خروج آمریکا از برجام و سرنوشت توسعه ریلی ایران

پس از امضای توافق هسته‌ای شرکت‌های بسیاری از آلمان، فرانسه، ایتالیا، کره جنوبی و ژاپن قصد سرمایه‌گذاری چندین میلیارد دلاری در راه آهن ایران داشتند، اما به نظر می‌رسد پس از خروج آمریکا از برجام بسیاری از این شرکت‌ها از خیر فعالیت در ایران بگذرند.

هم‌اکنون ایران درصدد توسعه شبکه راه‌آهن خود به ۲۵ هزار کیلومتر از ۱۰ هزار کیلومتر فعلی است و هفت هزار و پانصد کیلومتر آن در دست ساخت است. بر اساس آخرین ارزیابی‌های انجام‌شده، ایران برای توسعه حمل و نقل ریلی به حدود ۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. برای این توسعه ایران چه از نظر سرمایه‌گذاری و چه از نظر فنی امید به همکاری شرکت‌های خارجی دارد.

یکی از شرکت‌هایی که در حال سرمایه‌گذاری و فعالیت گسترده در صنعت ریلی ایران است، شرکت زیمنس آلمان است. شرکتی که پس از مدت کمی از خروج آمریکا از برجام از احتمال خروج خود از ایران خبر داد.

برای توسعه خطوط سریع‌السیر در ایران، شرکت‌های آلمانی برنامه سرمایه‌گذاری داشتند و قرار شده‌ بود آلمانی‌ها شش پروژه از جمله افزایش سرعت قطار تهران-تبریز و همچنین حمل و نقل حومه‌ای تهران و تبریز را در ایران پیاده کنند.

از سوی دیگر شرکت‌هایی از آلمان تفاهم‌نامه‌هایی در زمینه سیگنالینگ قطار اصفهان-شیراز و همچنین کرمان-زاهدان امضا کرده‌اند.

یادداشت تفاهم همکاری بین شرکت راه آهن و شرکت تالس در زمینه محور پرسرعت تهران-قم-اصفهان، ایجاد چارچوب همکاری بین شرکت راه آهن و شرکت زیمنس در زمینه سیگنالینگ و همچنین یادداشت تفاهم همکاری بین شرکت راه آهن و شرکت زیمنس در زمینه ارتقای سرعت محور قطار تهران-تبریز از مهم‌ترین قراردادهای راه آهن در ایران برای تحول خطوط ریلی است.

گذشته از شرکت‌های آلمانی شرکت‌های کره‌ای نیز فعالیت‌های خود را پس از توافق هسته‌ای در صنعت ریلی ایران افزایش داده بودند.

یکی از بزرگترین قراردادهای فعلی بین ایران و کره جنوبی مربوط به راه‌آهن اصفهان-اهواز است که اعتبار مورد نیاز برای اجرایی شدن آن ۴.۵ میلیارد یورو برآورد می‌شود. ساخت راه‌آهن اصفهان-اهواز به طول ۵۴۰ کیلومتر قرار است با کره‌ای‌ها انجام شود.

با اجرای این طرح فاصله ریلی بین دو استان خوزستان و اصفهان ۴۵۰ کیلومتر کاهش خواهد یافت. در کنار این قرار داد شرکت هیوندایی هم ۴۵۰ واگن جدید به راه آهن ایران می‌فروشد.

با توجه به ارتباط گسترده شرکت‌های کره‌ای با شرکت‌های آمریکایی بخصوص روابط شرکت هیوندایی، معلوم نیست پس از خروج آمریکا از برجام سرنوشت فعالیت این شرکت‌ها در ایران چه خواهد شد.

شرکت‌های ایتالیایی از دیگر بازیگران مهم صنعت ریلی ایران پس از برجام هستند. وزارت راه و شهرسازی ایران اعلام کرده است برای نوسازی بخشی از ناوگان ریلی و خطوط راه آهن ایران قرار است با شرکت‌های ایتالیایی بیش از چهار میلیارد یورو سرمایه‌گذاری را انجام دهد.

شرکت راه‌آهن ایران در سال ۱۳۹۵ از نهایی شدن مذاکرات با کشور ایتالیا برای سرمایه‌گذاری چهار میلیارد یورویی در راه‌آهن ایران خبر داده بود و اعلام کرده بود: «طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته این کشور سرمایه‌گذاری‌ مستقیم خود را در دو خط سریع‌السیر ریلی قم به اراک و تهران به همدان انجام خواهد داد و همچنین در حوزه تأمین ناوگان راه‌آهن سریع‌السیر نیز حضوری جدی خواهد داشت».

در کنار کشور ایتالیا شرکت‌های فرانسوی هم قرار بود بخشی از توسعه خطوط ریلی ایران را انجام دهند.

بر این اساس شرکت آلستوم فرانسه و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، قرارداد تأسیس شرکت مشترکی را امضا کرده‌ بودند که بنا بر آن این شرکت فرانسوی در ایران قطار و واگن خواهد ساخت. این همکاری سه جانبه بین سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)، آلستوم فرانسه و شرکت ایریکو (شرکت توسعه صنایع ریلی ایرانیان) شکل گرفته است.

منصور معظمی مدیر عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران گفته است: «بین هشت تا ۱۰ هزار واگن در کشور مورد نیاز است، اما یکی از مشکلات فعلی نبود توان ساخت داخلی با استفاده از منابع مالی و دستیابی به آخرین فناوری‌های روز است».

تأسیس شرکت مشترک برای پروژه‌های ریلی بین ایدرو، شرکت آلستوم فرانسه و ایریکو (شرکت توسعه صنایع ریلی ایرانیان) با سهم سرمایه‌گذاری ۲۰، ۶۰ و ۲۰ درصدی امضا شده است.

هم اکنون در حوزه ریلی، ایران با چالش‌های بسیاری از جمله نداشتن لوکوموتیو مناسب، واگن به تعداد کافی و توسعه خطوط ریلی با تکنولوژی روز روبه‌رو است این در حالی است که در سال گذشته بیش از۳۲۰ واگن فرسوده مسافری از رده خارج شده، اما تنها ۸۵ واگن جدید وارد شبکه شده است.

با وجود چنین شرایطی، احتمالاً خروج بسیاری از شرکت‌های خارجی فعال در حوزه صنعت ریلی ایران، وضعیت را پیچیده‌تر از قبل خواهد کرد و احتمالاً در نبود شرکت‌های غربی بسیاری از پروژه‌ها سهم شرکت‌های چینی یا روس خواهند شد.