آلودگی‌ هوا و پیری «زودرس» مغز

در تازه‌ترین فصلنامه‌ها و ویژه‌نامه‌های علمی و زیست محیطی آمریکایی و بریتانیایی در ماه ژوئيه و اوت ۲۰۱۵، چند پژوهش تازه مرتبط با اثر آلودگی هوا بر انسان منتشر شده که به گفته پژوهشگران نشان می‌دهد تاثیر مخرب آلودگی هوا بسیار وخیم‌تر و وسیع‌تر از چیزی است که تا امروز به آن رسیده بودند.

پژوهشگران دانشگاه ام آی تی و چند پژوهش دیگر زیست‌محیطی در این ماه از احتمال ارتباط آلودگی هوا با افزایش ابتلا به بیماری‌های مغزی گفته‌اند.

یک خانه، یک زمین ۷۲؛ تاثیر هوای آلوده بر مغز و افزایش آلزایمر و پارکینسون

یک هزار و ۴۰۳ زن ۷۰ ساله و بالاتر در یک تحقیق در طول چند سال بررسی شده‌اند و دانشمندان تاثیر هوای آلوده را بر مغز آنها مطالعه کرده‌اند. پژوهشی مشابه بر ۹۵ هزار و ۶۹۰ فرد مسن تایوانی در ۱۰ سال پیاپی انجام شده و دانشمندان متوجه افزایش تغییرات مغز آنها و افزایش خطر ابتلا به آلزایمر شده‌اند.

فرین کمانگر استاد دانشگاه و رئیس دپارتمان تحلیل بهداشت عمومی دانشگاه دولتی مورگان در شهر بالتیمور در ایالت مریلند در آمریکا به نتیجه یکی از مهم‌ترین پژوهش‌ها در این زمینه اشاره می‌کند: «این مطالعه که در مجله معتبر «آنالز آف نورولوژی» چاپ شده نشان می‌دهد، ذرات معلق در هوا که باعث آلودگی می‌شود می‌تواند حجم مغز را کم کند. این مطالعه به طور مشخص نشان داده که کاهش حجم در ماده سفید مغز اتفاق می‌افتد. ماده سفید مغز عمدتا‌ً‌ شامل راه‌های ارتباطی بین سلول‌های مختلف می‌شود. اگر حجم ماده سفید کم شود باعث می‌شود که مسن شدن مغز و زوال عقلی جلو بیافتد. این مطالعه نشان داده اگر آلاینده‌های خاصی که به آن می‌گویند پی ام ۲.۵، هر سه و نیم میکروگرم بر متر مکعب زیاد شوند باعث می‌شوند که حجم مغز حدود شش سانتی مترمکعب کم شود. معادل این است که مغز یک تا دو سال بیشتر پیر شده باشد.»

بر اساس پژوهشی که ابن کراس، پژوهشگر در زمینه آلاینده‌ها و محیط‌زیست در دانشگاه ام آی تی انجام داده و نتایجش را در «نشریه مادرجونز» منتشر کرده، ذرات معلق در هوا در محیط‌های مشخصی اندازه‌گیری شده‌اند؛ ذرات حاصل از سوخت اتوموبیل‌ها یا ماشین‌هایی که شبانه‌روز در خیابان‌ها و جاده‌ها و بزرگراه‌ها در حرکتند.

ذرات ریز و بسیار ریز معلق در هوا که اغلب حاصل سوخت و گاهی سوخت ناقص ماشین‌ها هستند، با مواد سمی سولفات، نیترات، یون‌های آمونیوم، هیدروکربن‌ها و فلزات سنگین، ترکیب می‌شوند و ما آنها را تنفس می‌کنیم.

ذرات ریز معلق در هوا باعث مرگ زودرس سلول‌های مغزی می‌شوند

بر اساس پژوهش‌های این دانشگاه این ذرات می‌توانند باعث مرگ زودرس سلول‌های مغزی و عصبی و ابتلا به بیماری‌های رازآلود و هولناکی در انسان‌ها شوند. این ذرات که به دو دسته ریز و بسیار ریز تقسیم شده‌اند، می‌توانند از راه مجاری تنفسی به مغز برسند، اختلال به وجود آورند و باعث بیماری‌هایی مثل آلزایمر و پارکینسون شده یا این بیماری‌ها را تشدید کنند.

هرچند گفته شده این تحقیق در مرحله ابتدایی است اما کالبدشکافی مغز کسانی که در محیط‌های آلوده زندگی کرده‌اند، اثرات مشابهی را نشان می‌دهد که احتمالا باعث شکل‌گیری این بیماری‌ها در آنها شده است. ر اساس این تحقیق‌ها بیماری‌های مغزی این افراد با آلودگی هوا و کاهش و تحلیل توان ذهنی این افراد نسبت مستقیمی داشته است.

دکتر فرین کمانگر رئیس و استاد بخش اپیدمیولوژی یا همه‌گیرشناسی دانشگاه مورگان در بالتیمور از تاثیرهای مخرب آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها می‌گوید که در این پژوهش‌ها به آنها اشاره شده: «مطالعات نشان داده‌اند بیماری‌های قلبی و عروق، سکته مغزی، بیماری‌های ریوی و برخی سرطان‌ها زیاد می‌شوند. به طور کلی بر اساس این مطالعات آلودگی هوا می‌تواند سبب شود طول عمر کاهش پیدا کند.»

به گفته او،‌ زمانی می‌خواستند اثر آلودگی هوا را بر سلامت و به خصوص سرطان بررسی کنند. بین ۱۹۰۰ تا ۱۹۵۰ میلادی سرطان ریه در کشورهای غربی بسیار بسیار شایع شد: «یکی از مواردی که فکر می‌کردند، می‌تواند عامل این رشد باشد آلودگی هوا بود. در سال ۱۹۵۰ میلادی متوجه شدند، عامل اصلی سرطان ریه، سیگار بود. ولی امروز توجه‌ها به آلودگی هوا دوباره جلب شده است. در طول ۲۰ سال گذشته مطالعات بسیاری در مورد آلودگی هوا انجام شده. بالا رفتن مقدار آلودگی هوا با افزایش مرگ و میر نسبت مستقیم دارد. بر اثر این مطالعات بسیاری از آثار مخرب آلودگی هوا بر قلب،‌ مغز و ریه و بقیه ارگان‌ها مشخص شده است. امروز در کشورهای غربی تلاش بسیاری برای کاهش آلودگی هوا می‌شود.»

آلودگی هوا سال‌هاست که برای ایرانی‌ها موضوع بیگانه‌ای نیست. دست‌کم هفت کلان‌شهر در ایران هوای بسیار گزارش شده. ریزگردها در خوزستان و ایلام، طوفان‌های شن در سیستان، آلودگی ناشی از فعالیت‌های کارخانه‌ها و مراکز صنعتی در اصفهان و اراک و اهواز و آلودگی کلان‌شهری مثل تهران، فقط مواردی هستند که در خبرها و گزارش‌ها تکرار می‌شوند.

در پژوهش‌های مربوط به همین موضوع، اشاره شده که تصور اینکه مردم دنیا در چه شهرهای آلوده‌ای زندگی می‌کنند و با چه خطرهایی دست به گریبانند، ترسناک است. فرین کمانگر رئیس بخش اپیدمیولوژی یا همه‌گیرشناسی دانشگاه دولتی مورگان در بالتیمور در آمریکا از تاثیر این آلودگی‌ها بر مردم شهرهای بزرگ ایران هم می‌گوید: «باید ببینیم مقدار این آلاینده‌ها در تهران،‌ مشهد یا بقیه شهرهای بزرگ دنیا مثل پکن و نیویورک چقدر است و آنها را مقایسه کنیم با مناطقی که آلودگی کمتری دارد تا ببینیم تاثیر اینها چقدر است.»

ترافیک در خیابان‌ها و جاده‌ها، زندگی در حاشیه جاده یا بزرگراه‌ها، زندگی در شهرهای پر از ماشین‌ و تردد خودروهای قدیمی بر کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم اثر می‌گذارد. محیط‌های آلوده‌تری شکل می‌گیرد و ذرات معلق بیشتری تولید می‌شود و بر اساس این تحقیق‌ها مغز و اعصاب را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در حال حاضر ۵۰ میلیون بیمار مبتلا به آلزایمر و پارکینسون در دنیا زندگی می‌کنند. کیفیت هوا در ایران روز به روز بدتر می‌شود اما به گفته فرین کمانگر کیفیت هوا در کشورهای غربی بهتر می‌شود: «در سال ۱۹۷۰ قانونی در آمریکا تصویب شد به نام "کلین ایر اکت" و بر اساس آن استانداردهایی را تعیین می‌کنند تا مقدار آلاینده را تا حد مشخصی پایین بیاورند.

این اثر بسیار زیادی گذاشت و سعی کردند آلودگی ناشی از موتور خودروها کم شود و مقدار مصرف بنزین و گازوییل کم شود. سعی کردند موتورها تمیزتر شوند آلودگی ناشی از گرم کردن خانه‌ها بر اثر زغال را کاهش دهند. آثار ناشی از این عوامل البته در کشورهای غربی بسیار مهم است. ولی آنها در کل دنیا تاثیر می‌گذارند. وقتی استاندارد خودروها بالا برود با صدور آنها به بقیه کشورهای جهان در پاکیزگی هوا در آن مناطق نیز تاثیر می‌گذارد. ولی در اثر این استانداردها هوای امروز بسیار تمیزتر از چیزی است که۵۰ – ۶۰ سال پیش در کشورهای غربی دیده می‌شد.»