صنعت نفت ایران؛ «گاو شیردهی که به پوست و استخوان بدل شده است»

احمد قلعه‌بانی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، روز پنجشنبه اول دی ماه در مراسم سالگرد تأسیس شرکت ملی حفاری ایران گفته است که «صنعت نفت، گاو شیرده‌ای بود و هست، ولی این گاو شیرده در مدت اخیر پوست و استخوان شده و رسیدگی و نگهداری می‌خواهد تا همچنان شیر بدهد».

با گذشت ۱۰۳ سال از کشف نفت در ایران، هم اکنون حدود ۸۰ درصد از چاه‌های نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و با افت فشار طبیعی نفت و متعاقباً کاهش تولید مواجه‌اند.

به گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا، چاه‌های نفتی ایران سالانه با افت تولید هفت الی ۱۲ درصدی درگیر هستند (۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه در سال)، از طرفی ایران به طور متوسط هر سال هفت درصد افزایش مصرف داخلی نفت دارد. با این همه، آقای قلعه‌بانی ادعا کرده است که ایران در بخش تولید نفت در سال ۱۳۸۹ نسبت به سال قبل از آن ۲۷ هزار بشکه افزایش تولید داشته است ولی امسال نسبت به سال قبل افت تولید نفت ایران ۲۰ هزار بشکه در روز بوده است.

این درحالی است که طبق گزارش اوپک، از دو هزار و ۷۴ چاه فعال تولیدکننده نفت ایران در ۴۰ میدان (۱۳ میدان آبی و ۲۷ میدان خشکی) در سال ۲۰۰۹، ۱۰ حلقه چاه در سال ۲۰۱۰ از رده خارج و غیر فعال شده است. بر پایه این گزارش، تولید نفت ایران از چهار میلیون و ۷۲ هزار بشکه در سال ۲۰۰۶ به سه میلیون و ۵۴۴ هزا بشکه در روز رسیده است. سال گذشته تولید نفت ایران سه میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه گزارش شد. در سال ۱۹۷۷ تولید نفت ایران بالای ۵.۵ میلیون بشکه در روز بود.

ایران می‌گوید طبق برنامه پنجم توسعه (۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵) باید تولید نفت در کشور به پنج میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز برسد که به گفته آقای قلعه‌بانی، این امر نیازمند ۱۵۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است؛ یعنی ایران باید در برنامه پنجم در هر ماه ۱.۷ میلیارد دلار سرمایه جذب صنعت نفت کند.

آقای قلعه‌بانی، معاون وزیر نفت، همچنین گفته است که در بودجه سرمایه‌ای سال جاری به ۳۶ میلیارد دلار اعتبار برای پیشبرد پروژه‌های نفتی نیاز است که ۵۰ درصد اهداف محقق شود، ولی این امر نیز محقق نشد.

طبق گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) ایران در سال ۲۰۱۰ تنها موفق به جذب سه میلیارد و ۶۰۰ هزار دلار سرمایه مستقیم خارجی (در زمینه‌های مختلف و نه الزاماً نفت و گاز) شده است.

امید به پارس جنوبی

طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا، رشد مصرف داخلی گاز ایران تا یک ۱۰ آینده سالانه هفت درصد خواهد بود. این درحالی است که از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۹ رشد مصرف گاز در ایران به طور متوسط ۱۰ درصد بوده است.

میزان مصرف گاز كشور در سال ۲۰۰۰ میلادی حدود ۶۳ میلیارد متر مكعب بوده كه این رقم در سال‌های بعد (تا سال ۲۰۰۹) به ترتیب به ۷۰، ۷۹، ۸۳، ۸۷، ۱۰۵، ۱۰۹، ۱۱۳، ۱۱۹ و ۱۳۲ میلیارد متر مكعب رسیده است.

طبق گزارش شرکت «بریتیش پترولیوم» ایران در سال ۲۰۱۰ حدود ۱۳۸ میلیارد متر مکعب تولید گاز داشته است که بیش از ۱۳۶ میلیارد آن به مصرف داخلی رسیده است.

ایران امیدوار است که با تکمیل ۲۹ فاز پارس جنوبی که هشت درصد از ذخایر گاز دنیا و نیمی از ذخایر گاز ایران را در دل خود جای داده، بتواند تولید گاز خود را به دو برابر میزان کنونی برساند. پارس جنوبی به عنوان بزرگترین میدان گاز جهان با نزدیک به ۳۰ تریلیون متر مکعب ذخایر در جا، میان ایران و قطر مشترک است.

قطر به برکت قراردادهای کلان با غول‌های نفت و گاز جهان، هم اکنون دو و نیم برابر ایران از این میدان مشترک گاز برداشت می‌کند، موضوعی که باعث نگرانی‌ها و انتقادات زیادی از دولت احمدی‌نژاد شده است. در آخرین واکنش‌ها، احمد مهدوی ابهر، نماینده مردم ابهر و خرمدره، ۲۹ آذر امسال در صحن علنی مجلس گفته است که ماهانه سه میلیارد دلار از منابع کشور توسط کشور قطر به تاراج می‌رود.

ایران توسعه این میدان عظیم گازی را ۱۰ سال بعد از قطر شروع کرده است. در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، با کمک شرکت‌های خارجی هشت فاز پارس جنوبی به طور کامل به بهره‌برداری رسید. فازهای ۹ و ۱۰ پارس جنوبی که در دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد به صورت ناقص راه‌اندازی شد، هنوز هم تکمیل نشده است و فازهای دیگر هنوز تکمیل نشده‌اند.

بعد از ترک فازهای پارس جنوبی توسط شرکت‌های بزرگ خارجی به خاطر تحریمات بین‌المللی بر علیه برنامه مناقشه برانگیز هسته‌ای ایران، تنها فاز ۱۱ پارس جنوبی به شرکت «سی ان پی سی» چین واگذار شده است که بعد از ۲۷ ماه عقد قرار داد، هنوز اقدامات خاصی انجام نگرفته است.

رستم قاسمی، وزیر نفت ایران، اخیراً ضمن هشدار به شرکت «سی ان پی سی» و تهدید به «جریمه مالی» یا واگذاری این فاز به شرکت‌های داخلی، با اعلام ضرب‌العجل ۳۵ ماهه به این شرکت جهت تکمیل و تحویل فاز ۱۱ پارس جنوبی، دستور داد که قرارداد «سی ان پی سی» برای توسعه میدان پارس شمالی تا تحویل فاز ۱۱ پارس جنوبی معلق شود.

شرکت‌های چینی ۴۰ میلیارد دلار قرارداد نفت و گاز با ایران دارد که همگی با تأخیر مواجه است. شرکت «سی ان پی سی» به رغم گذشت چهار سال از عقد قرارداد توسعه پارس جنوبی با ایران، هیچ اقدامی برای توسعه این میدان نیز انجام نداده است.

ایران امیدوار است که با تکیه بر شرکت‌های داخلی و مشارکت مردمی بتواند برابر غول‌های نفتی خارجی حاضر در بخش قطری پارس جنوبی فائق آید.

ماه گذشته ایران برای جذب سرمایه داخلی جهت پیشبرد پروژه‌های پارس جنوبی اقدام به انتشار ۵۰۰ میلیون دلار اوراق مشارکت ارزی با سود ۱۷ درصد (سودی کمتر از نرخ رسمی تورم ۲۰ درصدی) کرد که بیش از ۸۰ درصد اوراق مشارکت در دست دولت ماند و فروخته نشد.