تبدیل طرح به قانون - بیست و چهار ساعت بعد از اینکه علی لاریجانی اعلام کرد ایران به شورای امنیت در مورد نقض توافق اتمی توسط آمریکا شکایت کرده است، رئیس جمهور آمریکا نیز با امضای طرح تحریم‌های سه جانبه که شامل روسیه، کره شمالی و ایران می شود این طرح را تبدیل به قانون کرد.
اگر آنچنان که لاریجانی مطرح کرده بود شکایت ایران مربوط به تحریم‌ها بوده باشد جای تعجب است که چرا این شکایت قبل از قانونی شدن تحریم‌ها صورت گرفته است؟ آیا ایران تصمیم دارد سطح تنش‌های موجود را بالا ببرد یا اینکه صرفاً اقدامی پیش گیرانه بوده که با امضای قانون تحریم همزمان شده است؟
البته علت هرچه که باشد این سوال بی‌جواب می ماند که چرا چرا سخنگوی قوه مقننه شکایت دولت به سازمان ملل را اعلام می کند و نه خود دولت یا سخنگوی وزارت خارجه؟
به هر صورت، آنچه که با امضای رئیس جمهور آمریکا تبدیل به قانون شد روسیه را بخاطر تجاوز نظامی به اوکراین و ضمیمه کردن شبه جزیره کریمه به خاک روسیه تحریم می کند. همچنین در این قانون کره شمالی بخاطر آزمایش موشک‌های بالستیک بین قاره‌ای و تهدید مستقیم آمریکا هدف تحریم است. اما به غیر از روسیه و کره شمالی، بخش مربوط به ایران حائز اهمیت بیشتری است.
قبلاً گفته می شد این مجموعه از تحریم‌ها چیزی جز تکرار تحریم‌های گذشته نیست ولی به نظر می رسد این ارزیابی درستی نباشد. و ظواهر قضیه نشان می دهد که اگر روابط بین ایران و آمریکا در جهت مثبت تحول پیدا نکند، این قانون روز بروز سختگیرانه تر شده و آنطور که بعضی از سناتور‌ها گفته اند ایران را به خاطر "تخلفات غیر اتمی" مورد تحریم‌های فلج کننده‌ای قرار خواهد داد. طیف وسیع این تحریم‌ها در خصوص ایران موضوعاتی مانند توسعه برنامه موشکی، حقوق بشر، و اقدامات برهم زننده ثبات منطقه‌ای را شامل می شود.
اجرای این قانون ایجاب می کند دولت آمریکا ظرف سه ماه اول اطلاعات موجود در باره افراد، موسسات، حامیان و دست اندر کاران درسه حوزه فوق را به روز رسانی کرده و تحریم‌های فلج کننده‌ای را در مورد آنان اعمال کند. این تحریم‌ها بلوکه شدن سپرده ها، متوقف کردن فعل و انفعالات اقتصادی و اعمال محدودیت‌های مسافرتی به آمریکا و کشورهای دوست با آمریکا را شامل می شود.
اجرای این قانون ایجاب می کند دولت آمریکا ظرف سه ماه اول اطلاعات موجود در باره افراد، موسسات، حامیان و دست اندر کاران درسه حوزه فوق را به روز رسانی کرده و تحریم‌های فلج کننده‌ای را در مورد آنان اعمال کند. این تحریم‌ها بلوکه شدن سپرده ها، متوقف کردن فعل و انفعالات اقتصادی و اعمال محدودیت‌های مسافرتی به آمریکا و کشورهای دوست با آمریکا را شامل می شود.
از آن مهم تر اینکه این به روز رسانی تداوم دارد و پس از سه ماهه اول به صورتی منظم همه ساله انجام خواهد شد. سه ماه دیگر تقریبا همزمان با صدور گزارش سه ماهه سوم دولت پرزیدنت ترامپ در مورد پایبندی ایران نسبت به تعهدات برجام خواهد بود. دولت ترامپ مصمم است دلایلی مبنی بر عدم پایبندی ایران ارائه کند. آیا "تخلفات غیر اتمی" در مورد گزارش برجام تاثیر منفی نخواهد داشت؟ و اگر داشته باشد آیا موجب خروج ایران یا آمریکا از توافق اتمی نخواهد شد؟
پاسخگویی به چنین سوالی در شرایطی که شخص وزیر امور خارجه آمریکا می گوید با رئیس جمهور در مورد برجام اختلاف نظر دارد مشکل تر است. از طرف دیگر مقامات ایرانی نیز میگویند که اولین کشوری نخواهند بود که از برجام خارج شوند.
اروپا و آمریکا - وقتی طرح تحریم‌های سه کشور در کنگره مورد بررسی قرار می گرفت و متن آن منتشر شد، برخی کشورهای اروپایی در مورد ماهیت فرا سرزمینی آن ابراز نگرانی کردند و حتی فرانسه معتقد بود اجرای آن خساراتی را متوجه شهروندانش می کند که از نتایج پیش بینی نشده طرح است. به نظر فرانسه بخشهایی از طرح مغایر با حقوق بین الملل است. ظاهراً آنچه به امضای رئیس جمهور رسیده با طرح اولیه تفاوت زیادی دارد. اما اروپایی‌ها در مورد اینکه این طرح با توافق اتمی نیز مغایرت درد یا نه اظهار نظر مشخصی نداشتند و بیشتر نگرانی اروپایی‌ها ناظر بر روابط اقتصادی آنها با روسیه بود.
روز چهارشنبه ۱۱ مرداد، همزمان با امضای رئیس جمهور آمریکاو تبدیل شدن طرح به قانون، نیکی هیلی سفیر آمریکا در سازمان ملل به نمایندگی از چهار قدرت بزرگ جهانی (آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان) اعلام کرد آزمایش موشکی ایران در حمل ماهواره به فضا نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که به نوعی ضمیمه برجام شناخته می شود. این کشور‌ها از شورای امنیت و شخص دبیر کل سازمان ملل خواسته اند موضوع را مورد برسی دقیق قرار دهند.
هنوز معلوم نیست شورای امنیت چه اقدامی خواهد کرد و نقش چین و روسیه در چنین اقدامی چه خواهد بود؛ ولی همگامی کشورهای اروپایی با آمریکا در طرح این اعتراض نشان می دهد که غرب در قبال اجرای قانون تحریم‌ها بر علیه ایران یکپارچه عمل می کند.
سپاه پاسداران هدف شماره یک - تحریم‌های جدید مشخصاً سپاه پاسداران جمهوری اسلامی را هدف قرار داده است و با اقداماتی که برای بروز شدن آن خواهد شد این بخش از تحریم می تواند شرکت ها، موسسات داخلی و خارجی و حتی فرماندهان سپاه را هدف بگیرد. در گذشته معمولاً واحد برون مرزی سپاه یعنی گردان قدس و فرمانده آن قاسم سلیمانی هدف تحریم‌ها قرار داشت ولی اکنون ممکن است لیستی از فرماندهان سپاه و واحد‌های زیر مجموعه سپاه به عنوان عامل و حامی مشمول تحریم قرار گیرد.
هدف از این تحریم‌ها با طیف گسترده‌ای که دارند فلج کردن توانایی سپاه برای اجرای ماموریت‌های فرا سرزمینی است.
غرب پیوسته نسبت به رفتار منطقه‌ای ایران معترض بوده و اقدامات آن را در عراق، سوریه، و یمن برهم زننده ثبات منطقه تلقی کرده به دفعات از ایران خواسته است روش خود را تغییر بدهد. از طرفی اسرائیل، متحد استراتژیک آمریکا در منطقه نیز از فعل و انفعالات نظامی ایران در سوریه و حمایت ایران از حزب الله ناراضی است.
حقوق بشر- قانون تحریم جدید در موضوع حقوق بشر نیز فراتر از حیطه‌ای عمل می کند که در گذشته مورد توجه بود. در این مقوله رفتار حکومت ایران با روشنفکران و مخالفین سیاسی، فعالان داخلی حقوق بشر و روزنامه نگاران مورد توجه است. این بند از تحریم فقط سیاست دولت در قبال این مسایل را در نظر نمی گیرد، بلکه افراد حقیقی و تصمیم گیرندگان و کسانی که به هر نحوی موجب تجاوز به حقوق بشر و شهروندی می شوند و یا افرادی که در این زمینه با متجاوزان به حقوق بشر همکاری یا از آنها حمایت می کنند در لیست تحریم شدگان قرار گرفته و در نتیجه تمام اموال، منافع و دارایی آنها شامل تحریم می شود و حق ورود به آمریکا و برخی از کشورهای متحد با آمریکا را نخواهند داشت. وزارت خارجه آمریکا مسؤولیت تهیه و به روز رسانی این لیست را بر عهده خواهد داشت.
همزمان با پروسه تدوین طرح تحریم و امضای آن، دو گزارش توسط دیده بان حقوق بشر و سازمان عفو بین الملل منتشر شده که ابعاد گسترده‌ای از تعرض به حقوق بشر را در ایران بازتاب داده است.
همزمان با پروسه تدوین طرح تحریم و امضای آن، دو گزارش توسط دیده بان حقوق بشر و سازمان عفو بین الملل منتشر شده که ابعاد گسترده‌ای از تعرض به حقوق بشر را در ایران بازتاب داده است.
در گزارش منتشر شده توسط سازمان عفو بین الملل تشدید سرکوب مخالفان و ناراضیان در دور اول ریاست جمهوری آقای حسن روحانی مورد توجه قرار گرفته و روند فزاینده تشدید و سرکوب در ایران را در چهار سال اخیر ناشی از نا توانی رئیس جمهور در جلوگیری و توقف سرکوب اقلیت‌های مذهبی، و فعالان مدنی دانسته است.
این گزارش عملکرد دولت ایران را در جلوگیری از تخلفات متعددی که ماهیت حقوق بشری دارند مورد نکوهش قرار می دهد. در این گزارش نام ۴۵ نفر از کسانی که بخاطر فعالیت‌های مسالمت آمیز مورد شکنجه یا سوء رفتار قرار گرفته اند آورده شده و در ۲۱ مورد از جزئیات این سوء رفتار گزارش مبسوط ارائه شده است. زمان طولانی محکومیت، شکنجه برای گرفتن اعتراف، محاکمه پشت درهای بسته و نبود وکیل مدافع و یا حتی تحت فشار قرار دادن وکلای مدافع، در مواردی که وجود داشته اند، از مسایل طرح شده در این گزارش هستند.
در گزارش دیگری، دیده بان حقوق بشربی توجهی ایران را در تامین نیازهای درمانی رهبران اوپوزیسیون که قریب به هفت سال است بدون طی کردن مراحل قانونی در حصر و محرومیت از حقوق اجتماعی به سر می برند مورد توجه قرار داده است. مهدی کروبی، سید حسین موسوی و همسرش زهرا رهنورد از رهبران جنبش سبز هستند که در اوج نارضایتی مردم از نتایج انتخابات سال ۱۳۸۸ پدیدار شد.
در هفته‌های اخیر عدم توجه به نیازهای حاد پزشکی رهبران اوپوزیسیون مورد انتقاد شدید واقع شده است. موسوی و کروبی دچار عارضه قلبی هستند و و کروبی برخلاف توصیه پزشکان بدون اینکه دوره کامل درمان را در بیمارستان بگذراند به دستور مقامات امنیتی به خانه برگردانده شده و زنگیش به خطر افتاده بود. حصر غیر قانونی این سه نفر از ۲۵ بهمن ۱۳۸۹ خود از موارد نقض فاحش حقوق بشر در ایران محسوب می شود.
این نکات در تدوین قانون جدید تحریم مورد توجه بوده و ماموریت وزارت خارجه در تهیه لیست متجاوزین به حقوق بشر نشان می دهد که قضیه از جنبه شعاری قبلی فراتر رفته و می تواند بالقوه به حساب حمایت رسمی از مخالفین در داخل ایران منتهی گردد. در صورت پیشرفت در اجرای قانون تحریم و اگر ایران نتواند مکانیسمی برای کنترل دامنه خسارات و یا تغییر ماهیت رابطه خود با آمریکا ایجاد کند خود بخود فشارهای اقتصادی افزایش می یابد و به موازات آن نا رضایتی در داخل بیشتر شده زمینه اجرای تز تیلرسون وزیر خارجه آمریکا در مورد انتقال قدرت و یا تغییر رژیم فراهم می شود.
در مجموع به نظر می رسد قانون تحریم‌ها به شدت اجرا و تنش‌های موجود بین ایران و ایالات متحده را افزایش دهد. ممکن است دولت ترامپ بخواهد از ابزار تحریم برای دو منظور استفاده کند:
- اول اینکه بر رفتار منطقه‌ای ایران تاثیر بگذارد که از امتیازهای برجام بهره مند شده ولی رفتار خود را با نظام بین المللی تعدیل نکرده است. موفقیت در این منظورایران را به تغییر مسیر و همکاری و تعامل بیشتر با آمریکا هدایت می کند. هم اکنون در آستانه دور دوم ریاست جمهوری چنین سناریویی از نگرانی‌های عمده بنیاد گرایان است.
- دوم اینکه شرایطی ایجاد کند که امکان مذاکره مجدد در مورد برجام فراهم و خواسته‌های آمریکا در آن لحاظ شود. از نظر ترامپ معامله اتمی در زمان پرزیدنت اوباما بدون در نظر گرفتن منافع آمریکا منعقد شده و باید تغییر کند.
در این میان ایران باید تصمیم بگیرد که آمریکا را به چشم یکی از امضاء کنندگان ، یک دوست، و یک شریک قدرتمند در معامله اتمی ببیند و از رابطه‌ای دوستانه استقبال و بهره برداری کند؛ یا اینکه خود را برای مدتی نامحدود در فضای تنش و رویارویی با یک دشمن قدرتمند در گیر کرده از کیسه منافع ملی هزینه کند.
-----------------------------------------------------
آرا و نظرات مطرح‌شده در یادداشت، بیانگر دیدگاه‌های نویسنده خود هستند و نه بازتاب نظر یا دیدگاهی از سوی رادیو فردا.
- جلیل روشندل – استاد علوم سیاسی و امنیت بین المللی در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی
