به‌دنبال بروز ناآرامی‌های گسترده در جمهوری ازبکستان در روزهای اخیر بر سر طرحی که با هدف سلب خودمختاری از یک منطقه این کشور صورت گرفته بود، رئیسجمهوری ازبکستان روز یکشنبه ۱۲ تیر تایید کرد که این اعتراضات کشته‌هایی برجای گذاشته است.
رهبر مخالفان ازبکستان که در تبعید زندگی می‌کند، نیز روز یکشنبه گفت دست‌کم پنج تن کشته شده‌اند. خبرگزاری‌های بین‌المللی از زخمی‌های زیاد خبر داده‌اند. برخی گزارش‌های تایید نشده شمار مجروحین را «هزاران» تن ذکر کرده است.
شوکت میرضیایف، رئیسجمهوری ازبکستان، در بیانیه روز یکشنبه خود ناآرامی‌ها و تلفات را نتیجه حمله «آشوبگران» به نیروهای پلیس، «پرتاب سنگ» و دست زدن به «اقدامات تخریبی» عنوان کرد.
او ابراز تاسف کرد که هم «ماموران اجرای قانون» و هم غیرنظامیان تلفات داده‌اند. با این حال، آقای میرضیایف به شمار دقیق کشته‌ها و مجروحین اشاره نکرد.
پولاد آخونوف، رهبر تبعیدی ازبک که در سوئد زندگی می‌کند، به رویترز گفت گزارش‌های تایید نشده از کشته شدن ده‌ها تن حکایت دارد ولی تا به‌حال مرگ پنج نفر تایید شده است.
به گفته آقای آخونوف، وضعیت اضطراری که حکومت ازبکستان برقرار کرده، بر تبادل اطلاعات اینترنت اثر منفی گذاشته است.
ناآرامی‌ها پس از آن رخ داد که حکومت در نظر داشت از طریق تغییراتی در قانون اساسی، شرایط خودمختاری منطقه قره‌قالپاقستان را در بخش شمال غربی ازبکستان، سلب کند.
حکومت تاشکند خواسته بود که اصلاحیه قانون اساسی را به زودی از طریق «همه‌پرسی» نهایی کند.
به گزارش خبرگزاری‌ها، حکومت شوکت میرضیایف نظر به خیزش مردم، روز ۱۱ تیر اعلام کرد که این طرح را کنار گذاشته است. خود او روز شنبه به محل رسید و قول داد اقداماتی که وضعیت منطقه را تضعیف کند، انجام نشود.
دولت تاشکند از ۱۱ تیر به مدت یک ماه وضعیت اضطراری تعیین کرده است تا «امنیت» شهروندان و ثبات و نظم حفظ شود. در این یک ماه مردم دراین خطه حق تردد از ساعت ۹ شب تا هفت بامداد را ندارند.
دولت محلی قره‌قالپاقستان نیز گفته است که پلیس شماری از رهبران معترضان را شناسایی و بازداشت کرد.
گزارش‌های تایید نشده حاکی است که دولت‌مراد تاجیمرادف، رهبر قره‌قالپاق‌های خواهان جدایی و استقلال که به تظاهرات در شهر نوکوس، مرکز قره‌قالپاقستان، فراخوان داده بود، در میان بازداشتی‌ها است.
ناآرامی‌های ازبکستان دومین رویداد از این نوع در یکی از نظام‌های خودکامه آسیای میانه در ماه‌های گذشته است.
حکومت قزاقستان نیز شش ماه پیش اعتراضات مردمی در این کشور را سرکوب کرد. قزاقستان هم مانند ازبکستان، در آستانه برگزاری همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی، با ناآرامی مردمی روبرو شد.
دی ماه پارسال که روسیه هنوز به اوکراین حمله نکرده بود، ولادیمیر پوتین نظامیان روسیه را برای کمک به رژیم قزاقستان، راهی این کشور هم‌پیمان خود کرد.
در این میان، دولت قزاقستان روز ۱۲ تیر در بیانیه‌ای از اقدامات حکومت شوکت میرضیایف در برخورد با رویدادهای قره‌قالپاقستان حمایت کرد و رژیم او را «دوست راهبردی» نامید.
قره‌قالپاقستان در چارچوب حکومت شوروی، ابتدا بخشی از قزاقستان بود و سپس قسمتی از قرقیزستان شد. اما از سال ۱۹۳۶ که ازبکستان نیز خود هنوز بخشی از شوروی بود، به این جمهوری ضمیمه شد.
در پی فروپاشی شوروی و تشکیل جمهوری‌های متعدد، قره‌قالپاقستان به عنوان یک جمهوری خودمختار در ازبکستان تثبیت شد و در ۳۰ سال گذشته حکومت مستقل و پارلمان خود را داشته است.
این منطقه وسیع و کم جمعیت که بخشی از سرزمین تاریخی خوارزم را تشکیل می‌دهد، تنها دو میلیون تن از ۳۶ میلیون مردم ازبکستان را در خود جای داده اما منابع غنی دارد.
حدود یک سوم از اهالی قره‌قالپاقستان ازبک هستند اما یک سوم نیز که قره‌قالپاق نامیده می‌شوند، اشتراکات زبانی و فرهنگی زیادی با قزاق‌ها دارند. یک سوم بقیه ساکنین از قومیت‌های دیگر مانند تاتارها، تاجیک‌ها و روس‌ها هستند.
فعالیت استقلال‌طلبان قره‌قالپاق در دوره اخیر افزایش یافته و آن‌ها در مظان اتهام تلاش برای کسب حمایت کشورها و نهادهای خارجی مانند ترکیه یا یارگیری از میان گروه‌های ملی‌گرای قزاق هستند.
