چهاردهمین انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران در حالی برگزار می‌شود که این کشور ۸۵ میلیون نفری با بحران‌های متعدد روبه‌روست.
نامزدهای انتخابات وعده‌های مختلفی را مطرح کرده‌اند، اما این که رئیس‌جمهور بعدی چه میزان در حل این بحران‌ها موفق باشد، جای پرسش است.
در این جا نگاهی کلی به وضعیت ایران از نظر سیاست خارجی، سیاست داخلی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌اندازیم:
۱. بحران در دیپلماسی
ایران که در زمان حکومت پهلوی روابط نزدیکی با غرب و روابط حسنه‌ای با کشورهای منطقه داشت، با وقوع انقلاب دچار بحران در دیپلماسی خود شد.
علاوه بر قطعی روابط تهران با اسرائیل و آمریکا که سابقه‌ای به اندازه تقریبا عمر خود جمهوری اسلامی دارد، روابط دیپلماتیک ایران در دهه‌های اخیر با تعدادی از کشورها از جمله کانادا نیز قطع شده و دوره‌های پرتنشی را نیز در روابط با برخی دیگر کشورها مثل عربستان سعودی و بریتانیا پشت سر گذاشته است.
تنش‌ها در روابط خارجی ایران تا روزهای پیش از انتخابات کنونی نیز ادامه داشته و حتی جنگ غزه در ماه‌های اخیر به تنش‌های نظامی میان جمهوری اسلامی و اسرائیل منجر شد.
جمهوری اسلامی چند ماه مانده به انتخابات، در اقدامی بی‌سابقه به داخل خاک اسرائیل حمله کرد.
کانادا که به تازگی سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده، به جمهوری اسلامی اجازه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران برای ایرانیان ساکن کانادا را نداده است.
علاوه بر کانادا، عربستان سعودی نیز تصمیم مشابهی را در مورد زائران ایرانی در مکه و مدینه اتخاذ کرده و این امر نشان‌دهنده تداوم تنش‌ها میان ریاض و تهران، با وجود بازگشایی سفارت‌های دو کشور ارزیابی شده است.
بیشتر در این باره: کانادا مجوز برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران را صادر نکردجمهوری اسلامی با برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و پهپادی خود نگرانی جامعه بین‌المللی را برانگیخته و چند هفته پیش از انتخابات، قطعنامه‌ای علیه جمهوری اسلامی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تصویب رسید.
همچنین تهران با حمایت از گروه‌های مسلح در منطقه، نارضایتی‌های عمیقی را در میان همسایگان خود به وجود آورده است.
دولت جمهوری اسلامی در دوره‌هایی به سیاست «تنش‌زدایی» در عرصه دیپلماسی خود روی آورد، اما علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی به ویژه در سال‌های پس از خروج آمریکا از برجام، بر تداوم فعالیت‌های منطقه‌ای، سیاست دوری از غرب و تلاش برای نزدیکی به روسیه و چین تاکید کرده است.
عضویت در سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس، از تلاش‌های جمهوری اسلامی در جهت نزدیکی به چین و روسیه است، اما محمدباقر قالیباف نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری در مناظرات انتخاباتی اذعان کرد که عضویت تهران در این سازمان‌های تحت سیطره چین و روسیه، عواید خاصی برای جمهوری اسلامی نداشته است.
۲. انسداد سیاسی و سایه مرگ «قریب‌الوقوع» خامنه‌ای
جمهوری اسلامی در داخل کشور با بحران مشروعیت مواجه است و برخی مقامات پیشین از جمله معصومه ابتکار در هفته‌های اخیر از وجود «انسداد سیاسی» در ایران سخن گفتند.
این انسداد سیاسی تا حدود زیادی به دلیل ساختار قدرت در ایران و اختیارات بیش از حد رهبر است.
مرگ ابراهیم رئیسی نه تنها موجب برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری در ایران شد، بلکه بار دیگر موضوع جانشینی علی خامنه‌ای را به این دلیل که بسیاری از تحلیلگران، مرگ او را «قریب‌الوقوع» می‌دانند، مطرح کرد.
از رئیسی به عنوان یکی از نامزدهای احتمالی رهبری آینده نام برده می‌شد.
قدرت اصلی در جمهوری اسلامی در دست رهبر است و رهبر می‌تواند با استفاده از ابزارها و نهادهایی که تحت کنترل خود دارد، جهت و سمت‌وسوی هرگونه انتخابات در ایران را مشخص کند.
رهبر کنونی جمهوری اسلامی در بیش از سه دهه گذشته، بیش از هر چیز، به سپاه پاسداران، بازوی نظامی ایدئولوژیک خود تکیه کرده و نفوذ این نهاد را که از سوی آمریکا نیز به عنوان یک گروه تروریستی طبقه‌بندی شده، در حوزه‌های مختلف گسترش داده است.
رهبر جمهوری اسلامی همچنین از طریق قوه قضاییه و نیروهای قهریه و امنیتی، به سرکوب احزاب، بازداشت فعالان سیاسی و محروم کردن شهروندان از حق آزادی تجمع و بیان می‌پردازد.
بیشتر در این باره: خانواده‌های دادخواه و فعالان سیاسی مدنی بیشتری خواهان تحریم انتخابات شدندهنوز میرحسین موسوی و مهدی کروبی، از مقامات پیشین جمهوری اسلامی و دو نامزد معترض به نتیجه انتخابات سال ۸۸ در حصر خانگی هستند.
تعدادی از فعالان و تحلیلگران سیاسی از جمله مصطفی تاجزاده و صادق زیباکلام در زندان به سر می‌برند و صلاحیت بسیاری از چهره‌های مطرح سیاسی برای نامزدی در انتخابات از سوی شورای نگهبان رد شده است.
در عرصه عمومی نیز، میزان مشارکت مردم در انتخابات، بر اساس آمارهای آخرین انتخاباتی که برگزار شد (انتخابات مجلس در اسفندماه گذشته)، به پایین‌ترین میزان طی دوران جمهوری اسلامی رسیده است.
رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی خود در آستانه انتخابات اعلام کرده که مشارکت مردم در انتخابات موجب «سرافرازی» جمهوری اسلامی خواهد شد.
اما پس از این اظهارات، محمد فاضلی از هواداران یکی از نامزدهای انتخابات، در پیامی نوشت که «حکومت‌ها با حل کردن مسائل، مشروعیت کسب می‌کنند نه با رأی».
او با اشاره به ناکامی دولت‌های پیشین افزود: «اگر رأی، مسأله حل نکند، مشروعیتی هم نمی‌آورد. بر عهده حکومت است که رأی را به حل مسائل منتهی کند، والا ده‌ها میلیون رأی هم دود می‌شود.»
با وجود درخواست رهبر جمهوری اسلامی و دیگر مقامات برای مشارکت گسترده در انتخابات، کارزار تحریم انتخابات کنونی جدی و پررنگ است.
۳. اقتصاد ایران تحت شدیدترین تحریم‌ها
اقتصاد ایران به دلیل رفتارها و سیاست‌های جمهوری اسلامی، اکنون تحت شدیدترین تحریم‌های آمریکا و دیگر تحریم‌ها قرار گرفته است.
تحریم‌های آمریکا از همان سال نخست جمهوری اسلامی و پس از حمله به سفارتخانه آمریکا در تهران آغاز شد و با وجود کاهش یا لغو برخی تحریم‌ها در دوران‌هایی، اقتصاد ایران طی بیش از چهار دهه گذشته همواره تحت تأثیر تحریم‌ها بوده است.
میزان واقعی خسارت‌هایی که ناشی از این تحریم‌ها بر اقتصاد ایران وارد شده، دقیقا مشخص نیست اما به تازگی حسن روحانی رئیس‌جمهور پیشین اعلام کرده که یک قانون مجلس شورای اسلامی موسوم به «قانون اقدام راهبری برای لغو تحریم‌ها» موجب «۳۰۰ میلیارد دلار» خسارت مالی طی سه سال گذشته به اقتصاد ایران شده است.
بیشتر در این باره: نامزدهای ریاست‌جمهوری ایران دربارۀ تحریم‌ها چه گفتند؟وجود تورم افسارگسیخته و عدم افزایش حقوق‌ها بر اساس تورم، گرانی شدید قیمت مسکن و اجاره‌بها، افزایش قیمت دلار، نوسانات شدید در بازار بورس، معضلات مربوط به صنعت خودرو، و ناکارآمدی در حل مسائل مربوط به آب و انرژی، از مشکلات کنونی اقتصادی در ایران است.
همچنین تحریم‌ها بر صادرات غیرنفتی ایران از جمله صادرات فرش، پسته و زعفران ایرانی شدیدا تاثیر گذاشته و بازار این کالاها را راکد کرده است.
۴. حجاب اجباری، مهم‌ترین معضل اجتماعی
کنترل شدید پوشش شهروندان از ابتدای جمهوری اسلامی به عنوان ویژگی اصلی این حکومت در عرصه اجتماعی تبدیل شد.
از زمانی که جمهوری اسلامی در ایران مستقر شد، حکومت قوانین سختگیرانه اسلامی را در حوزه‌های مختلف به ویژه علیه حق آزادی پوشش زنان تحمیل کرد.
با وجود اعتراضات مردمی، حکومت در پی تشدید این قوانین و محدودیت‌های مربوط به حجاب اجباری است و قصد دارد دختران و زنان مخالف با آن را از دیگر حقوق اجتماعی خود محروم کند یا جریمه‌های سنگین علیه آنان اعمال کند.
بیشتر در این باره: نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دربارۀ حجاب اجباری چه گفتند؟نقض فاحش حقوق بشر در دیگر حوزه‌ها از جمله حقوق اقلیت‌های مذهبی و قومی ایران به یک روال عادی در جمهوری اسلامی تبدیل شده است.
در آستانه انتخابات، گزارش سالیانه وزارت خارجه آمریکا در بررسی آزادی‌های مذهبی در جهان، موارد متعدد سرکوب و آزار مذهبی در جمهوری اسلامی را تایید کرد. در این گزارش، به موضوع سرکوب و ادامه فشار بر بهائیان، دراویش، نوکیشان مسیحی، و اهل تسنن نیز پرداخته شده است.
این گزارش تاکید می‌کند که پس از کشته‌شدگان مهسا امینی در بازداشت گشت‌ارشاد در مهرماه ۱۴۰۱، فشار و سرکوب اقلیت‌های مذهبی در ایران افزایش یافته است.
جمهوری اسلامی همچنان جزو حکومت‌هایی است که بیشترین موارد حکم اعدام را به اجرا می‌گذارد.
همچنین اینترنت در ایران روزبه‌روز محدودتر می‌شود و توسعۀ فیلترینگ و اختلال سراسری و محلی به‌خصوص از زمان اعتراضات سراسری «زن زندگی آزادی» باعث گسترده‌تر شدن نارضایتی از وضعیت اینترنت شده است.
۵. فرار محمد رسول‌اف، نماد وضعیت فرهنگی
سینمای ایران پس از انقلاب با وجود محدودیت‌ها و ممنوع شدن فعالیت برخی از بازیگران و کارگردانان، توانست تاحدودی رونق خود را حفظ کند و در عرصه بین‌المللی نیز بدرخشد.
با وجود سرکوب و زندان، فیلم‌های ایرانی اغلب در جشنواره‌های بین‌المللی مانند کن، ونیز یا برلین مورد تجلیل قرار گرفته‌اند.
اما محدودیت‌ها در عرصه فرهنگ به ویژه در عرصه سینما، در سال‌های اخیر شدیدا افزایش یافته و بسیاری از هنرمندان پس از آغاز اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» مورد آزار و سرکوب حکومت قرار گرفتند.
بیشتر در این باره: هنرمندان و بی‌اعتنایی به انتخاباتکمتر از دو ماه پیش، محمد رسول‌اف، سینماگر ناراضی ایرانی برای فرار از اجرای حکم زندانش از کشور خارج شد.
او پس از ترک ایران، از «ایران فرهنگی» سخن گفت و بر تلاش برای پس گرفتن «ایران جغرافیایی» از طریق مبارزات فرهنگی تاکید کرد.