اظهارات روز پنجشنبه دونالد ترامپ دایر بر «عدم پایبندی ایران به روح برجام» پیش از دیدار وی با مقامات ارشد نظامی آمریکا تازه‌ترین نشانه از تصمیم واشینگتن به انتخاب «راه سوم» در قبال توافق ۱۵ ژوئیه سال ۲۰۱۵ و کلید زدن اجرای طرح «مرگ» تدریجی «برجام» بجای اعلام مستقیم خروج از آن، بمنظور پیشگیری از بروز بحران امنیتی تازه‌ای در منطقه است.
در اجرای این تصمیم بسیار با اهمیت و تاثیرگذار برای ایران، بجای دولت آمریکا که امضاء کننده توافق اتمی است، مسئولیت عقب نشینی گام به گام ایالات متحده از تعهدات پذیرفته شده توسط دولت قبلی به کنگره سپرده میشود.
با در نظر داشتن مخالفت شدید اکثر اعضاء کنگره در هر دو مجلس سنا و نمایندگان با مفاد توافق اتمی، پیشبینی عملکرد قانون گذاران آمریکا در این رابطه چندان دشوار نیست.
حتی در دولت گذشته آمریکا نیز اکثریت جمهوری خواه کنگره هرگز از ابراز مخالفت با توافق اتمی پرهیز نداشتند و دولت وقت آمریکا در ماه دسامبر سال گذشته تنها با توسل به فیلی باستر (filibuster) در سنا و ادامه بدون انتهای اظهارات بعضی نمایندگان حزب دمکرات تا زمان آغاز تعطیلات سالانه سنا، مانع از اخذ رای در مخالفت با آن شد.
چهار کشور دیگر دارای عضویت ثابت در شورای امنیت، بعلاوه آلمان ( گروه موسوم به ۱+۵ )، نیز توافق اتمی را امضاء کرده اند اما متفاوت با دولت آمریکا که قانوناً متعهد به تائید پایبندی و یا عدم پایبندی ایران به تعهدات پذیرفته شده در برجام است، نقش ناظر خاموش را ایفا میکنند.
نحوه اجرای طرح خروج آمریکا
ژنرال جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا دو روز پیش از دیدار روز پنجشنبه نظامیان با رییس جمهور ترامپ، در حالیکه ژنرال جورج دانفور رییس ستاد مشترک نیرو‌های مسلح ایالات متحده را کنار خود داشت، طی دیدار با شماری از نمایندگان کنگره اظهار داشت که توافق اتمی با ایران در راستای علائق امنیتی آمریکا است و ترامپ بهتر است «باقی ماندن در آن را مورد ملاحظه قرار دهد.»
از سوی دیگر گفته شده که هیات دولت آمریکا، مشاوران امنیت ملی کاخ سفید و مسئولان ارشد امنیتی و اطلاعاتی آن کشور در مورد نحوه برخورد با مهلت پانزده ماه اکتبر آینده که آخرین روز اعلام نظر دولت آمریکا در مورد عملکرد ایران در چار چوب توافق اتمی است، به اجماع رسیده اند.
پیشتر گزارشهایی انتشار یافته بود حاکی از تفاوت نظر رکس تیلرسون با ترامپ در مورد باقی ماندن در توافق اتمی و یا ترک آن. با مطرح شدن گزینه سوم مابین تائید پایبندی ایران و یا اعلام خروج آمریکا از توافق، بنظر میرسد روش کار دولت آمریکا در این مورد روشن شده است.
به این ترتیب با خود داری از تائید پایبندی ایران به توافق اتمی که تا کنون دولت ترامپ دوبار با بی‌میلی به آن مبادرت ورزیده، بدون اعلام خروج آمریکا از توافق، ایالات متحده رسمیت و مشروعیت برجام را سلب کرده و اتخاذ تصمیم بعدی در این مورد را به کنگره واگذار میکند.
در کوتاه مدت و بمنظور همسو کردن بیشتر کشورهای اروپایی، دولت آمریکا تلاش خواهد کرد با توسل به رایزنی با رهبران کنگره مانع از اعمال تحریمهای تند علیه ایران و یا اعاده تحریمهای اول ژانویه سال ۲۰۱۲ که صادرات نفت ایران را در بر میگرفت بشود.
همزمان، و بدون اعلام ترک رسمی برجام که به دولت ایران نیز فرصت اقدام تلافی جویانه و یا اعلام ترک برجام را میدهد، آمریکا در سایر عرصه‌ها مقابله با حکومت مذهبی ایران را تشدید خواهد کرد.
میتوان انتظار داشت که برخورد با حکومت ایران در این عرصه‌ها صورت گیرد: ۱- اعمال تحریم های غیر اتمی به تلافی آزمایش های موشکی جمهوری اسلامی و یا موارد نقض حقوق بشر در ایران. ۲- قرار دادن مجموعه سپاه پاسداران در لیست سازمانهای تروریستی. ۳- مقابله با حضور نظامی ایران در عراق، سوریه، لبنان و سایر نقاط خاورمیانه. ۴- پیگیری هدفهای تغییر رژیم مذهبی ایران از درون و با حمایت از نیرو‌های مخالف داخلی. ۵ – مبادرت به اقدامات نظامی تنبیهی علیه تاسیسات نظامی و اتمی ایران.
اظهارات ترامپ در مورد «آرامش قبل از طوفان» با اشاره به عکسی که با وزیر دفاع و فرماندهان ارشد نظامی آمریکا روز پنجشنبه گرفت در همان ساعات اولیه انتشار با عکس العمل‌های گسترده و تفسیر‌های متعدد روبرو شد.
مواضع اروپا تنفس مصنوعی برجام
علاقمندی اروپا به حفظ توافق اتمی با ایران ناشی از دو عامل روشن است: ا- دور ساختن جمهوری اسلامی از ظرفیتهای تبدیل شدن به یک قدرت اتمی ۲- توسعه تجارت با ایران و استفاده از منابع نفتی و بازارهای صادراتی آن.
سیاست کشورهای بزرگ اروپایی ( بریتانیا، فرانسه و آلمان) در مورد فعالیتهای موشکی جمهوری اسلامی و تفسیر آنها از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پیرامون موشکهای بالیستیک، با آمریکا یکسان است.
در ۲۹ ماه ژوئیه سال جاری و تنها یک روز بعد از آزمایش یک موشک بالستیک (ماهواره بر) توسط جمهوری اسلامی، سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه همراه با آمریکا طی صدور بیانیه‌ای خواستار پایان دادن به این اقدامات شدند. سرعت انتشار بیانیه مشترک نشانه اتفاق نظر جلب شده قبلی کشورهای اروپایی با آمریکا در این زمینه است.
در زمینه تجاری، کشورهای بزرگ اروپایی ضمن رقابت با آمریکا در بازارهای صادراتی جهان ناگزیر به انتخاب بین طرف‌های تجاری بزرگتر و کوچکتر اند.
پرهیز از جریمه‌های مالی بزرگ عامل دیگری است که بخصوص بانک های اروپایی را برای داخل شدن در مبادلات پولی با کشوری مانند ایران به تامل وا میدارد.
وزارت خزانه داری آمریکا از سال ۲۰۰۹ تاکنون میلیاردها دلار جریمه علیه بانک ها ( اغلب اروپایی) با استناد به موارد نقض قوانین پولی آن کشور و نقض تحریم ها، اعمال کرده است. جریمه «۷۸۷ میلیون دلاری» بانک فرانسوی «کردی اگریکول» به خاطر نقض تحریم ایران و بانک «بی‌ان‌پی پاریبا»، بزرگ‌ترین بانک فرانسه، که موافقت کرد تا به عنوان مجازات نقض تحریمهای آمریکا علیه چند کشور از جمله ایران ۸ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار جریمه پرداخت کند، فقط دو نمونه از تنبیه بانک های اروپایی است.
صادرات سال گذشته آمریکا به کشورهای اتحادیه اروپا ۴۹۵ میلیارد دلار و صادرات کشورهای اتحادیه اروپا به آمریکا ۵۸۷ میلیارد دلار بوده. در ابعادی متناسب با تجارت خارجی، کشورهای اروپایی و آمریکا در همین اندازه‌ها سرمایه گذاری مستقیم خارجی متقابل با یکدیگر داشته اند.
حجم تجارت خارجی کشورهای عضو اتحادیه اروپایی با ایران به سختی بیش از دو درصد ارقام تجارت با آمریکا است و در زمینه سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز وضعیت بهتر از تجارت خارجی نیست.
بنظر میرسد پیروی اروپا از سیاست‌ها آمریکا در قبال ایران، حتی با وجود ابراز نارضایتی در بعضی موارد، غیر قابل اجتناب است و بعد از خودداری مورد انتظار آمریکا در تائید پایبندی جمهوری اسلامی به توافق اتمی طی چند روز آینده، ادامه حیات برجام را میتوان تنها با دادن تنفس مصنوعی به آن و برای مدتی محدود انتظار داشت.
----------------------------------------------
*فیلی باستر، تلاش نمایندگان اقلیت در سنا برای جلوگیری از رای گیری و به تصویب رسیدن یک قانون است. با استفاده از قانون موجود، نمایندگان اقلیت می توانند به مدت طولانی سخنرانی کنند و مانع تصویب قانون توسط اکثریت شوند.
یادداشت‌ها، آرا و نظرات نویسندگان خود را بیان میکنند و لزوماً بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند
