مارشال محمدحسین طنطاوی که به مدت ۲۰ سال وزیر دفاع دولت حسنی مبارک، رئیس‌جمهور پیشین مصر، بود و پس از کناره‌گیری مبارک در اعتراضات «بهار عربی» جایگزین او شد، در ۸۵ سالگی درگذشت.
این نظامی بازنشسته مصری، در کشوری که ارتش از دیرباز حرف اول را می‌زند و بر همه امور تسلط دارد، برای دهه‌ها در حلقه اصلی قدرت بود.
مراسم رسمی تشییع جنازه او با تشریفات نظامی روز سه‌شنبه با حضور عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، و دیگر مقام‌های بلندپایه این کشور برگزار شد.
السیسی روز سه‌شنبه در واکنش به درگذشت مارشال طنطاوی، او را «یک پدر، یک استاد و یک مرد به شدت وطن‌پرست» توصیف و برای گرامیداشت یاد او عزای عمومی اعلام کرد و فدراسیون فوتبال مصر نیز برنامه‌هایی را که قرار بود برگزار کند لغو کرد.
سفرای آمریکایی و اروپایی در قاهره نیز درگذشت این چهره پرنفوذ پیشین حکومت مصر را تسلیت گفتند.
سرباز جنگ‌های اعراب و اسرائیل
محمدحسین طنطاوی که اصالتاً اهل منطقه نوبه در امتداد رود نیل بود، در سال ۱۹۵۶، زمانی که بیست ساله بود وارد پیاده‌نظام ارتش مصر شد.
او در جنگ اسرائیل و اعراب در همان سال بر سر کانال سوئز و سپس جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷ و همچنین جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳ که به جنگ یوم کیپور معروف شد، حاضر بود.
طنطاوی اگر در اولین جنگ به عنوان یک سرباز پیاده‌نظام به جبهه رفته بود، در آخرین جنگ دیگر یک فرمانده ارتش شده بود.
همچنین پس از آن نیز در ارتش، مقام‌های مختلفی را بر عهده گرفت؛ از جمله، وابسته نظامی مصر در پاکستان در سال ۱۹۷۵ و سپس در افغانستان.
در فاصله سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۱، او فرمانده گارد ریاست جمهوری در دوران حسنی مبارک بود و در سال ۱۹۹۱ نیز پس از ارتقا از مقام ژنرالی به مقام مارشالی به وزارت دفاع رسید و چهار سال بعد نیز با حفظ سمتش، فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح شد و این دو سمت را سال‌ها همزمان در دست داشت و از او مردی پرقدرت و پرنفوذ در مصر ساخت.
مارشال طنطاوی در کنار حسنی مبارک رئیس‌جمهور اسبق مصر/ او ۲۰ سال در دوره مبارک وزیر دفاع بود
در همان آغاز کارش در این سمت‌های مهم نظامی، مصر در کنار نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در جنگ خلیج فارس علیه اشغال کویت از سوی صدام شرکت کرد.
عمده توصیفی که درباره این دوره ۲۰ ساله کارنامه طنطاوی می‌شود این است که او از هرگونه نفوذ اخوان المسلمین یا جنبش‌های اسلامی دیگر در ارتش مصر جلوگیری کرد.
در یک نامه دیپلماتیک آمریکا در سال ۲۰۰۸، که بعداً از سوی ویکی‌لیکس منتشر شد، مبارک و طنطاوی به عنوان رهبرانی «متمرکز بر ثبات حکومت و حفظ وضعیت موجود» توصیف شده بودند.
در این سند آمده بود که مبارک و طنطاوی «انرژی، تمایل یا نگرشی برای انجام کارها به شیوه‌ای متفاوت ندارند» و مارشال طنطاوی «مخالف تغییر» خوانده شده بود.
«بهار عربی» و دوره بحرانی شورای انتقالی
زمانی که زبانه‌های اعتراضات موسوم به «بهار عربی» از تونس به مصر رسید و پایه‌های حکومت مبارک را به لرزه درآورد، مبارک برای آرام کردن معترضان به ترمیم کابینه پرداخت و طنطاوی را به سمت معاون نخست‌وزیر منصوب کرد.
در ۱۸ روز پیاپی اعتراضات مصر که در میدان التحریر قاهره برگزار شد، او اولین چهره حکومتی بود که به میان تظاهرکنندگان رفت. در آن زمان، ارتش مصر به دلیل حمایتش از تظاهرکنندگان مورد ستایش قرار گرفت.
با کناره‌گیری مبارک از قدرت پس از ۳۰ سال ریاست جمهوری پیوسته، مارشال طنطاوی به چهره حکومت جدید انتقالی تبدیل شد و او در ۱۱ فوریه سال ۲۰۱۱، فرماندهی شورایی نظامی با عنوان «شورای عالی نیروهای مسلح» را در دست گرفت که متعهد شده بود اولین انتخابات آزاد پس از دوران مبارک را سازماندهی کند تا به تشکیل «یک قدرت غیرنظامی منتخب برای ایجاد یک دولت دموکراتیک آزاد» منجر شود.
همچنین معترضان مصری، این شورای نظامی را به عنوان یک «نیروی متحدکننده» که دارای فساد کمتری از دیگر بخش‌های ارتش است و خشونت کمتری نسبت به افسران پلیس و وزارت کشور اعمال می‌کند، در نظر گرفتند.
پس از برکناری مبارک، برخی معترضان حتی خواستار اعدام طنطاوی بودند
با به قدرت رسیدن طنطاوی، او مجبور شد تحت فشار تظاهرات معترضان، محاکمه حسنی مبارک به اتهام مشارکت در قتل صدها تظاهرکننده را برگزار کند. با اینکه برخی تظاهرکنندگان حتی خواستار «اعدام» طنطاوی بودند، اما خود او هرگز محاکمه نشد.
به سرعت فعالان جوان طرفدار دموکراسی که در تظاهرات مصر پیشرو بودند ارتش را متهم کردند که مانع انجام اصلاحات است. به همین سبب، در ۱۸ ماهی که او فرماندهی این شورا را به دست داشت، مصر شاهد چندین اعتراض و خشونت بود. در نوامبر سال ۲۰۱۱، خشونت‌های خیابان محمد محمود در قاهره منجر به کشته شدن ده‌ها تظاهرکننده شد.
سه ماه بعد، در درگیری‌ها هنگام مسابقه دو تیم فوتبال المصری و الاهلی در یک استادیوم در پورت‌سعید، بندری در شمال شرقی مصر، بیش از ۷۰ تماشاچی فوتبال جان باختند. این حادثه، بدترین حادثه در تاریخ ورزش این کشور لقب گرفت و شورای نظامی حاکم بر مصر سه روز عزای عمومی در این کشور اعلام کرد.
السیسی روز سه‌شنبه این دو حادثه را «توطئه» خواند و از عملکرد طنطاوی دفاع کرد و گفت: «دستانش به خون کسی آلوده نیست.»
در دوران حکومت کوتاه طنطاوی، مصر با بحران‌های دیپلماتیک نیز روبه‌رو بود. در آن زمان و در پی تظاهرات شماری از معترضان روبه‌روی نمایندگی‌های دیپلماتیک عربستان سعودی در مصر، ریاض سفیر خود در قاهره را فراخواند و سفارتخانه و کنسولگری‌های خود را در مصر به طور موقت تعطیل کرد.
طنطاوی در تماس‌هایی برای فرونشاندن تنش‌ها با مقام‌های سعودی، تلاش کرد این بحران دیپلماتیک را مهار کند.
انتخاباتی که طنطاوی وعده داد نخستین انتخابات آزاد در مصر پس از مبارک باشد، به انتخاب محمد مرسی انجامید
همچنین برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در دوران حکومت انتقالی، یکی از چالش‌های اساسی در عرصه سیاست داخلی این کشور بود.
در آن زمان، ابهام‌هایی درباره تاریخ برگزاری این انتخابات وجود داشت و زمزمه‌هایی از نامزدی احتمالی خود طنطاوی نیز به گوش می‌رسید اما سن بالا و همچنین مشکلات جسمی او مانع از نامزدی او شد.
در آن زمان، کمیسیون انتخابات مصر، برخی نامزدها به ویژه عمر سلیمان معاون حسنی مبارک، خیرت الشاطر نامزد گروه اخوان المسلمین و حازم صلاح ابو اسماعیل نامزد سلفی‌ها را رد صلاحیت کرده بود و پس از این ردصلاحیت‌‌ها، جلسه‌ای میان طنطاوی و رهبران احزاب و گروه‌های سیاسی مصر برگزار شد.
از افول قدرت در دوران مرسی، تا سکوت در دوران السیسی
سرانجام در ژوئن سال ۲۰۱۲ محمد مرسی، از فعالان سیاسی اسلامگرا در انتخابات ریاست جمهوری مصر به پیروزی رسید، اما ناآرامی‌ها در مصر همچنان ادامه داشت.
به عنوان نمونه، مهاجمان مسلح در حمله به يکی از گذرگاه‌های مصر با اسرائيل در منطقه سينا، دستکم ۱۵ پليس مصری را کشتند و دو خودروی نظامی را به سرقت بردند که این حادثه، خونبار‌ترين حادثه در این منطقه طی چند دهه گذشته‌اش بود.
با پیروزی مرسی در انتخابات، طنطاوی این پیروزی را تبریک گفت اما در پنهان، جنگ قدرتی میان ارتش و دولت جدید درگرفت. طنطاوی در آن زمان گفت: «مصر سقوط نخواهد کرد. مصر برای همه مصری‌هاست و نه فقط برای یک گروه. نیروهای مسلح این اجازه را نخواهد داد.»
ارتش مصر در آن زمان به ویژه نگران سرنوشت کمک‌های آمریکا به مصر بود. پس از امضای پیمان کمپ دیوید، مصر یکی از بزرگترین دریافت‌کنندگان کمک مالی از واشینگتن است که بخش عمده‌ای از آن هم صرف ارتش این کشور می‌شود.
محمد مرسی، رئیس‌جمهور وقت مصر، پس به قدرت رسیدن در مقابل ارتش ایستاد و دستور بازگشایی مجلس منحل شده این کشور را صادر کرد.
مرسی پس از به قدرت رسیدن، طنطاوی را به بازنشستگی فرستاد
پیش از آن، در پی انحلال مجلس مصر که اکثریت کرسی‌های آن به دست اخوان المسلمین افتاده بود، طنطاوی دستور داده بود هیچکس اجازه ورود به مجلس را ندارد. اخوان المسلمین این دستور طنطاوی را «تأیید تمایل شورای عالی نظامی به انحصار قدرت در مصر» توصیف کرد.
مرسی همچنین طنطاوی را که در کابینه جدید مصر به عنوان وزیر دفاع معرفی شده بود، از کار برکنار کرد و ژنرال عبدالفتاح السیسی را که در آن زمان یکی از چهره‌های مهم ارتش بود، جایگزین او ساخت.
مرسی علاوه بر طنطاوی، سامی عنان رئیس سابق ستاد کل ارتش را نیز به بازنشستگی فرستاد و با منصوب کردن هر دو به عنوان مشاوران نظامی رئیس‌جمهور، آنان را به منصبی تشریفاتی گماشت.
با این حال، به عقیده برخی روزنامه‌نگاران مصری، مرسی طنطاوی را در کنار خود نگاه داشت تا همچنان «راهی برای مذاکره» میان دولتش و ارتش باقی بگذارد.
نشست شورای عالی نظامی مصر در فوریه ۲۰۱۱ برای اعلام انتقال قدرت به طنطاوی
در ژوئیه سال ۲۰۱۳، نوبت به ژنرال السیسی، نظامی پرقدرت مصر رسیده بود که محمد مرسی را پس از چندین تظاهرات علیه او از ریاست جمهوری برکنار کند و یک سال بعد، به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شود.
طنطاوی در سال‌هایی که از قدرت کنار گذاشته شده بود، سکوت کرد و چندان در محافل رسمی حضور نمی‌یافت. با این حال، در مراسم افتتاح دومین مسیر کانال سوئز در سال ۲۰۱۵ شرکت کرد.
مرگ مارشال طنطاوی، مرگ چهره‌ای است که یک دوره ثبات مصر را به یاد می‌آورد؛ دوره‌ی که میان جنگ‌های دنباله‌دار از یک سو، و اعتراضات پی‌درپی از سوی دیگر، قرار گرفت.
بیشتر بخوانید
اخوان المسلمین؛ مانده از قافله سیاست، بریده از جامعهانور سادات؛ شکست طلسم «نه جنگ، نه صلح»پنجاهمین سالمرگ؛ آیا ناصر زنده است؟