روزی روزگاری دور، گروهی از موجودات راست‌قامت در خود دلیریِ رفتن یافتند و از خانۀ خود در قلب آفریقا قدم بیرون گذاشتند و چهرۀ سیارۀ زمین را برای همیشه تغییر دادند. آن‌ها هوموساپینس‌ها یا گونۀ انسان امروزی بودند که به انسان خردمند یا مدرن هم شناخته می‌شوند؛ همان نیای من و شما.
داستان سفر و مهاجرت بزرگ انسان‌ها از آفریقا به کشورهای مختلف جهان داستانی است که دانشمندان با کنار هم قرار دادن قطعات پازلی پیچیده موفق به کشف رمز آن شدند.
بررسی فسیل‌ها در نیمۀ دهۀ ۱۹۲۰ میلادی نخستین نشانه‌ها از این مهاجرت عظیم را آشکار کرد و در دهۀ ۱۹۸۰ میلادی بود که بررسی‌ها با کمک شناخت تازۀ ما از ژن‌ها باعث شد بتوانیم با بررسی رد تغییرات ژنتیکی اطمینان بالایی به دست بیاوریم که نظریۀ «خروج از آفریقا» نظریۀ معتبری است.
اما مسیر این مهاجرت بزرگ که انسان را در سراسر جهان پراکنده کرد، داستانی پیچیده‌تر است. چطور انسان‌ها تصمیم گرفتند مسیرهای تازه برای مهاجرت خود انتخاب کنند، چطور راه‌شان از یک‌سو به سرزمین‌های اوراسیا افتاد و از سوی دیگر تا جنوبگان و آمریکا امتداد پیدا کرد؟
تحقیقی تازه از نقش گذرگاه و پایانۀ مهمی در مسیر این مهاجرت خبر می‌دهد: فلات ایران.
بر اساس این تحقیق که نتایج آن در مجلۀ «نیچر کامینوکیشن» منتشر شده، شواهد و مدارک ژنتیکی، دیرین‌بوم‌شناسی و باستان‌شناسی از اهمیت و نقش مهم و تعیین‌کنندۀ فلات ایران در مسیر این مهاجرت در دورۀ نخستین آن حکایت دارد.
بیشتر در این باره: پژوهش تازه: پیش از تاریخ، نه فقط مردان که زنان هم شکارچی بودنددر این تحقیق تمرکز بر بازه زمانی بین ۷۰ هزار تا ۴۵ هزار سال پیش است؛ دوره‌ای که عصر ابتدایی مهاجرت بزرگ را تشکیل می‌دهد. نظریات مربوط به این مهاجرت، بر اساس داده‌های ژنتیکی، تاریخ این مهاجرت از آفریقا را به بازه زمانی در حدود ۷۰ هزار تا ۶۰ هزار سال پیش مربوط می‌داند.
باید در نظر داشت که این مهاجرت یک رویداد واحد نبوده بلکه درواقع با موجی از مهاجرت در بازۀ چند هزارساله مواجه هستیم. همین‌طور باید در نظر گرفت که شواهد موجود احتمال برخی مهاجرت‌های کوچک در حدود ۱۲۰ هزار سال پیش از آفریقا را نیز مطرح می‌کند، اما بر اساس دانسته‌های امروز، این مهاجرت‌های کوچک ابتدایی موفق نبوده‌اند، به این معنی که تبار انسان امروزی از این گروه‌های مهاجر پیش‌قراول منشأ نگرفته و اجداد ما متعلق به گروهی هستند که در موج مهاجرت بزرگ آفریقا را ترک کردند.
این تحقیقات که با استفاده از ابزارها و روش‌های نوین بررسی ژنتیکی و همین‌طور بررسی دیرین‌بوم‌شناسی صورت گرفته است، بیان می‌کند که جمعیتی که بعدتر در کل منطقۀ اوراسیا ساکن شدند، در مسیر مهاجرت خود و پس از خروج از آفریقا ابتدا در منطقۀ فلات ایران مستقر شدند و از طریق آن مسیر بعدی خود برای مهاجرت در بخش‌های مختلف اوراسیا را پیش گرفتند. بدین ترتیب، فلات ایران به‌نوعی نقش یک پایانه یا ترمینال را برای مهاجران بازی کرده است.
یکی از دلایلی که این منطقه را به نقطۀ اجتماع و تمرکز پیش از تقسیم شدن و پیش گرفتن مسیرهای تازه برای انسان تازه خارج‌شده از آفریقا بدل کرده بود، شرایط زیستی مناسب این منطقه نسبت به نواحی دیگر در غرب آسیا بود که می‌توانست حضور جمعیت بیشتری از انسان‌های مدرن را حمایت کند.
اهمیت این یافته در این است که اطلاعات ما دربارۀ دوران ابتدایی پس از آغاز مهاجرت ناچیز است و به‌طور خاص دربارۀ ۲۰ هزار سال اول اطلاعات زیادی نداریم و همین هم باعث گمانه‌زنی‌های متعدد بر اساس داده‌های اندک شده است.
این دوره همین‌طور از این نظر اهمیت دارد که هسته‌های اصلی جمعیت‌های اروپایی و آسیایی شکل گرفته و زمانی بوده که انسان مدرن (هوموساپینس) بیشترین تعامل را با عموزادگان راست‌قامت خود یعنی نئاندرتال‌ها داشته‌اند.
فلات ایران منطقه‌ای است که شامل مناطقی از ایران، افغانستان، پاکستان، عراق، ترکمنستان و آذربایجان امروز می‌شود.
بررسی روند مهاجرت بزرگ و همین‌طور تلاش برای شناخت ریشۀ تکاملی انسان مدرن نه‌تنها نوری به تاریخ حضور انسان روی سیاره انداخته که باعث شده باورهای اشتباه رایج مربوط به برتری‌های نسلی که در تاریخ معاصر جهان عامل بسیاری از بحران‌ها و جنگ‌ها بوده و هست، به چالش کشیده شود.
بیشتر در این باره: اجداد اولیه بشر صدها هزار سال پیش در آستانه انقراض بودند