حدود دو ماه پس از آنکه روزنامه نیویورک تایمز در مقاله‌ای از جزئيات تفاهم جمهوری اسلامی و ایالات متحده بر سر آزادی زندانیان دو تابعیتی در ایران پرده برداشت، تهران و واشنگتن تأیید کردند که گام مهمی از اجرای این توافق برداشته شده تا پنج ایرانی-آمریکایی از زندان‌های ایران آزاد شوند.
سیامک نمازی، عماد شرقی، مراد طاهباز به همراه دو نفر دیگری که نام آنها اعلام‌نشده، پنج نفری هستند که از زندان اوین خارج و به مکانی نامعلوم در تهران منتقل شدند. پس از آن گزارش‌های تکمیلی مشخص کرد که این افراد ظاهراً در هتلی تحت حبس خانگی قرار دارند تا مراحل توافق میان ایران و آمریکا برای انتقال پول مد نظر تهران عملی شود.
آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، تأیید کرد که پنج آمریکایی همگی خارج از زندان، اما همچنان در ایران و تحت حبس خانگی هستند. همچنین دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل در بیانیه‌ای اعلام کرد که تهران و واشنگتن به عنوان «بخشی از توافقنامه همکاری بشردوستانه» توافق کردند که پنج زندانی از ایران آزاد شوند. در این بیانیه همچنین تأیید شد که این افراد از زندان خارج شده‌اند.
گزارش نیویورک تایمز چه می‌گوید؟
آنچه روزنامه نیویورک تایمز در گزارش روز ۱۴ ژوئن خود نوشته بود، در مقابل آزادی زندانیان دو تابعیتی از سوی ایران، آمریکا به کره جنوبی اجازه می‌داد که هفت میلیارد دلار پول بلوکه‌شده تهران را آزاد کند و از طریق قطر و تحت یک چارچوب قابل نظارت در اختیار جمهوری اسلامی قرار دهد.
همچنین آمریکا به عراق اجازه می‌داد دو میلیارد و ۷۶۰ میلیون دلار بدهی خود به ایران را بپردازد. البته در آن گزارش تأکید شده بود که قرار نیست این پول‌ها به صورت اسکناس در اختیار ایران قرار گیرد و در کشور قطر بلوکه خواهد شد و تهران می‌تواند از آن برای خریدهای خود در زمینه‌های بشردوستانه استفاده کند.
اما در گزارش تازه این روزنامه که روز پنجشنبه ۱۰ اوت منتشر شد، آمده است که قرار است شش میلیارد دلار از پول‌های ایران در کره جنوبی آزاد شود و از این میزان هم قرار نیست دسترسی مستقیمی به پول‌های نقد به تهران داده شود. همانطور که پیشتر هم گزارش شده بود نیویورک تایمز تکرار کرده که جمهوری اسلامی تنها اجازه خواهد داشت بر اساس نیازهای بشردوستانه از طریق حساب غیرمستقیم به این مبالغ دسترسی داشته باشد.
این در حالی است که پیشتر پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی هفت میلیارد دلار اعلام شده بود. وزارت خارجه ایران در بیانیه خود اشاره‌ای به عدد دقیق نکرده و تنها به بیان آزاد شدن «چند میلیارد دلاری» بسنده کرده است.
اما حتی خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، هم در گزارشی که به مسئله توافق پرداخته عددی را که قرار است از پول‌های بلوکه‌شده ایران آزاد شود، شش میلیارد دلار اعلام کرده است.
البته به صورت کلی در سال‌های اخیر اعداد متفاوتی در خصوص میزان طلب واقعی ایران از کره جنوبی منتشر شده و حتی برخی از فعالان اقتصادی می‌گویند دلیل این تفاوت، کاهش ارزش پول ملی کره جنوبی در طی سال‌های اخیر بوده‌است. ضمن اینکه بخشی از تفاوت احتمالاْ در تبدیل پول ملی به ارزهای دیگر ایجاد می‌شود و در فرآیند تبدیل وون به یورو و شاید هم ریال قطری باز هم از این عدد کاسته خواهد شد.
زندانیان دو تابعیتی چه کسانی هستند؟
در سال‌های اخیر در رسانه‌ها بسیار نام سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی به عنوان زندانیان دو تابعیتی ایرانی-آمریکایی که توسط جمهوری اسلامی زندانی شده‌اند عنوان شده بود. اما در خصوص دو نفر دیگر هنوز اطلاعات موثقی منتشر نشده است.
بر اساس توافقی که میان ایران و آمریکا صورت گرفته نمازی، طاهباز و شرقی به همراه یک زندانی دیگر که نام او اعلام نشده از زندان اوین خارج و به یک هتل در تهران منتقل شده‌اند. همچنین زندانی پنجم که یک زن است پیشتر از زندان خارج اما در حبس خانگی قرار دارد.
سیامک نمازی، شهروند ایرانی آمریکایی است که در مهر ماه ۱۳۹۴ و در فاصله بین حصول برجام و اجرای آن دستگیر شد. آقای نمازی که تاجر است از آن زمان تاکنون در زندان بوده است.
مراد طاهباز، شهروند ایرانی، آمریکایی و بریتانیایی است که در بهمن ۱۳۹۶ در جریان پرونده معروف به «فعالان محیط زیست» دستگیر و از آن زمان در زندان بوده است. آقای طاهباز از بنیانگذاران مؤسسه حیات‌وحش میراث پارسیان بود؛ مؤسسه‌ای که برای جلوگیری از نابودی گونه‌های در معرض انقراض فعالیت می‌کرد.
عماد شرقی، شهروند ایرانی و آمریکایی است که در اردیبهشت ۹۷ در ایران بازداشت شد و پس از آن مدتی به قید وثیقه آزاد و دوباره به زندان بازگردانده شد و از آن زمان تاکنون در حبس بوده است. آقای شرقی هم یک تاجر و سرمایه‌گذار است.
بر اساس اعلام رسانه‌های آمریکایی این زندانیان تا پایان انتقال پول‌های بلوکه‌شده ایران از کره جنوبی به قطر همچنان تحت حبس خانگی خواهند بود و در صورت پایان موفقیت‌آمیز این فرآیند، آزاد خواهند شد. پیش‌بینی شده که این مرحله چند هفته طول می‌کشد و در صورتی که اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ ندهد این پنج نفر در ماه آینده میلادی یعنی سپتامبر از ایران خارج خواهند شد.
مقام‌های ایران چه می‌گویند؟
برخلاف گزارش‌های نیویورک تایمز، سی‌ان‌ان و نقل قول مقام‌های آمریکایی، مسئولان جمهوری اسلامی ادعای دیگری دارند و می‌گویند اختیار هزینه کردن این پول‌ها دست خود ایران خواهد بود.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی در بیانیه‌ای که روز جمعه ۲۰ مرداد منتشر کرد، می‌گوید: «نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های رفع توقیف شده» در اختیار ایران است و این منابع بر اساس «تشخیص مراجع ذیصلاح» هزینه خواهد شد.
همچنین محمد مرندی، مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای جمهوری اسلامی، روز پنجشنبه در توئیتی در این رابطه نوشت: «ایران به تمام دارایی‌های آزاد شده خود دسترسی کامل و مستقیم دارد و هیچ شرکت قطری در میان نیست.»
علی باقری کنی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران، هم در حساب خود در شبکه ایکس که پیشتر توئیتر نامیده می‌شد، بدون اشاره به خروج شهروندان دوتابعیتی از زندان اوین به مکانی دیگر، از «آغاز فرآیند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران» خبر داد و تأکید کرد که تهران «تضمین‌های لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود در مورد آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های توقیف شده» خود را دریافت کرده است.
همچنین خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، در گزارشی در این خصوص نوشته که پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی، ابتدا باید از پول محلی به یورو تبدیل و سپس به حسابی در قطر ارسال شود و پس از آن ایران می‌تواند به این پول‌ها دسترسی داشته باشد.
با این حال خبرگزاری فارس، دیگر رسانه وابسته به سپاه پاسداران، روز شنبه ۲۰ مرداد در مطلبی عملاً تأیید کرده که جمهوری اسلامی به صورت مستقیم به این پول‌ها دسترسی نخواهد داشت و تنها می‌تواند از آن برای خرید موارد بشردوستانه استفاده کند. این رسانه در گزارشی در این رابطه می‌نویسد: «پس از واریز پول‌های بلوکه‌شده به حساب بانک‌های ایرانی، بانک مرکزی ایران به صورت کامل و مستقیم امکان تصمیم‌گیری درباره این پول‌ها را دارد و از طریق این پول‌ها، خرید کالای اساسی، دارو و اقلام دیگر توسط ایران انجام می‌شود.»
مقام‌های آمریکایی درباره توافق چه می‌گویند؟
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، اما برخلاف مقام‌های جمهوری اسلامی تأکید کرده مبالغ آزادشده ایران صرفاً برای مصارف بشردوستانه هزینه خواهد شد. آقای بلینکن پنجشنبه ۱۰ اوت، در یک نشست خبری مشترک با همتای مکزیکی خود، ضمن ابراز خرسندی از خروج پنج شهروند آمریکایی از زندان، آن‌را گامی مهم در راستای بازگشت این افراد به کشور خود دانست.
او همچنین در بخش دیگری از صحبت‌هایش در پاسخ به پرسش خبرنگاری در خصوص منابع مالی که قرار است در این توافق آزاد شود تأکید کرد که هیچ تخفیف تحریمی به ایران اعطا نخواهد شد.
او اضافه کرد که قرار است بخشی از پول خود ایران به این کشور داده شود که آنهم به صورت محدود و تنها برای خرید موارد بشردوستانه قابل استفاده است.
آقای بلینکن البته اشاره نکرد که پول‌هایی که قرار است در اختیار ایران قرار گیرد چند میلیارد دلار است و تأکید کرد برای «جلوگیری از به خطر انداختن موفقیت‌آمیز روند بازگشت این پنج نفر» از افشای جزئيات اقدامات دیپلماتیک معذور است.
با این حال وزیر خارجه آمریکا خاطرنشان ساخت که تحریم‌ها علیه ایران همچنان پابرجا خواهند ماند.
همچنین جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، روز جمعه ۱۱ اوت، اعلام کرد که واشنگتن «نظارت کاملی» بر پول‌های آزادشده ایران خواهد داشت و به دقت بررسی می‌کند که این پول‌ها کجا و برای چه مقاصدی هزینه می‌شوند.
آقای کربی همچنین اضافه کرد که این پول‌ها «تنها برای غذا، دارو و تجهیزات پزشکی که کاربرد دوگانه نظامی نداشته باشند» استفاده می‌شود و وزارت خزانه‌داری آمریکا به دقت بر این فرآیند نظارت خواهد کرد.
پول نقد یا دسترسی محدود و بشردوستانه؟
هرچند هنوز به صورت دقیق نمی‌توان قضاوت کرد که این پول‌ها به چه صورت در اختیار ایران قرار می‌گیرد و آیا آنطور که مقام‌های جمهوری اسلامی می‌گویند تهران هر طور که بخواهد به آنها دسترسی خواهد داشت یا آن‌گونه که مقام‌های کاخ سفید بارها تکرار کرده‌اند، جمهوری اسلامی تنها برای مصارف بشردوستانه اجازه دسترسی به این مبالغ را خواهد داشت، اما این نخستین باری نیست که دو کشور در سال‌های اخیر بر سر انتقال پول به ایران با یکدیگر به توافق رسیده‌اند.
پیش از این و در پی حصول توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام، دولت باراک اوباما مبلغ یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار را به صورت نقد و با هواپیما به ایران فرستاد. به گزارش نیویورک‌تایمز در ازای پرداخت این پول، ایران چهار زندانی دو تابعیتی به نام‌های جیسون رضائيان، امیر حکمتی، سعید عابدینی و نصرت‌الله خسروی را آزاد کرد.
هرچند اوباما از دادن این پول به ایران دفاع و آن را بخشی از اموال متعلق به ایران دانست که پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران از سوی ایالات متحده بلوکه‌شده بود، اما با این حال تا همین امروز هم جمهوری‌خواهان بارها دولت دموکرات را برای اقدامی که آن را «باج‌دهی به سیاست‌های گروگانگیری جمهوری اسلامی» می‌خوانند، مورد انتقاد قرار داده‌اند.
دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور پیشین آمریکا در زمان حضور خود در کاخ سفید هم به دفعات با حمله به دولت اوباما، از او بابت فرستادن پول نقد با هواپیما برای جمهوری اسلامی انتقاد کرده بود.
از سوی دیگر از زمان آغاز مذاکرات میان ایران و آمریکا بر سر تبادل زندانیان، مقام‌های کاخ سفید بارها تأکید کرده‌اند که قرار نیست پول نقد در اختیار جمهوری اسلامی قرار گیرد و پول‌های بلوکه‌شده تهران تنها برای مصارف بشردوستانه آزاد می‌شود.
در چنین شرایطی و در حالی‌که سال آینده انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا برگزار می‌شود، انتقال پول نقد به ایران می‌تواند دردسرهای زیادی برای جو بایدن در فرآیند انتخاباتی ایجاد کند و موج تازه‌ای از حملات از سوی رقبای جمهوری‌خواه علیه او به راه خواهد افتاد؛ هرچند همین حالا هم بسیاری مخالف تعامل با جمهوری اسلامی برای تبادل زندانی و یا آنچه از آن به عنوان گروگانگیری یاد می‌شود، هستند. منتقدان استدلال می‌کنند که معامله با تهران بر سر این موارد، راه را برای استمرار سیاست گروگانگیری جمهوری اسلامی باز می‌گذارد.
توافق هسته‌ای در راه؟
در فضایی که ایران و آمریکا در سال‌های اخیر در روندی صعودی تنش‌ها قرار گرفته‌اند، حصول چنین تفاهمی میان طرفین می‌تواند گام ابتدایی برای رسیدن به توافق بر سر مسائل کلان‌تری از جمله برنامه هسته‌ای ایران باشد. اما با توجه به پیچیدگی آن پرونده، نزدیک بودن به انتخابات آمریکا و همچنین تفاوت‌های قابل توجه خواسته‌ها و خطوط قرمز طرفین، گشایش در مذاکرات هسته‌ای ساده به نظر نمی‌رسد.
مقام‌های آمریکایی تأکید دارند فعلاً هیچ برنامه‌ای برای احیای توافق هسته‌ای با ایران ندارند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا ۲۴ ژوئیه گفته بود که دیگر در خصوص مذاکرات هسته‌ای با ایران صحبت نمی‌کند. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رئيس‌جمهور آمریکا، هم پیش از آن تأکید کرده بود که واشنگتن به دستیابی توافق با تهران نزدیک نیست.
آنطور که مقام‌های آمریکایی می‌گویند ماه‌ها است که چارچوب و کلیات توافق بر سر آزادی زندانیان روی میز است و این ایران بوده به دلایل مختلف از پذیرش آن سر باز زده است. در چنین شرایطی می‌توان تصور کرد که با در نظر گرفتن حجم بدبینی‌ها، نبود مذاکرات مستقیم و اختلافات بنیادین طرفین بر سر توافق در برنامه هسته‌ای ایران، وقوع گشایش در این مسیر تا چه اندازه می‌تواند پیچیده باشد.
با این حال در چنین شرایطی دستیابی به یک توافق بر سر مسئله‌ای کوچکتر مانند آزادی زندانیان، ممکن است مسیر را برای گفت‌وگوهای آتی هموار سازد و برخی این تفاهم را قدمی ابتدایی برای نزدیک شدن طرفین به اتفاقات بزرگ‌تر می‌دانند.
در همین خصوص نیویورک تایمز به نقل از هنری روم، تحلیلگر ارشد مسائل ایران نوشته است: «توافق بر سر آزادی زندانیان، گامی کلیدی و رو به جلو برای تلاش‌های تهران و واشنگتن برای کاهش تنش است چرا که آنها به بازگشت مذاکرات هسته‌ای در اواخر سال جاری چشم دوخته‌اند.»
ضمن اینکه دو مقام ارشد دفاعی اسرائيل هم به نیویورک تایمز گفته‌اند که توافق مربوط به زندانیان و پول‌های بلوکه‌شده ایران، بخشی از تفاهمات گسترده‌تری است که در عمان حاصل شده. حال باید منتظر ماند و دید آیا واقعاً این تفاهم می‌تواند به توافقی جامع‌تر در خصوص مسائل کلان‌تر میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده بینجامد یا آنطور که پیشتر گفته شد، این تنها یک «آتش‌بس سیاسی موقت و محدود» خواهد بود.
