ایرانی‌ها اغلب ترکیه را دروازۀ ورود به تجارت آزاد با دنیا می‌بینند، در این سو اما ترک‌ها با کمترین تلاش جای پای خود را در بازار ایران محکم کرده‌اند؛ از صنعت مد و پوشاک گرفته تا محصولات بهداشتی و آرایشی.
تجارت رسمی ایران و ترکیه، براساس گزارش اداره آمار ترکیه، در سال ۲۰۲۲ معادل ۶. ۵ میلیارد دلار اعلام شده است، این در حالی است که علاوه بر تجارت رسمی که در گمرکات دو کشور ثبت می‌شود، نوع دیگری از تجارت به‌صورت مسافری و چمدانی نیز در سال‌های اخیر گسترش یافته است.
با وجود محدودیت‌های واردات پوشاک یا برخی برندهای بهداشتی و آرایشی به ایران، ورود این کالاها به‌صورت همراه مسافر به‌راحتی انجام می‌شود، بی‌دردسر اما با قیمت‌های گزاف؛ تجارتی که برپایۀ تجارت اجتماعی و بر بستر پلت‌فرم‌های اینستاگرام و تلگرام شکل گرفته که از قضا این پلتفرمها در ایران فیلتر هستند.
تجارت اجتماعی یا خرید اجتماعی (Social commerce) در سال‌های اخیر علی‌رغم موانع بسیاری که در ایران برای پلت‌فرم‌هایی مثل اینستاگرام یا تلگرام ایجاد شده، از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار شده است. علاوه‌بر این، ممنوعیت واردات پوشاک خارجی و برخورد با فروشگاه‌های عرضه‌کنندۀ پوشاک خارجی تمایل مصرف‌کنندگان ایرانی را به خرید آنلاین کالاهای خارجی با وجود قیمت بسیار بالا افزایش داده است.
اگر تا همین چند سال پیش کالاهای خارجی که ورودشان به شیوۀ رسمی به ایران ممنوع بود، از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به صورت ته‌لنجی وارد می‌شد و از طریق مناطق آزاد یا شهرهای بندری به کل کشور توزیع می‌شد، امروز شیوۀ تجارت کالاهای خارجی تغییر کرده است.
تجارت بی‌دردسر آنلاین
خریدوفروش آنلاین در سال‌های اخیر، به‌خصوص در بخش پوشاک، به رقیبی بی‌بدیل برای تجارت سنتی در ایران تبدیل شده است و سود حاصل از این تجارت هم طبعاً به جیب شرک‌هایی می‌رود که در این سال‌ها به غول‌های تجارت آنلاین تبدیل شده‌اند.
ترندیول در ترکیه یکی از همین شرکت‌هاست که بدون هیچ تلاشی برای بازاریابی در ایران سهم قابل توجهی از بازار کشور را به خود اختصاص داده است؛ شرکتی که در سال ۲۰۱۰ تأسیس شده و می‌گوید که بیش از ۳۰ میلیون مشتری در سراسر ترکیه دارد و ۲۵ هزار فروشندۀ رسمی این شرکت را به اولین دکاکورن در ترکیه تبدیل کرده است.
اصطلاح دکاکورن «Decacorn» به استارت آپ‌هایی گفته می‌شود که ارزش بازار آن‌ها بیش از ۱۰ میلیارد دلار باشد.
براساس گزارش وب‌سایت استاتیستا که یک شرکت آلمانی در حوزۀ داده‌ها و مصرف‌کننده است، ترندیول در میان ۱۰ شرکت پرسود در بازار ترکیه در سال ۲۰۲۲ با بیش از سه میلیارد و ۷۲۶ میلیون دلار فروش در مقام اول تجارت الکترونیک این کشور قرار گرفته است. سهم آمازون در بازار ترکیه در همین زمان تنها ۳۴۹ میلیون دلار بوده است.
بعد از رکوردهایی که ترندیول در فروش کالا زد و سرمایه‌گذاری ۳.۵ میلیارد دلاری شرکت چینی علی‌بابا در این شرکت، مسئولان این شرکت می‌گویند که ارزش بازار این شرکت تا ۱۶.۵میلیارد دلار افزایش یافته است.
زهیر بودیا، کارشناس استراتژیست بازار اهل ترکیه، در مقاله‌ای ترندیول را یک بازیگر پیشرو در صنعت تجارت الکترونیک ترکیه به‌خصوص در حوزه مد و سبک زندگی معرفی کرده است. او در این مقاله می‌نویسد: «ترندیول با اختلاف از رقبای غول‌پیکری مثل آمازون پیشی گرفته است. این شرکت طی پنج سال گذشته سود مرکب سالانه ۲۲ درصدی را تجربه کرده است و در سه سال گذشته منتهی به ۲۰۲۰ سالانه ۱۰۰ درصد رشد کرده است.»
بیشتر در این باره: سرنوشت استارتاپ‌هایی که محدود می‌شوند؛ تسلیم یا مهاجرت از ایرانواسطههایی که نقش زنجیرۀ تأمین را دارند
برای مصرف‌کنندگان ایرانی که طالب کالاهایی باکیفیت‌تر هستند یا تمایل به خرید برندهایی دارند که ورودشان به ایران ممنوع است، ترندیول بدون هیچ محدودیتی این امکان را فراهم کرده است؛ البته نه به صورت مستقیم بلکه از طریق واسطه‌هایی که با سفارش از ترندیول و عرضۀ آن از طریق پلت‌فرم‌هایی مثل اینستاگرام و تلگرام بازاری جدید برای این شرکت ایجاد کرده‌اند.
اغلب این واسطه‌ها مقیم ترکیه هستند؛ یا با خرید ملک شهروندی ترکیه را اخذ کرده‌اند و یا اقامت آن‌ها بر پایۀ اقامت موقت توریستی است. در هر دو حالت آن‌ها این امکان را دارند که در یکی از بانک‌های ترکیه که با وجود محدودیت‌های فراوان به ایرانی‌ها امکان داشتن حساب بانکی می‌دهد، حسابی افتتاح کنند و کار واسطه‌گری از همین‌جا آغاز می‌شود.
واسطه‌ها که اغلب‌شان در اینستاگرام و تلگرام فعال هستند یا با فروشگاه‌های اینترنتی در ایران همکاری می‌کنند، از مشتری‌های ایرانی به‌طور شخصی سفارش می‌گیرند و کالاهای سفارشی را از طریق ترندیول می‌خرند و سپس کالا را از مسیر هوایی و زمینی به مقصد ارسال می‌کنند.
هزینه ارسال از کیلویی ۱۸۰ هزار تومان تا ۲۷۰ هزار تومان متغیر است. قیمت‌های ارزان‌تر متعلق به شرکت‌های حمل‌ونقل کالایی است که اصطلاحاً کارگو نامیده می‌شوند. این شرکت‌ها کالا را از مرز زمینی توسط اتوبوس‌های مسافری یا کامیون‌هایی که کالاهای رسمی با مجوز به ایران صادر می‌کنند، روانۀ ایران می‌کنند. قیمت‌های گران‌تر متعلق به آنلاین‌شاپ‌هاست که کالا را از طریق مرز هوایی ارسال می‌کنند.
شیوۀ رسمی تجارت تشریفات خاص خود را دارد؛ از دریافت مجوزهای لازم از هر دو کشور گرفته تا تشریفات گمرکی و پرداخت مالیات. اما در شیوۀ غیررسمی خبری از این کاغذبازی‌های اداری نیست؛ کافی است کالا را به یکی از کارگوهای فعال در استانبول یا یکی از شهرهای بزرگ این کشور برسانید و هزینه را به ازای هر کیلو بار پرداخت کنید و تمام.
از زبان دو فروشندۀ ایرانی مقیم ترکیه
«به مقصد رسیدن و سالم رسیدن بار از طریق کارگوها هم با کرام‌الکاتبین است.» این را یکی از فروشندگان ایرانی می‌گوید که کارش فروش آنلاین از طریق تلگرام و اینستاگرام است.
داود و آرزو بیش از پنج سال است که ساکن ترکیه هستند. آرزو در یک سالن آرایشی کار می‌کند و داود در یک رستوران ایرانی در استانبول مشغول کار است. آن‌ها، علاوه‌بر کار روزانه، یک فروشگاه آنلاین در اینستاگرام و همزمان در تلگرام را اداره می‌کنند که مخصول فروش پوشاک و اکسسوری (زیورآلات و لوازم جانبی) ترک است.
ترندیول در میان ۱۰ شرکت پرسود در بازار ترکیه در سال ۲۰۲۲ با بیش از سه میلیارد و ۷۲۶ میلیون دلار فروش در مقام اول تجارت الکترونیک این کشور قرار گرفته است.
جامعۀ ایرانی ساکن ترکیه طی پنج سال گذشته و به‌دنبال تب خرید ملک افزایش یافته است. به همان نسبت که ایرانیان ساکن ترکیه بیشتر شده‌اند، مراودات با ایران هم افزایش یافته است. همین دو عامل باعث افزایش تعداد سفرهای ایرانی‌ها به ترکیه شده است؛ موضوعی که تجارت آنلاین را برای خیلی‌ها سودآور می‌کند.
داود در گفت‌وگو با رادیوفردا می‌گوید: «ارسال سفارش‌ها به تهران دست‌کم ۱۴ روز به طول می‌انجامد، برای شهرستان‌ها دو روز هم باید به این مدت اضافه کرد، ضمن این‌که قیمت سفارشی که به شهرستان ارسال می‌شود، به‌صورت میانگین ۲۰ هزار تومان گران‌تر است، زیرا هزینۀ پست را هم باید به این رقم اضافه کرد. همۀ این شرایط را از قبل به مشتری شرایط را می‌گوییم.»
او اضافه می‌کند: «با وجود این‌که هزینۀ ارسال از مسیر هوایی گران‌تر است، اما کالا با درجه اطمینان بیشتری به دست مشتری می‌رسد؛ این در حالی است که ارسال از طریق کارگو و از مرز زمینی علاوه‌بر این‌که گاهی یک ماه طول می‌کشد تا به مشتری تحویل داده شود، کالا ممکن است در میانۀ راه آسیب ببیند، گم شود و یا هرگز به مقصد نرسد.»
آرزو هم گردانندۀ یک کانال تلگرامی فروش پوشاک است. او به رادیوفردا می‌گوید: «ترجیح می‌دهیم سفارش‌ها را به‌صورت یک جین یا بیشتر ارسال نکنیم، زیرا مسافری که کالا را به‌صورت چمدانی و از مرز هوایی به تهران می‌برد، در مقصد گیر مأموران گمرک فرودگاه امام خمینی می‌افتد و باید جریمه بپردازد یا کالا از دست می‌رود.»
خانم آرزو دربارۀ میزان سودی که از این راه به‌دست می‌آورد، می‌گوید: «میانگین سودی که از هر سفارش دریافت می‌کنیم، بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است. این را هم در نظر بگیرید که گاهی ناچار می‌شویم پول بلیت مسافر را کامل بپردازیم تا سفارش را به تهران برساند. علاوه‌بر این، نوسان برابری ریال و لیر را هم باید در نظر گرفت. به همان نسبت که ریال در مقابل لیر ترکیه ضعیف می‌شود و یا نرخ تورم در ترکیه بالا می‌رود، قیمت اجناس هم تغییر می‌کند.»
حتی با وجود تورم بیش از ۵۰ درصدی هر دو کشور در سال جاری میلادی و نوسان پیاپی لیر و ریال، از تعداد مشتری‌های داود و آرزو کاسته نشده و این بازار جذابیت‌های خود را با تمام دردسرهایش همچنان حفظ کرده است.
فروش بدون هزینۀ تبلیغات
برای شرکت ترندیول که سابقۀ سودهای ۱۰۰ درصدی دارد و طبق آخرین گزارش سال مالی این شرکت، رشد سالانۀ ۴۷ درصدی را به ثبت رسانده است، بی‌دلیل نیست که شرکت علی‌بابا سرمایه‌گذاری خود را در این شرکت افزایش داده است.
ترندیول اعلام کرده که در سال مالی جدید ارزش ناخالص کالای فروخته‌شدۀ این شرکت ۱۱۰ درصد بر مبنای لیر ترکیه افزایش پیدا کرده است؛ رقمی که سرمایه‌گذاری در این شرکت را برای گروه علی‌بابا جذاب‌تر کرده است.
اخیراً گروه علی‌بابا اعلام کرد که قصد دارد دو میلیارد دلار دیگر در ترندیول سرمایه‌گذاری کند. این شرکت پیش از این ۱.۴ میلیارد دلار در ترندیول سرمایه‌گذاری کرده بود.
خبر سرمایه‌گذاری دو میلیارد دلاری علی بابا در این استارت‌آپ ترکیه‌ای، در دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با مایکل اِوانس، مدیرعامل علی‌بابا، در حاشیۀ دیدارهای نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک رسانه‌ای شد.
گروه علی‌بابا اعلام کرده که تصمیم دارد یک مرکز داده و مرکز لجستیک در آنکارا و یک مرکز عملیات صادرات را در فرودگاه استانبول احداث کند.
اردیبهشت ۱۴۰۱ ترندیول نخستین دفتر خود را در برلین آلمان افتتاح کرد و پس از گذشت یک سال توانست یک میلیون کاربر در آلمان جذب کند. این شرکت اخیراً به کشور آذربایجان هم وارد شده و برنامۀ توسعۀ بین‌المللی دارد.
در کنار بازارگشایی‌های ترندیول، ایران هم خواسته یا ناخواسته تبدیل به یک بازار جذاب غیررسمی برای این شرکت شده است؛ بازاری که آمارهای غیررسمی حکایت از آن دارد که نزدیک به یک میلیارد دلار آورده برای این شرکت داشته است.
شرکت دیجی‌کالا که یک پلت‌فرم تجارت الکترونیکِ مشابه در ایران است، در گزارشی که اخیراً منتشر کرده اعلام کرد که ارزش بازار خرده‌فروشی آنلاین ایران از کل بازار خرده‌فروشی ایران به چهار درصد رسیده است که نزدیک به یک درصد از این میزان از طریق پلت‌فرم‌های جهانی مثل اینستاگرام و تلگرام تأمین می‌شود. حجم تجارت سالانۀ این پلتفرمها به بیش از یک میلیارد دلار در سال می‌رسد.
گزارش‌های رسمی دولتی در ایران نشان می‌دهد که در حال حاضر کاربران اینستاگرام و تلگرام از ۶۰ میلیون نفر فراتر رفته است. با توجه به ضریب نفوذ اینترنت در ایران که تا ۹۴ درصد تخمین زده می‌شود، فروش بدون هزینه کردن حتی یک لیر برای تبلیغات در بازار همسایه ایدئال‌ترین حالت تجارت برای شرکتی است که در راه جهانی شدن است.
بیشتر در این باره: بازرگانی خارجی ایران زیر تیغ رشد نامتوازن صادرات و واردات