواهد به هر قیمتی که هست از این مذاکرات با دست پُر برگردد تا نشان بدهد سفر اروپایی وی دستاوردهای ارزشمندی داشته است.
اما، امکان مذاکره با روسیه در مورد مبادلات اقتصادی بین دو کشور از جمله موضوعاتی است که در خلال مصاحبه ای از زبان مایک پنس معاون رئیس جمهور آمریکا در اواخر ماه گذشته به آن اشاره شده بود. آن چه در این رابطه موجب پیچیدگی توسعه اقتصادی خواهد بود وجود برخی تحریم های مصوب کنگره علیه روسیه است که دونالد ترامپ نیز پس از مدت‌ها تاخیر آنها را در مردادماه سال گذشته امضا کرد.
آیا موضوع سوریه، ایران، و اسرائیل مورد گفت‌وگوی بین ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ خواهد بود؟
نکته‌ای که مایک پنس در مصاحبه آخر ماه گذشته به آن اشاره گذرایی داشت طرح احتمالی موضوع «سوریه و سایر موضوعات حساس...» در ملاقات ترامپ با پوتین بود. کلید گفت‌وگوی پوتین و ترامپ نیز در همین محور است. برای روسیه، وضعیت خاصی که پس از خروج آمریکا از برجام ایجاد شده یک فرصت طلایی فراهم کرده است. از طرفی ایران به شدت نیازمند و متکی به حمایت روسیه شده است و از طرف دیگر روسیه با نشان دادن چراغ سبز حمایت نامحدود از ایران به صورتی چند منظوره از ایران بهره‌برداری می کند.
مسکو دقیقاً مراقب است که ببیند آمریکا از ایران چه می خواهد و آن وقت پوتین همان را به سادگی از ایران طلب می کند و می داند که ایران در برابر خواست روسیه مقاومتی نشان نخواهد داد. برای مثال، وقتی اسرائیل و آمریکا خواهان خروج ایران از سوریه شدند، روسیه نیز بر خروج نیروهای خارجی از جمله ایران و یا حزب الله لبنان، که مورد حمایت ایران است، تاکید کرد.
در آستانه گفت‌وگوی دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در هلسینکی فنلاند گفت‌وگوی پوتین و علی‌اکبر ولایتی، نماینده ویژه و مشاور بین‌المللی رهبر ایران، در مسکو نیز اهمیت ویژه‌ای داشت. به نظر نمی رسد که همزمانی سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل و ولایتی جنبه اتفاقی داشته است، ولی جزئیات آن ممکن است به این زودی‌ها علنی نشود. نوعی معامله با اسرائیل -از شناسایی دوفاکتو گرفته تا تعهد عدم تعرض- می تواند از موضوعات مطرح باشد.
به نظر نمی رسد که همزمانی سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل و ولایتی جنبه اتفاقی داشته است، ولی جزئیات آن ممکن است به این زودی‌ها علنی نشود.
اما، قضیه تجارت پایاپای روسیه و ایران از دیگر موضوعاتی است که قطعاً در کنار نقش منطقه‌ای ایران در خاورمیانه مورد مذاکره پوتین و ترامپ نیز قرار خواهد گرفت. شاید به همین دلیل است که روسها حاضر نشدند در مورد آن چه بر سر میز مذاکره به ایران وعده دادند توضیح بیشتری بدهند و یا حتی آن را تأیید یا تکذیب کنند. برای روسها فوریت عامل زمان از همان تعریفی برخوردار نیست که در آمریکا یا اروپا مطرح است. روسها با عامل زمان آن قدر بازی می‌کنند تا اصل قضیه دچار استحاله شود. راه اندازی رآکتور اتمی بوشهر و فروش سامانه اس ۳۰۰ یا اس ۴۰۰ به ایران و ترکیه نمونه هایی از این نوع بازی روسها با زمان است.
این که پوتین چه وعده ای به ترامپ خواهد داد چندان مشخص نیست و این که اگر هم وعده ای داده شود تا چه حد و با چه سرعتی عملی خواهد شد نیز امر نامشخصی است. روسیه برای ترمیم روابط خود با آمریکا و بازگرداندن سطح روابط دیپلماتیک به سطح دو سال پیش در اواخر دوران ریاست جمهوری باراک اوباما (تا قبل از شروع بحران)، راه پر پیچ و خمی در پیش دارد. بازی کردن با کارت ایران می تواند بخشی از این موانع را از سر راه روسیه بردارد. تردیدی نیست وقتی پای منافع بزرگ‌تر در میان باشد دولت ها به سادگی از منافع کوچک‌تر دست برمی‌دارند و به سادگی آن را فدای منافع درازمدت خود خواهند کرد. برای پوتین استفاده از کارت ایران هزینه بسیار کمتری دارد.
