«این شخص یا خیلی ساده است یا همدست آمریکایی‌هاست»؛ این صریح‌ترین اظهارات رهبر جمهوری اسلامی، درباره رئیس‌جمهور فرانسه است که اوج بی‌اعتمادی حکومت کنونی تهران به تلاش‌های پاریس برای احیای برجام و در کل بهبود روابط ایران با غرب را نشان می‌دهد.
این اظهارات زمانی گفته شد که دونالد ترامپ هنوز رئیس‌جمهور آمریکا بود و با وجود خروج واشینگتن از برجام، مکرون تلاش می‌کرد با برقراری تماس میان روسای جمهور دو کشور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، زمینه رسیدن به توافقی دیگر درباره پرونده هسته‌ای ایران را فراهم کند.
اما آن تلاش مکرون به دلیل وجود همین بی‌اعتمادی خامنه‌ای به فرانسه، و همچنین بن‌بست سیاسی دیرینه در روابط دوجانبه جمهوری اسلامی و آمریکا ناکام ماند و خامنه‌ای هرگونه تماس میان روسای جمهور وقت ایران و آمریکا را ممنوع کرد.
دیوار بی‌اعتمادی، این بار میان جمهوری اسلامی و فرانسه
در حالی که جمهوری اسلامی بارها کشورهای اروپایی از جمله فرانسه را به «بی‌عملی» در مورد برجام متهم کرد، اما بی‌اعتمادی جمهوری اسلامی به فرانسه، به پس از خروج آمریکا از برجام منحصر نمی‌شود.
پیشینه سوءظن جمهوری اسلامی به مقام‌های فرانسوی به اندازه عمر خود جمهوری اسلامی است.
روح‌الله خمینی آخرین مرحله از تبعید خود را در فرانسه گذراند، اما از زمان پیروزی انقلاب در ایران، مقام‌های جمهوری اسلامی، همواره فرانسه را همچون یکی از مهم‌ترین پناهگاه‌ها برای مخالفان سرسخت خود دیده‌اند.
بر اساس آماری که بنیاد عبدالرحمان برومند در سال گذشته منتشر کرد، در میان کشورهای غربی، جمهوری اسلامی بیشترین تعداد حملات تروریستی موفقیت‌آمیز را در فرانسه انجام داده است.
اکنون حملات تروریستی جمهوری اسلامی در خاک فرانسه نسبت به گذشته کمتر شده و مورد ربایش و سپس اعدام روح‌الله زم، روزنامه‌نگار مخالف جمهوری اسلامی و ساکن پاریس نشان داد که جمهوری اسلامی شیوه‌های دیگری را در این زمینه به کار می‌گیرد.
اما همچنان مقام‌های تهران از فرانسه، به دلیل پناه دادن به مخالفان جمهوری اسلامی یا بعضاً حمایت از آنها عصبانی‌اند.
با این حال، بی‌اعتمادی جمهوری اسلامی به فرانسه فقط به نوع رویکرد این کشور در زمینه مخالفان جمهوری اسلامی محدود نمی‌شود.
جمهوری اسلامی به ویژه پس از به قدرت رسیدن نیکلا سرکوزی، رئیس‌جمهور اسبق فرانسه در اواسط سال‌های ۲۰۰۰، پاریس را کاملاً همسو با واشینگتن، «دشمن دیرینه» خود، دانسته است.
خامنه‌ای در بهمن ۱۳۹۰، کمی پیش از پایان دوران ریاست جمهوری سرکوزی، در یک سخنرانی گفت: «این آقایی که امروز در فرانسه سر کار است، حرف‌های آمریکا را رله می‌کند؛ همان حرف‌هایی را که آنها می‌خواهند، آنچه که در دل آنهاست، تکرار می‌کند؛ شده تابع محض.»
پس از سرکوزی نیز، در دوران ریاست جمهوری فرانسوا اولاند، موضوع انتشار کاریکاتورهای محمد پیامبر اسلام در هفته‌نامه شارلی ابدو و نیز همکاری فرانسه با آمریکا در جنگ علیه داعش و گروه‌های تروریستی در خاورمیانه، خشم جمهوری اسلامی از پاریس را افزایش داد.
همکاری فرانسه با آمریکا به ویژه در مورد سوریه، متحد جمهوری اسلامی، به حدی رسید که چند سال پیش آمریکا، بریتانیا و فرانسه حمله مشترکی را علیه اهدافی مرتبط با برنامه سلاح‌های شیمیایی رژیم بشار اسد انجام دادند.
در پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی نیز، با این که فرانسه از ابتدا تنها یکی از سه قدرت اروپایی طرف مذاکره با تهران به شمار می‌رفته، اما جمهوری اسلامی در مورد پاریس، نگاه دیگری داشته است.
در جریان سلسله مذاکرات هسته‌ای پیشین که منجر به توافق وین در سال ۲۰۱۵ شد، مقام‌ها و رسانه‌های تهران، بارها لوران فابیوس وزیر خارجه وقت فرانسه را به دلیل مواضع نسبتاً محکم‌ترش، «پلیس بد» این مذاکرات می‌خواندند که ناشی از همین سوءظن در روابط دو کشور است.
فرانسه خود را در چه موقعیتی می‌بیند؟
برخلاف آنچه جمهوری اسلامی تصور می‌کند، فرانسه خود را دست‌کم در مورد برنامه هسته‌ای ایران، کاملاً همسو با آمریکا نمی‌داند.
ادعایی که جمهوری اسلامی در مورد سیاست خارجی فرانسه مطرح می‌کند، گاهی از زبان نیروهای اپوزیسیون دولت فرانسه در خود فرانسه و به ویژه در مواقع کارزارهای انتخاباتی این کشور نیز شنیده می‌شود.
اما همواره رهبران فرانسه از جمله امانوئل مکرون پاسخ روشنی به آن داده‌اند: به دلیل پیشینه روابط واشینگتن و پاریس، آمریکا در سیاست خارجی فرانسه عالی‌ترین جایگاه یعنی جایگاه یک «متحد» را دارد، نه فقط جایگاه یک «شریک» قابل اطمینان.
فرانسه به ویژه در سال‌های اخیر، نشان داده که با وجود برخی اختلافات، به هیچ وجه مایل نیست اتحاد استراتژیک خود با آمریکا را خدشه‌دار کند.
با این حال، پاریس از جمله در مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی، به سبب موقعیت و منافع متفاوت خود، نقشی «مستقل» نیز برای خود قائل است.
علاوه بر «استقلال»، فرانسه حتی نقش خود را «تأثیرگذارتر» از دو قدرت دیگر اروپایی طرف حساب با ایران در مذاکرات هسته‌ای می‌داند؛ زیرا از یک سو عضو مهم اتحادیه اروپاست (موقعیتی که بریتانیا دارا نیست) و از سوی دیگر عضو ثابت شورای امنیت سازمان ملل متحد (امتیازی که آلمان دارا نیست).
به همین دلیل است که به ویژه در دوران ریاست جمهوری مکرون، با وجود بی‌اعتمادی‌ها میان پاریس و تهران، رئیس‌جمهور فرانسه نسبت به صدراعظم آلمان و نخست وزیر بریتانیا، بیشترین تماس‌ها با تهران و در کل بیشترین ملاقات‌ها و اظهارنظرها را درباره پرونده هسته‌ای ایران داشته است.
حتی در شرایط مبهم سال‌های اخیر که هیچ چشم‌اندازی برای برجام متصور نبوده، گزارش‌هایی از قصد مکرون برای سفر به تهران به عنوان میانجی‌گر منتشر شد.
نقش میانجیگری را فرانسه فقط در دوران دونالد ترامپ که مخالف برجام بود، برای خود قائل نبود. اکنون نیز دست‌کم در مواضع رسمی، پاریس سعی می‌کند به توافق میان دولت بایدن و جمهوری اسلامی کمک کند.
به عنوان نمونه، در ماه مه، دو ماه پیش، وزارت خارجه فرانسه با اعلام این که «پیش‌نویس توافق برای بازگشت به برجام بیش از دو ماه است که آماده شده»، از واشینگتن و تهران خواست هر دو برای کمک به دستیابی به یک توافق هسته‌ای، «رویکرد مسئولانه» اتخاذ کنند.
آخرین تلاش‌های میانجیگرانه فرانسه؟
رئیس‌جمهور فرانسه در هفته‌های اخیر به ویژه با اظهارنظرها و ملاقات‌هایی که داشت، تلاش کرده نقش میانجیگری خود را پررنگ‌تر کند.
او از یک سو آمریکا را به توافق هر چه سریع‌تر با ایران ترغیب کرده، و از سوی دیگر فشار بر ایران برای تن دادن به متن توافق موجود را افزایش داده است.
مکرون پیش از سفر بایدن به خاورمیانه به او گفت که در شرایط کنونی ناشی از بحران جنگ اوکراین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی ظرفیت چندانی برای افزایش عرضه نفت به بازار جهان را ندارند.
او همزمان خواستار بازگشت نفت تحریم‌شده ایران و ونزوئلا به بازارهای جهانی شد تا تأثیر افت صادرات انرژی روسیه بر جهش قیمت حامل‌های انرژی کاهش یابد.
از سوی دیگر، فرانسه با حمایت قاطع از امنیت اسرائیل و خواسته‌ها و مطالبات کشورهای عربی منطقه به ویژه عربستان سعودی، تلاش کرده فشار بر جمهوری اسلامی را افزایش دهد.
در روزهای اخیر، یائیر لاپید و محمد بن زاید، نخست‌وزیر جدید اسرائیل و رئیس جدید امارات متحده عربی، اولین سفر خارجی خود پس از رسیدن به این مقام‌ها را به پاریس انجام دادند. موضوع ایران یکی از اصلی‌ترین محورهای سفرهای جداگانه آنان به فرانسه بود.
لاپید حتی در پاریس مکرون را برای سیاستش در زمینه رسیدن به توافقی گسترده‌تر با جمهوری اسلامی، یعنی توافق بر سر برنامه موشکی تهران و مداخلات مخرب جمهوری اسلامی در منطقه، ستود.
مکرون در دیدار با عبدالفتاح سیسی رئیس‌جمهور مصر نیز که روز جمعه به پاریس سفر کرد، درباره پرونده هسته‌ای ایران با او گفت‌وگو کرد.
این افزایش تلاش‌های دیپلماتیک فرانسه برای رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران در حالی است که عملاً مذاکرات هسته‌ای به حالت نیمه‌جان درآمده و مقام‌های غربی نسبت به اراده جمهوری اسلامی برای بازگشت به برجام ابراز تردید کرده‌اند.
کاترین کولونا وزیر خارجه فرانسه روز ۲۱ تیرماه گفت «پنجره فرصت» برای رسیدن به توافق احیای برجام در «چند هفته دیگر» بسته خواهد شد.
به همین دلیل، شاید گفت‌وگوی نسبتاً طولانی مکرون در روز شنبه با ابراهیم رئیسی، به عنوان یکی از آخرین تلاش‌های میانجیگرانه او در این زمینه ثبت شود.
