نمایش «انگلیسی» نوشتۀ ساناز طوسی، نمایشنامه‌نویس جوان ایرانی-آمریکایی، از آثاری است که در دو سال اخیر در آمریکا مورد توجه قرار گرفته است؛ نمایشی که از همان نخستین اجراهایش در بهمن و اسفند سال ۱۴۰۰ در نیویورک با تحسین منتقدان روبه‌رو شد و اردیبهشت سال ۱۴۰۲ نویسنده‌اش را برندۀ جایزۀ معتبر پولیتزر در بخش بهترین نمایشنامه کرد.
«انگلیسی» دربارۀ چهار نفر ایرانی (سه زن در سنین مختلف و یک مرد جوان) است که اواسط دهه ۸۰ خورشیدی در یک آموزشگاه زبان در شهر کرج هرکدام به دلیلی مشغول یادگیری زبان انگلیسی هستند. معلم آنها زن جوانی است که پس از چند سال اقامت در بریتانیا به دلایلی به ایران بازگشته است.
ساناز طوسی نویسنده نمایش «انگلیسی»
به‌تازگی این نمایش برای نخستین بار در غرب آمریکا در شهر سن دیه‌گو در یکی از سالن‌های معروف این شهر به کارگردانی آریا شاهی به روی صحنه رفته است. در این اجرا مری آپیک، بازیگر، نویسنده و کارگردان شناخته شده ایرانی به عنوان یکی از بازیگران در کنار چهره‌هایی چون پویا محسنی، تارا گرامی، آری درمبخش و جو جوزف حضور دارد.
مری آپیک که پیش از انقلاب از نخستین بازیگران زن ایرانی بود که برنده جایزه‌ای از یک جشنواره بین‌المللی (جشنواره فیلم مسکو برای بازی در فیلم «بن بست» ساخته پرویز صیاد) شد، در تمام سال‌های پس از انقلاب با بازی در فیلم‌ها و تئاترها و آثار تلویزیونی مختلف از چهره‌های فعال هنرهای نمایشی ایران در خارج از کشور بوده است.
نمایش «انگلیسی» اما می‌تواند از متفاوت‌ترین نقش‌آفرینی‌های او در همکاری با نسل دیگری از فعالان هنری در آمریکا باشد.
مری آپیک همراه پویا محسنی و جو جوزف در صحنه‌ای از نمایش «انگلیسی»
مری آپیک در گفت‌وگو با پادکست «صحنۀ» رادیوفردا چنین می‌گوید:
«درباره این نمایشنامه هنگام اجراهایش در غرب آمریکا شنیده بودم. آریا شاهی کارگردان اجرا در غرب آمریکا پیشنهاد بازی را داد و وقتی نمایشنامه را خواندم متوجه شدم این یک نمایشنامه معمولی نیست. نمایشنامه‌ای است با عمق بسیار درباره مهاجرت از دید یک دختر جوان ایرانی که در آمریکا بزرگ شده است.»
مری آپیک در نمایش «انگلیسی» نقش رویا را بازی می‌کند که به تازگی صاحب نوه‌ای در کانادا شده است. فرزند او اما نمی‌خواهد مادرش با فرزندش فارسی صحبت کند و تنها با شرط یادگیری زبان انگلیسی اجازه سفر و دیدن نوه را می‌دهد. این نقش را در اجراهای غرب آمریکا پویا محسنی بازی کرده بود که حالا در شرق آمریکا ایفاگر نقش معلم کلاس است.
خانم آپیک درباره این نقش می‌گوید: «شخصیت رویا از نظر حسی و سنی با من یک ادغام زیبایی می‌شود. کسانی که کار را دیده‌اند می‌گویند من یک عمق متفاوتی به آن داده‌ام. وقتی که نمایش به غرب آمریکا برگردد باز هم پویا محسنی همین نقش را ایفا خواهد کرد.»
وقایع نمایش اواسط دهه ۸۰ خورشیدی می‌گذرد؛ زمانی که از خروج مری آپیک از ایران بیش از سه دهه می‌گذشت. او در پاسخ به این سؤال که چگونه توانسته ایفاگر نقش زنی باشد که سه دهه بعد انقلاب در ایرانِ تغییریافته از سال ۱۳۵۷ بازی کند، چنین می‌گوید:
«من هیچ وقت از مردمم دور نبودم. از زمانی که پایم را به خارج از ایران گذاشتم ۹۹ درصد کارهایی که کردم درباره مسائل ایران بود. من هیچ وقت از فضای ایران دور نبودم. هیچ وقت از مردمم جدا نبودم. سعی کردم صدای آنها را به اوج برسانم. همه زنانی هم که در این نمایش هستند، یک نمونه‌ای از مقاطع مختلف زندگی من هستند که در این ۴۴ سال گذشت؛ از دختر جوانی که با امید و رویا به دنبال آینده است تا دیگری که می‌جنگند برای جایگاهش.»
غیبت سیاست در نمایش «انگلیسی» نکته‌ای بود که در نوشته‌های برخی منتقدان هنری رسانه‌های مختلف آمریکا درباره این نمایش مطرح شده بود.
اما مری آپیک که بسیاری آثارش در سال‌های اقامت در خارج از ایران با «سیاست» در آمیخته، می‌گوید با آن‌که سیاست به صورت مستقیم در «انگلیسی» حضور ندارد، «عمق» این نمایشنامه «باز هم درباره مسائل سیاسی ایران» است:
«بودن هر کدام از این شخصیت‌ها در این نمایش علت داره. چرا می‌خواهند زبان انگلیسی یاد بگیرند. چرا معلم پس از ۷ سال اقامت در خارج به ایران بازگشته. زیربنای تمام مسائل در نمایش، سیاسی است.»
مری آپیک همراه پرویز صیاد در اجرایی از نمایش «خر» در سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ خورشیدی
مری آپیک برای مخاطبان انبوه با همکاری در آثار مختلفی که پرویز صیاد ساخته و اجرا کرده به یاد آورده می‌شود. او به تازگی در یک اظهارنظر پیرامون نمایش «انگلیسی» به مجله جوانان چاپ لس‌آنجلس گفته بود این نمایش در همان سالنی به روی صحنه می‌رود که او همراه پرویز صیاد ۴۰ سال پیش نمایش «خر» را اجرا کرده بود.
نمایش «خر» از آثار مهم پرویز صیاد پس از انقلاب است که تاثیر انقلاب بر نگرش افراد مختلف جامعه ایران و تغییر ماهیت اعتقادی و رفتاری آنها را نشان می‌دهد.
مری آپیک از بازی در نمایش «خر» تا «انگلیسی» چنین به یاد می‌آورد:
«ما از نمایشنامه "خر" ۵۰۰ اجرا داشتیم در نقاط مختلف جهان در عرض ۳۵ سال. نمایشی بود با دو شخصیت روی صحنه برای ۳ ساعت. این نمایش نخستین بار ۴ سال بعد از انقلاب را به روی صحنه رفت. زمانی که ما نمایشنامه "خر" را کار می‌کردیم، نویسنده نمایش "انگلیسی" به دنیا نیامده بود. "انگلیسی" درباره زمانه دیگری است که شرایط متفاوتی دارد. به نظرم نباید این طور نگاه کرد که هر کاری باید یک کار سیاسی مستقیم باشد. ما به اندازه کافی در این ۴۵ سال به این نحو گفته‌ایم.»
او می‌گوید تماشاگران کشورهای دیگر هم با نمایش «انگلیسی» ارتباط برقرار می‌کنند چرا که «در همه جای دنیا موضوع مهاجرت مطرح است»:
«این‌که خود مهاجرت چه هست و چه تأثیری برای زندگی افراد می‌گذارد، مهم است. می‌بینیم تماشاگران لاتین یا چینی‌ها هم می‌گویند با همین مسائل روبه‌رو بودند؛ یادگیری انگلیسی برای رسیدن به موفقیت. این نمایشنامه از طرف تماشاگر آمریکایی بسیار پسندیده شده و هر شب سالن پر است.»
گفت‌وگو با مری آپیک (۱۴۰۱) گربه و غنچه و غم بزرگ چهار دههمری آپیک نخستین بار با بازی در نمایش «ماشین‌نویس‌ها و ببر» به کارگردانی پرویز صیاد در سالن سینما و تئاتر کوچک تهران حضور بر صحنه تئاتر را تجربه کرد، هرچند می‌گوید از ۶ سالگی همراه مادرش، آپیک یوسفیان، در پشت صحنه تئاتر حاضر بود.
او می‌گوید از «ماشین‌نویس‌ها و ببر» تا «انگلیسی»، بازی در تئاتر برایش «لذیذترین لذت» است:
«وقتی وارد سالن تئاتر می‌شوم، احساس می‌کنم وارد منزلم می‌شوم. تئاتر منزلگاه من است. من هرلحظه قدم روی صحنۀ تئاتر می‌گذارم، همان مری‌ای می‌شوم که در ۱۸سالگی در تئاتر کوچک تهران بودم. تئاتر برای من مقدس است. از هر لحظه بودن بر صحنه تئاتر لذت می‌برم.»
صحبت‌های مری آپیک دربارۀ بازی در نمایش «انگلیسی» را در پادکست «صحنه» بشنوید.
Your browser doesn’t support HTML5
مری آپیک و بازی در نمایشی که جایزه پولیتزر گرفت