در پایان سال سوم جنگ روسیه علیه اوکراین و در حالی که ارتش روسیه پیشروی چشمگیری داشته است، گزارشگران روس طرفدار جنگ که موسوم به «گروه Z» هستند از مسائلی خبر می‌دهند که «از روز اول حل نشده است».
به گفتهٔ آن‌ها، ارتش روسیه «به هیچ وجه» آمادهٔ جنگ نبود و «تصرف هر تپه تنها با تلفات غیرقابل درک امکان‌پذیر است». آن‌ها همچنین گله‌مندند که «۹۰ درصد» شهروندان روس نسبت به جنگ «بی‌تفاوت» هستند و «از بازگشت کهنه‌سربازان از جبهه می‌ترسند».
«گزارشگران Z» چه کسانی هستند؟
در حالی‌که فضای سیاسی در روسیه از هرگونه نظر مستقل پاکسازی شده، کانال‌های تلگرامی طرفدار جنگ که متشکل از افراد متعددی است اما جمعاً به عنوان «گروه Z» یا «گزارشگران Z» نامیده می‌شود، منبع اصلی اطلاع‌رسانی برای کسانی شده که در روسیه پیگیر تحولات جنگ علیه اوکراین هستند. «گروه Z» نمایندگان عقاید مختلف سیاسی را دربرمی‌گیرد که نظرات‌شان اغلب در تضاد با خط‌مشی کرملین و سرشار از انتقادها از مسئولین ارشد نظامی روس است.
در آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی ارتش روسیه به اوکراین، اکثر تجهیزات نظامی روس با حرف Z علامت‌گذاری شده بود و از آن پس این حرف به عنوان نماد جنگ جا افتاده است.
ایوان فیلیپوف نویسنده و تحلیلگر سیاسی که می‌گوید از ابتدای جنگ بیش از ۲۰۰ کانال تلگرامی طرفداران جنگ را روزانه مرور می‌کند، در توضیح پیدایش این گروه نوشته است: «در روزهای اول جنگ، بسیاری از شهروندان روسیه متوجه شدند که رسانه‌های مورد حمایت کرملین و به‌ویژه تلویزیون ملی به آن‌ها دروغ می‌گویند و مقامات ارشد روس اعم از رئيس‌جمهور و یا سران وزارت دفاع روسیه دستاوردها را بزرگ‌نمایی می‌کنند و مشکلات را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند».
ایوان فیلیپوف که از او اغلب به عنوان «مهم‌ترین صاحب‌نظر در امور گروه Z» یاد می‌شود افزوده است: «در حالی‌که شهروندان روس در فضای بستهٔ رسانه‌ای داخل روسیه و در میان ناباوری از رسانه‌های بین‌المللی به دنبال منابع اطلاعاتی جایگزین بودند و در پاسخ به این تقاضا ده‌ها کانال در تلگرام به وجود آمده که تحولات جنگ را پوشش می‌دهند».
در میان مولفان این کانال‌های تلگرامی نظامیان ارتش روسیه، کهنه‌سربازان، داوطلبانی که برای نیروهای روس و یا ساکنان مناطق مجاور با خطوط مقدم کمک‌های مالی جمع‌آوری می‌کنند، خبرنگاران، مزدوران، پزشکان، کشیشان و... هستند.
برخی از این کانال‌ها چند میلیون دنبال‌کننده دارند.
دربارهٔ روابط «گروه Z» با کرملین گزارش‌های ضدونقیضی منتشر شده است. اکثر تحلیلگران معتقدند که هرچند «گزارشگران Z» اغلب مقامات نظامی ارشد را مورد انتقاد قرار می‌دهند اما از حمایت کرملین برخوردارند و تاکنون چند بار با رئیس‌جمهور روسیه دیدار کرده‌اند.
همچنین در پی محدودیت‌هایی که برای رسانه‌های رسمی روسیه در کشورهای غربی ایجاد شده، دولت روسیه از کانال‌های تلگرامی مجموعهٔ Z با هدف اطلاع‌رسانی به خارج از کشور استفاده می‌کند.
چندی پیش روزنامهٔ «نوایا گازتا» گزارش داد حدود ۸۰۰ کانال تلگرامی به ۳۰ زبان از طرف دولت روسیه حمایت مالی می‌شود. این کانال‌ها روزانه توسط حدود ۱۰۰ میلیون کاربر مطالعه می‌شود و شمار این مخاطبان رو به افزایش است. در همین زمینه، آندری مدودف، از تبلیغات‌چی‌های شاخص روسیه، بارها تلگرام را «مهم‌ترین پیام‌رسان دورهٔ جنگ» خوانده است.
گزارش‌های «گروه Z»
بسیاری از نمایندگان «گروه Z» معتقدند اهداف و روش‌های جنگ روسیه علیه اوکراین اشتباه بوده اما انتقادهای آن‌ها ناشی از مخالفت با جنگ نیست، بلکه آن‌ها می‌خواهند جنگ به گونه‌ای متفاوت مدیریت شود. به همین دلیل از روزهای اول تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین، این گروه مسئولین ارشد نظامی روس را مدام هدف انتقاد قرار داده‌اند.
در حالی‌که جنگ تمام‌عیار روسیه علیه اوکراین به پایان سال سوم خود نزدیک می‌شود، «گزارشگران Z» معتقدند که «ارتش روسیه برای این جنگ آماده نبود و مسائل فراوان تاکنون حل‌نشده باقی مانده است».
برآورد می‌شود که ارتش روسیه طی سال سوم جنگ حدود چهار هزار کیلومتر مربع از خاک اوکراین را اشغال کرد که تقریباً هفت برابر بیشتر از قلمرویی‌ست که طی سال دوم تحت کنترل روسیه درآمده بود.
به گزارش انستیتوی مطالعهٔ جنگ، پژوهشکده‌ای مستقر در واشینگتن که روزانه تحولات جنگ روسیه علیه اوکراین را تحلیل می‌کند، ارتش روسیه در سال ۲۰۲۴ حدود ۴۲۰ هزار نفر کشته و زخمی داشته. در فهرست کشته‌شدگان که توسط نشریهٔ «مدیازونا» و بخش روسی بی‌بی‌سی تدوین می‌شود و آخرین بار حدود دو هفته پیش به روز شد، نام حدود ۸۵ هزار نظامی روس دیده می‌شود.
«گزارشگران Z» نیز از «بهای جانی غیر قابل تصور» که بابت دستاوردهای ارتش روسیه در اوکراین پرداخت می‌شود، خبر می‌دهند. «گروه Z» در ماه‌های اخیر سه اصطلاح جدید را رواج داده: «استاچیوانیه» به معنای «تراشیدن» که برای توصیف واحدهای نظامی روس به کار گرفته می‌شود که هنگام تصرف یک روستا یا شهرک اوکراینی به طور کامل از بین رفته‌اند؛ «حملهٔ گوشتی»، حمله‌ای که به بهای کشته شدن بیشتر یا تمام نظامیان روس انجام می‌شود؛ و «سر به نیست کردن»، اصطلاحی که اخیراً به طور به‌ویژه رایج شده و به معنای اعدام غیرقانونی از راه مجبور کردن عده‌ای از نظامیان روس به حمله علیه استحکامات اوکراینی.
«گزارشگران Z» در مورد فساد مالی در مقیاس گسترده، «بی‌نظمی وحشتناک» در میان نیروهای روس و «وضعیت اسفناک پزشکی نظامی» می‌نویسند. بسیاری از این گزارش‌ها به «بوروکراسی باورنکردنی» و «حماقت و بی‌رحمی فرماندهان» اختصاص یافته. آن‌ها همچنین «نگرانند» که «تنها هفت الی ۱۰ درصد جامعهٔ روسیه به طور فعال به نظامیان روس کمک می‌کنند و ۹۰ درصد نسبت به تحولات جنگ بی‌تفاوتند و به گونه‌ای زندگی می‌کنند که گویا جنگی وجود ندارد». بسیاری از گزارش‌ها از «ترس» شهروندان روس از کهنه‌سربازان حکایت دارد. در پی آزادی مجرمین متعدد از زندان به شرط جنگیدن در اوکراین، بسیاری از آن‌ها پس از بازگشت از جبهه مجدداً مرتکب قتل و خشونت شده‌اند.
«گروه Z» به مسائل مختلفی می‌پردازند و تنها یک موضوع به طور مشخص «تابو» شده است؛ در این گزارش‌ها هیچ انتقادی از شخص ولادیمیر پوتین دیده نمی‌شود.
به باور ایوان فیلیپوف، تحلیلگر کانال‌های تلگرامی «گزارشگران Z»، این افراد از سرنوشت ایگور استرلکف درس عبرت گرفته‌اند. ایگور استرلکف، ملی‌گرای افراطی که در اوکراین متهم به نقش داشتن در اشغال کریمه و راه‌اندازی جنگ در شرق اوکراین است، از ابتدای تهاجم گستردهٔ ارتش روسیه به اوکراین به «گزارشگران Z» پیوست و در نوشته‌های خود از پوتین به عنوان «فردی بزدل، کم‌عقل و نالایق» یاد می‌کرد. او اکنون به اتهام تروریسم در روسیه زندانی است.
