برخی رسانه‌های علمی ازجمله نشریۀ علمی «ساینتیفیک امریکن» اخیراً گزارشی منتشر کردند از کشف قدیمی‌ترین شراب تاریخ که تاکنون به‌صورت مایع باقی مانده است. دانشمندان این شراب را در مقبره‌ای دوهزارساله در اسپانیا کشف وشناسایی کرده‌اند.
تاریخ این مقبره به هزار سال پیش از آن برمی‌گردد که خیام در اطراف نیشابور رباعیات شگفت‌انگیزش را سروده بود و مثلاً گفته بود که «خیام اگر ز باده مستی، خوش باش / با ماهرخی اگر نشستی، خوش باش / چون عاقبت کار جهان نیستی است / انگار که نیستی؛ چو هستی، خوش باش».
براساس روایت‌های تاریخی، در قرن نخست میلادی در این این مقبره در میانۀ قلمرو روم قدیم که امروز در نزدیکی شهر کارمونا در اسپانیا قرار دارد، مراسم تدفین سنتی برگزار شد و شش نفر به خاک سپرده شدند. نام یکی از مدفونان هیسپانا و دیگری سنیسو بود و چهار نفر دیگر (دو مرد و دو زن) نام‌هایشان در میان غبار ایام فراموش شده است.
برگزارکنندگان این مراسم برای این‌که سفر درگذشتگان را آسان کنند، علاوه‌بر بقایای آن‌ها وسایل مختلفی را به سنت آن دوران درون مقبره قرار دادند؛ مقبره‌ای که به‌شکل یک دخمه طراحی شده بود. احتمالاً پس از آن‌که با زبان و نیایش ویژۀ خود شاید جاودانی نام آن‌ها را خواستار شدند، درهای مقبره را بستند و به زندگی روزانۀ خود مشغول شدند.
گذر بی‌رحم زمان برای قرن‌ها مدفونان و همۀ هم‌عصران آنان را به فراموشی سپرد تا دست تقدیر باعث شد در سال ۲۰۱۹ این مقبره سر از فراموش‌خانۀ تاریخ بیرون بیاورد.
کشف دوبارۀ مقبره
در سال ۲۰۱۹، در جریان یک عملیات عمرانی در منطقه‌ای که اکنون بر بقایای این آرامستان قدیمی بنا شده، کارگران با بقایای اثری تاریخی مواجه شدند. باستان‌شناسانی که به محل اعزام شدند، متوجه شدند آن‌چه یافت شده، مقبره‌ای مهروموم‌شده مربوط به قرن اول میلادی و دو هزار سال پیش است.
نخستین بررسی‌ها و کاوش‌ها نشان از آن داشت که درون این مقبره که به سبک رایج زمان خود طراحی شده بود، هشت تاقچه نصب شده و روی هر یک از آن‌ها وسیله‌ای آیینی در کنار خاکستر درگذشتگان قرار داده شده است؛ ازجمله محفظه‌ای که به نظر می‌رسید درون آن عطر باشد و هنوز بقایا و ته‌نشینی داشت و رایحه‌ای خوش‌بو از آن به مشام می‌رسید.
در یکی از این تاقچه‌ها یک خمرۀ سفالی (در تصویر زیر با شمارۀ هشت مشخص است) هم وجود داشت و درون خمرۀ سفالی، ظرفی شیشه‌ای مملو از مایعی تیره‌رنگ.
شیمی‌دان‌ها وارد می‌شوند
کم پیش می‌آید که در چنین فاصلۀ زمانی (دو هزار سال) مایعی بتواند در مقابل شرایط دوام بیاورد و به‌صورت مایع باقی بماند. به همین دلیل هم از ابتدا دربارۀ ماهیت محتوای این آبگینه فرض‌های مختلفی وجود داشت ازجمله این‌که ممکن است مایعی که امروز درون آن است، حاصل نوعی نفوذ رطوبت محل به آن باشد.
اما این فرض برای خوزه رافائل رومان، باستان‌شناس منطقه، کافی نبود که از کنار محتوای این جام به‌سادگی بگذرد. به همین دلیل با کمک پژوهشگاه‌های شیمی شروع به تحقیق دربارۀ ترکیب محتوای این مایع قدیمی کرد.
تیم تحلیل شیمیایی سرانجام موفق شد گمان اولیه او را تأیید کند. بررسی برخی ترکیبات شیمیایی در این محلول نشان داد که آن‌چه در این خمره دوام آورده، شراب است. اما نکته‌ای که شاید غیرمنتظره‌تر از وجود این شراب باستانی بود، نوع این شراب بود.
یک ترکیب پلی‌فنول ویژه در شراب قرمز باعث می‌شود فرآیند تغییر رنگ شراب اتفاق بیفتد، اما در بررسی‌های انجام‌شده روی این مایع نشانی از این پلی‌فنول ویژه پیدا نشد و درنتیجه محققان متوجه شدند آن‌چه درون این ظرف باقی مانده، نه‌تنها تاریخی‌ترین شراب باقی‌مانده به‌صورت مایع که شرابی سفید است.
شرابی که تحقیقات بیشتر روی آن و به‌طور خاص بررسی‌های نمکی معدنی در آن این احتمال را مطرح کرد که این شراب از تاکستان‌های استان بتیس و به‌طور خاص از انگورهایی تهیه شده باشد که در شراب‌سازی‌های «مونتیا موریلس» (سبکی از شراب‌سازی در اسپانیا) استفاده می‌شود.
شرابی فراتر از شراب
اما قدمت این شراب باستانی که ابته امروز قابل نوشیدن نیست، اصلی‌ترین موضوع در این کشف تاریخی نیست. این ظرف شراب که درون آن قطعه استخوانی از یکی از درگذشتگان و همین‌طور یک حلقۀ طلا هم قرار داده شده بود و همین‌طور عطردانی که در این مقبره قرار داشته، بخشی از وسایلی به شمار می‌روند که در تدفین و با هدف آسان کردن سفر درگذشتگان همراه آن‌ها دفن می‌شده است.
در این مورد خاص کاشفان این مقبره آن‌قدرخوش‌شانس بوده‌اند که شرایط استثنایی مهروموم خمره و خود مقبره به‌قدری عالی بوده که مایع توانسته است تا امروز دوام بیاورد.
اما نکتۀ جالب‌توجه دیگر آشکار بودن بخشی از تفاوت‌های جنسیتی در این دوره است. در این دوره، بقایای فرد درگذشته سوزانده می‌شد و تعدادی از استخوان‌ها و خاکسترشان به خاک سپرده می‌شد. استخوانی که درون این شراب پیدا شده، مربوط به یکی از مدفونان مرد است و این مسئله تصادفی نیست.
در این دورۀ خاص، شراب فقط نوشیدنی مردان بود و برخلاف تصویر فیلم‌های امروزی، زنان حق نوشیدن شراب نداشتند. به همین دلیل هم در هیچ‌یک از ظروفی که بقایا و استخوان‌های زنان در این مقبره پیدا شده، نشانی از شراب نیست.
ما چیزی از زندگی هیسپانا و سنیسو در زمان خودشان نمی‌دانیم و شاید هیچ‌گاه هم از داستان زندگی آن‌ها خبردار نشویم، اما اگرچه به قول خیام برای آن درگذشتگان حتی پس از دو هزار سال هم امید بردمیدن دوباره‌ای نیست، اما اینک نام آن‌ها به لطف شرابی ناب جاودان شده است. شاید این شراب در مسیر آن‌ها در آن سوی حیات به کارشان نیامده باشد اما دست‌کم در این جهان نام‌شان را بار دیگر زنده کرده است.
از دل تاریخ پژوهش تازه: پیش از تاریخ، نه فقط مردان که زنان هم شکارچی بودند