بیماری زنگ، تهدید تازه‌ای برای گندم ایران

به گزارش سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل، فائو، بیماری زنگ گندم از شرق آفریقا به سمت خاورمیانه در حرکت است و نمونه جدید این قارچ گیاهی در بخشی از مزارع گندم ایران نیز مشاهده شده است.

کارشناسان فائو می‌گویند که کشورهای شرق ایران مانند پاکستان که از تولیدگنندگان عمده گندم است، در معرض این بیماری قرار دارند.

گندم نقش بزرگی در تغذیه و اقتصاد بسیاری از کشورهای جهان دارد و هشدار سازمان‌های جهانی از جمله فائو در مورد گسترش این بیماری و پیامدهای احتمالی آن به نگرانی‌هایی در سطح جهانی دامن زده است.

بیماری زنگ مهم‌ترین بیماری گندم است و تاکنون سه نوع بیماری زنگ به نام‌های زنگ ساقه، زنگ برگ و زنگ خطی یا زنگ زرد شناسایی شده است. عامل این بیماری نوعی قارچ است که به صورت لکه‌های خشک و پودری به رنگ‌های زرد، قرمز و سیاه بر روی ساقه، برگ و خوشه گندم ظاهر می‌شود.

زنگ قرمز ساقه گندم، یکی از بیماری‌های بسیار زیان‌بار، که در پی انقلاب سبز کشاورزی ۱۹۴۳، ۶۷ سال پیش، ریشه‌کن شده بود دوبار ظاهر شده است.

در سال ۱۹۹۸ نوع جدیدی از قارچ عامل این بیماری در کشور آفریقایی اوگاندا مشاهده شد که «یو جی ۹۹» نام گرفته است. فارچ این بیماری طی سال‌های اخیر رشد و تکامل یافته است و از اوگاند به شماری از کشورها گسترش پیدا کرده است.

این بیماری ابتدا به کشورهای کنیا و اتیوپی سرایت کرد و در سال ۲۰۰۶، چهار سال پیش، دامنه آن به کشور یمن رسید.

به گزارش فائو، سه سال پیش قارچ این بیماری در بخش‌هایی از نواحی غربی ایران در همدان و بروجرد، مشاهده گردید. ماه گذشته دانشمندان اعلام کردند که این بیماری به آفریقای جنوبی هم سرایت کرده است.

علت این گسترش عمدتاً به جهت وزش بادها مربوط می‌شود که هاگ‌ها یا سلول‌های بسیار کوچک و سبک این قارچ را با حود حمل می‌کند.

کارشناسان کشاورزی و دانشمندان بر این باورند که با گسترش زنگ ساقه گندم به آفریقای جنوبی، مزارع گندم در کشورهای نیم‌کره جنوبی از جمله مزارع استرالیا به این بیماری دچار خواهد شد و این می‌تواند فاجعه بار باشد. استرالیا با تولید ۲۲ ملییون تن در سال گندم جز کشورهای عمده تولید این ماده غذایی در جهان است.

به گفته دانشمندان و کارشناسان کشاورزی سازمان ملل، سرایت این بیماری به ایران می‌تواند منطقه کشاورزی پنجاب پاکستان را نیز در معرض خطر این بیماری قرار دهد. پاکستان با تولید ۲۴ ملیون تن گندم در سال یکی از ۱۰ کشور مهم در سطح جهانی است.

بیماری زنگ گندم تاکنون فاجعه‌ای را به بار نیاورده و مزارع تولیدکنندگان عمده جهانی مانند چین، هند، آمریکا و روسیه به این بیماری آلوده نشده است و شماری از کارشناسان، از جمله رانی کوفمن، از دانشگاه کورنل آمریکا، می‌گویند که در صورت افزایش رطوبت در هوای این کشورها امکان سرایت به این تولیدگنندگان عمده جهانی بیشتر خواهد شد.

رطوبت مناسب در هوای کشور کنیا باعث شد که این بیماری با سرعت بیشتری در این کشور گسترش پیدا کند و در سال ۲۰۰۷، سه سال پیش، تولید گندم این کشور را ۲۵ درصد کاهش داد.

دانشمندان می‌گویند که با مهندسی ژنیتیک و مقاوم کردن ژن‌ها در گندم‌های در حال کشت می‌توان گسترش بیماری زنگ ساقه را تا حدی زیادی کاهش داد ولی مصونیت کامل گندم از این بیماری کار دشواری خواهد بود و به زمان و مطالعات بیشتری نیاز دارد و ممکن است در نهایت کشاورزان برای مصون نگهداشتن گندم از بیماری زنگ ساقه هزینه‌ای را بپردازند، بدین معنی که افزایش مقاومت گندم در مقابل این بیماری، ممکن است به کاهش محصول و بازدهی مزارع آنها منتهی شود.

ایران در سال گذشته ۱۲ میلیون تن گندم تولید کرد و بر اساس گزارش دفتر آمار وزارت کشاورزی آمریکا که میزان تولید غلات کشورهای مختلف جهان را پیش‌بینی می‌کند، انتظار می‌رود که ایران در سال جاری با افزایش ۲.۴ میلیون تن گندم، تولید خود را به ۱۴.۴ میلیون تن برساند.

مصرف گندم در ایران بیش از تولید آن است و این کشور ناچار است مقداری از نیازهای خود را با واردات این محصول غذانی تأمین کند. گزارش دفتر آمارکشاورزی آمریکا می‌گوید که ایران در سال گذشته ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تن گندم از خارج وارد کرد و پیش‌بینی می‌شود که در سال جاری این مقدار به ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار تن افزایش یابد.