یک سال پس از امضای توافقی که مقام‌های جمهوری اسلامی آن را «سند همکاری راهبردی و جامع ۲۵ ساله ایران و چین» نامیدند، چین این هفته، روز ۱۸ آذر، در چرخشی آشکار، با عربستان سعودی علیه جمهوری اسلامی همصدا شد.
شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، هفته گذشته در سفر خود به منطقه، برخلاف سفر قبلی منطقه‌ای خود در سال ۲۰۱۶، این بار به ایران نیامد و مستقیماً برای «تعمیق روابط» وارد ریاض عربستان شد.
شی جین پینگ در این سفر ده‌ها توافق همکاری با عربستان امضا کرد، همصدا با عربستان و هم‌پیمانان آن کشور از تهران خواست از «مداخله در امور داخلی کشورها خودداری کند»؛ «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای» را کنار بگذارد؛ با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند؛ و از «حمایت از گروه‌های تروریستی و فرقه‌ای» دست بکشد.
رئیس‌جمهور چین در این سفر حتی در مورد جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج فارس نیز موضعی در همراهی با امارات متحده عربی به خود گرفت.
هرچند در مورد جدی بودن علاقه چین به تقویت مناسبات واقعی با جمهوری اسلامی تا پیش از این هم شک و تردید وجود داشت، این اعلام علنی چرخش موضع یک تحول تازه است.
این اعلام چرخش موضع در حالی صورت می‌گیرد که آیت‌الله علی خامنه‌ای پیش از این از تکیه حکومتش به چین ابراز خرسندی کرده بود و باوجود مخالفت بسیاری از ایرانیان با امضای توافق ۲۵ ساله با چین، آن را «کاملاً درست و حکمت‌آمیز» دانسته و چین را «کشوری مستقل و قابل اطمینان» اعلام کرده بود.
دلایل عبور چین از ایران
برجام بی‌فرجام، سراشیب تجاری
بر اساس داده‌های گمرک چین، عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت چین، به تنهایی ۱۸ درصد از نفت خام چین را تأمین می‌کند.
ایران باوجودی که برای رقابت با نفت خام عربستان و روسیه، به نفت خام خود چوب حراج زده و آن به بهایی نازل به چین می‌فروشد، اما به دلیل تحریم‌هایی که دیگر به نظر نمی‌آید پایانی بر آنها در چشم‌انداز باشد، همچنان بخش بسیار کوچکی از واردات نفت به چین را به خود اختصاص داده و به نظر می‌آید این روند ادامه خواهد داشت.
جاناتان فولتون، کارشناس ارشد برنامه خاورمیانه در اندیشکده شورای آتلانتیک، با اشاره به این آمارها روز یکشنبه به روزنامه انگلیسی‌زبان «ساوث چاینا مورنینگ پست»، مستقر در هنگ‌کنگ، گفت: «من همیشه در مورد چهره‌ای که از روابط چین و ایران ترسیم می‌شد تردید داشتم، زیرا فکر می‌کنم چین از روابط خود با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بیشتر از ایران بهره می‌برد و این در بسیاری از بخش‌های مهم، اعم از مالی، اقتصادی، انرژی، سرمایه سیاسی و هر چیز دیگری نمایان است.»
در شرایط کنونی نه تنها برجام بی‌فرجام، افقی پیش روی بهره‌گیری آینده چین از نفت و گاز ایران باز نکرده است، بلکه روز جمعه ۲۷ آبان وب‌سایت گمرک چین از سقوط سهمگین واردات این کشور از ایران طی ماه اکتبر، خبر داد.
این بدین معنی است که صادرات ایران به چین اکنون در میانه اعتراضات مردمی در ایران تقریبا نصف شده است.
فاصله افتادن‌ها بین ریاض و واشینگتن
سفر شی جین‌پینگ به عربستان سعودی، که اندکی پس از تحکیم ریاست او بر حزب حاکم چین برای سومین دور انجام شد، همزمان است با بحبوحه شکاف گسترده بین ایالات متحده و عربستان بر سر مسائل حقوق بشری و خودداری ریاض از پیروی از درخواست رئیس‌جمهور آمریکا برای پایین نگه داشتن قیمت نفت.
روزنامه ژاپنی «نیکِی آسیا» در شماره تازه نسخه انگلیسی‌زبان خود در این مورد می‌نویسد که پکن اکنون، نظر به تحولات اخیر، فرصتی طلایی برای ایجاد جای پایی در خاورمیانه می‌بیند.
تقسیم نیروهای آمریکا
به نوشته روزنامه ژاپنی «نیکِی آسیا»، چین همچنین در تحولات جدید، فرصتی می‌بیند تا با ورود به صحنه اقتصادی عربستان و تقویت روابط سیاسی با آن کشور، روند انتقال توان و تجهیزات آمریکا به آب‌های پیرامونی چین را کُند کند.
آمریکا از مدتی پیش در حال کاهش حضور خود در خاورمیانه به منظور تمرکز نیروها در مناطق نزدیک به چین بوده و دولت بایدن به هنگام صدور دستور خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان اعلام کرد که این اقدام نیز در همین راستا انجام گرفته است.
با این حساب، ورود بیشتر چین به معادلات خاورمیانه، بازگشت دوباره بخشی از نیرو و توان آمریکا به این منطقه را می‌طلبد تا صحنه ژئوپلیتیک این دو قدرت از توازن خارج نشود.
در هر صورت، جمع این محاسبات باعث شده است در حالی که شی جین‌پینگ با اسکورت چهار جنگنده نیروی هوایی عربستان و رویت رژه اسب‌سواری در کاخ سلطنتی مورد استقبال باشکوه ولیعهد عربستان قرار گرفت و در آنجا با حدود ۲۰ تن از رهبران عرب دیدار کرد، همزمان، برای دیدار با رئیس‌جمهور «ناخرسند» ایران تنها یک مقام تنزل درجه یافته به تهران بفرستد.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی در روزهای اخیر اعلام کرد که یکی از مقام‌های این وزارتخانه در «دیدار» با سفیر چین در تهران مراتب «ناخرسندی شدید» ایران از چین را به او اعلام کرده است. در واکنش به این خبر، هو چونهوا، معاون نخست‌وزیر چین روز سه‌شنبه با ابراهیم رئیسی در تهران ملاقات کرد. همان‌طور که خبرگزاری بلومبرگ خبر می‌دهد، هو چونهوا فردی است که اخیراً از رده‌های بالای قدرت در دولت چین برکنار شده است.
با نگاه به تمامی این تحولات، روزنامه «نیکِی آسیا» می‌نویسد که جمهوری اسلامی الان متوجه شده است که قرار است در بازی ژئوپلیتیک، در محاسبات چین به عنوان «ضرر جانبیِ پذیرفته‌شده» به حساب بیاید و قربانی شود.
با استفاده از ساوث چاینا مورنینگ پست؛ نیکی آسیا؛ بلومبرگ و گزارش‌های رادیو فردا.
