سفر امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به چاد برای شرکت در مراسم خاکسپاری ادريس دبی، رئیس‌جمهور پیشین این کشور، نشان از اهمیت این کشور آفریقایی برای فرانسه و اساساً نقش برجسته آن در معادلات منطقه دارد.
مکرون روز جمعه در مراسم خاکسپاری ادریس دبی در انجامنا، پایتخت چاد، به همراه دیگر همتایانش در کشورهای ساحل صحرای آفریقا، قول داد که از حکومت نظامی به رهبری محمد ادریس دبی، معروف به «محمد کاکا»، فرزند ۳۷ ساله رئیس‌جمهور فقید چاد حمایت کند.
حمایت فرانسه و کشورهای منطقه از حکومت نظامی چاد برای «حفظ» ثبات این متحد استراتژیک در مبارزه با جهادگرایان صورت می‌گیرد.
خطر بی‌ثباتی پس از مرگ ادریس دبی
خود ادریس دبی روز دوشنبه بر اثر شدت جراحاتی که در جبهه شمال کشور علیه این جهادگرایان به او وارد شد در ۶۸ سالگی درگذشت. او که به مدت سی سال با مشتی آهنین کشور را اداره می‌کرد، اگر این جنگ نبود، هنوز می‌توانست سال‌های زیادی را به زمامداری در کشور ادامه دهد.
بیشتر در این باره: چاد؛ مرگ «گرگ باران‌دیده» و ترکیدن حباب حکومت مادامالعمربه همین دلیل مرگ نابهنگام او تحولی نامنتظره در معادلات منطقه به شمار می‌رود و در شرایطی که شورشیان «جبهه تغییر و وفاق در چاد» سوگند یاد کرده‌اند به پیشروی خود به سوی پایتخت ادامه دهند، حفظ ثبات سیاسی در چاد اهمیت دوچندانی یافته است.
فرانسه پیشتر دو بار در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۹ رژیم دبی را از تهدیدهای جدی توسط شورشیان نجات داده است. همچنین فرانسه در سال ۲۰۱۷ تحریم‌هایی را علیه محمد مهدی علی، رهبر «جبهه تغییر و وفاق در چاد»، وضع کرده است.
محمد مهدی علی خود به مدت ۲۵ سال در فرانسه به عنوان پناهنده زندگی می‌کرد و در رشته‌های حقوق و علوم اقتصادی در این کشور تحصیل کرده و یک فعال سوسیالیست بوده است. اما پس از بازگشت به چاد در سال ۲۰۱۶، این گروه مسلح را با هفتصد نیروی شبه‌نظامی تشکیل داد.
فرانسه تحریم‌هایی را نیز علیه محمد نوری، رهبر «اتحاد نیروها برای دموکراسی و توسعه»، یک گروه شبه‌نظامی دیگر که در سال ۲۰۰۶ تشکیل شده، وضع کرده است.
مکرون در سخنرانی خود در مراسم تشییع جنازه دبی بار دیگر گفت: «فرانسه هرگز به کسی اجازه نمی‌دهد، نه امروز نه فردا، ثبات و یکپارچگی چاد را زیر سؤال ببرد.» با این حال، رئیس‌جمهور فرانسه از شورای نظامی انتقالی به ریاست پسر ادریس دبی خواست تا در زمینه «ثبات، فراگیری، گفت‌وگو و گذار دموکراتیک» تلاش کند.
امانوئل مکرون (راست) در کنار محمد کاکا (چپ) در مراسم خاکسپاری ادریس دبی
یکی از نزدیکان مکرون به خبرگزاری فرانسه گفته است: «آنچه از مذاکرات رئیس‌جمهور با همتایان او برمی‌آید، ضرورت حرکت سریع به سمت یک گذار فراگیر است تا فضای لازم را برای نیروهای سیاسی فراهم کند.»
این مقام آگاه ادامه داد: «این تنها راه موجود است زیرا یک روند کاملا نظامی موفق نخواهد بود. این گروه پنج [کشور ساحل صحرای آفریقا شامل موریتانی، مالی، بورکینافاسو، نیجر و چاد] و اتحادیه آفریقاست که در خط مقدم قرار دارند و فرانسه نقش ضامن را بازی خواهد کرد.»
اختلافات داخلی در ارتش چاد
علاوه بر تهدیدهایی که از خارج متوجه شورای نظامی انتقالی چاد است، تهدیدهای داخلی نیز بسیار جدی است.
برای بسیاری از مخالفان داخلی چاد و همچنین نهادهای حقوق بشری، تصاحب قدرت از سوی پسر ادریس دبی و تعدادی از ژنرال‌های وفادار به رئیس‌جمهور پیشین چاد چیزی شبیه یک «کودتا» است؛ هرچند حکومت نظامی چاد قول داده تا پس از یک سال و نیم انتخاباتی «آزاد و دموکراتیک» را برای واگذاری قدرت به یک نهاد غیرنظامی برگزار کند.
اتحادیه آفریقا روز جمعه با انتشار بیانیه‌ای نسبت به تشکیل یک شورای نظامی به رهبری محمد کاکا که اختیارات کاملی دارد ابراز نگرانی کرد و خواستار احیای هر چه زودتر یک حکومت غیرنظامی در چاد شد.
محمد ادریس دبی، رهبر نظامی جدید چاد، با این که در ۳۷ سالگی یک ژنرال است، هیچ تجربه سیاسی ندارد. با وجود تهدیدهای جدی خارجی و داخلی علیه شورای نظامی انتقالی، او چگونه می‌تواند کشور را اداره کند؟
یکی از چالش‌های عمده در مقابل او، وضعیت کنونی ارتش چاد است. ارتش به مدت سی سال، از زمان کودتای ادریس دبی در سال ۱۹۹۰ تاکنون، به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی رژیم چاد عمل کرده است.
پس از آن که ادریس دبی قدرت را در چاد در دست گرفت، نزدیکان خود را که به طور عمده از قوم خودش، یعنی قوم «زغاوه» بودند، به مقام‌های عالی‌رتبه در ارتش منصوب کرد، اما از ابتدای دهه ۲۰۰۰ و حتی در ماه‌های اخیر وحدت این قوم متزلزل شد و بنا به گفته برخی افراد نزدیک به دفتر ریاست‌جمهوری چاد، ادریس دبی مجبور شد برخی از افسران «مشکوک» ارتش را برکنار کند.
به محض تشکیل شورای نظامی انتقالی در چاد اختلافات پنهان در ارتش این کشور علنی شد. برای نمونه، ژنرال ادریس محمد عبدالرحمان دیکو، یکی از اقوام رئیس‌جمهور فقید، به صدای آمریکا گفت «یک حلقه کوچک می‌خواهد از چارچوب قانونی خارج شود»، که اشاره‌اش به شورای نظامی انتقالی به رهبری پسر ادریس دبی است.
کلما ماناتوما، استاد علوم سیاسی دانشگاه نانتر پاریس که خود اهل چاد است، به خبرگزاری فرانسه در این زمینه گفت: «هیچ واحدی از ارتش پشت محمد ادریس دبی قرار ندارد و تنش‌های داخلی در ارتش وجود دارد.»
همچنین رولان مارشال، پژوهشگر مرکز تحقیقات بین‌المللی علوم سیاسی در پاریس که مدتی همراه با فریبا عادل‌خواه در ایران زندانی بوده، در این زمینه گفته است: «خطر رویارویی وجود دارد، ممکن است برخی گروه‌ها احساس کنند که به حاشیه رانده شده‌اند و ممکن است تسویه‌حساب‌هایی صورت گیرد.» مارشال تاکید کرد که پسر ادریس دبی خیلی جوان است و در میان دیگر افسران ارتش نیز محبوبیتی ندارد.
اتحاد شورشیان مسلح، تفرقه مخالفان سیاسی
چالش دیگری که بر سر راه حکومت جدید چاد وجود دارد، شورشیان هستند. با این که شورشیان «جبهه تغییر و وفاق در چاد» در ۱۱ آوریل حملات خود را از لیبی در شمال چاد آغاز کردند و یک هفته پیش به حدود ۳۰۰ کیلومتری شمال پایتخت رسیدند و درگیری‌ها شدت بیشتری گرفت، اما ارتش چاد و همچنین ناظران بین‌المللی اطمینان داده‌اند که این شورشیان متحمل ضربات سنگینی شده‌اند و فعلا تهدیدی جدی از سوی آنان متوجه دولت مرکزی نیست.
اما اتحاد دیگر گروه‌های شورشی که در مرگ ادریس دبی و تنش‌های احتمالی ارتش چاد فرصتی استثنایی برای خود می‌بینند، می‌تواند اوضاع را تغییر دهد.
برای نمونه، روز یکشنبه گذشته «اتحاد نیروهای مقاومت» که یک گروه از شورشیان عمدتا اهل طایفه زغاوه هستند، از شورشیان جبهه تغییر و وفاق در چاد حمایت کردند. شورشیان جبهه تغییر و وفاق در چاد عمدتاً از طایقه قدرتمند «دازا» در شمال کشور هستند.
رولان مارشال در این زمینه معتقد است: «شورشیان جبهه تغییر و وفاق میتوانند به حمله خود ادامه دهند، اما ظرفیت نظامی آنان اندک است. در این شرایط، چندین گروه نظامی میتوانند با هم متحد شوند و مشکلاتی را ایجاد کنند، اما آنان شکست خواهند خورد زیرا فرانسه که در چاد حضور دارد اجازه نمی‌دهد که چنین ائتلافی شکل گیرد.»
پیش از مرگ ادریس دبی اختلافات بسیار در حوزه سیاست داخلی چاد وجود داشته است؛ اختلافاتی که حتی در میان اپوزیسیون چاد نیز وجود دارد. در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری چاد که روز ۱۱آوریل و کمی پیش از مرگ رئیس‌جمهور برگزار شد، اپوزیسیون نتوانست یک نامزد واحد معرفی کند.
صالح كبزابو، یکی از رهبران اپوزیسیون چاد و از مخالفان سرسخت رئیس‌جمهور پیشین این کشور، پس از تشکیل شورای نظامی انتقالی گفت: «من معتقدم که نیاز فوری به برقراری گفت‌وگو وجود دارد.» اما «جنبش ملی صلح»، حزب حاکم که بدون اجازه دادن به دیگر احزاب سیاسی به مدت سی سال بر کشور مسلط است، از شورای نظامی انتقالی حمایت می‌کند. صالح كبزابو معتقد است: «امروز یک اتحاد ضمنی بین جنبش ملی صلح و چندین حزب اقماری و همچنین شورای نظامی انتقالی وجود دارد.»
چالش‌های اقتصادی و اجتماعی
صرف‌نظر از تهدیدهای خارجی و مخالفت‌های سیاسی داخلی، حکومت جدید چاد با چالش‌های بزرگ اقتصادی نیز مواجه است.
این کشور آفریقایی، بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، سومین کشور توسعه‌نیافته جهان است. همچنین بر اساس اعلام بانک جهانی در سال ۲۰۱۸، با وجود درآمدهای نفتی، بیش از چهل درصد جمعیت این کشور زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
نفت در چاد نزدیک به چهل درصد تولید ناخالص داخلی و بیش از شصت درصد درآمد دولت را تشکیل می‌دهد، اما دولت ادریس دبی از سوی مخالفان و نهادهای غیردولتی بین‌المللی متهم بود که به مدت سی سال همهٔ منابع دولتی را «مصادره» کرده بود.
صالح كبزابو در این زمینه می‌گوید: «بسیاری از فارغ‌التحصیلان جوان نمی‌توانند کاری پیدا کنند و گاهی مجبور می‌شوند راننده تاکسی شوند. این نارضایتی اجتماعی خطری برای قدرت است.»