دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران در شرایطی برگزار می‌شود که سایه تحریم گسترده انتخابات بر این دور نیز همچون دور پیشین سنگینی می‌کند.
در چنین شرایطی، قرار است مسعود پزشکیان و سعید جلیلی که هر یک برآمده از بخش‌هایی از حکومت هستند با یکدیگر رقابت کنند.
در این جا، به چند ویژگی سیاسی و مواضع شخصی جلیلی می‌پردازیم:
۱. مقاومت در برابر قالیباف و سکوت در برابر تحریم انتخابات
سعید جلیلی در حالی که به مرحله دوم انتخابات ریاست‌جمهوری راه یافت که اکنون تنها نامزد واحد نیروهای موسوم به «اصولگرایان» به شمار می‌رود.
اما او پیش از این مرحله، تلاش‌های جناح خود برای رسیدن به یک نامزد واحد در انتخابات را نادیده گرفته بود.
بیشتر در این باره: حاصل فضای بسته سیاسی؛ چهار نکته درباره مسعود پزشکیانامیرحسین قاضی‌زاده هاشمی و علیرضا زاکانی دو نامزد دیگر اصولگرایان پیش از مرحله اول انتخابات از این رقابت کناره‌گیری کردند، اما جلیلی بر خلاف دوره پیشین انتخابات ریاست جمهوری، به اقدامی مشابه دست نزد.
در خرداد ۱۴۰۰، جلیلی به همراه زاکانی به نفع ابراهیم رئیسی از رقابت‌ها کنار کشیده بود، اما امسال قصد نداشت چنین گذشتی را در مورد محمدباقر قالیباف دیگر نامزد مطرح اصولگرایان در دوره اول انجام دهد.
این عدم کناره‌گیری از انتخابات، شکاف میان اصولگرایان را بیش از پیش به نمایش گذاشت و همچنین نداشتن مشروعیت مردمی دست‌کم یکی از سران قوا (قالیباف رئیس کنونی مجلس است) را عیان کرد.
اگر آمارهای رسمی اعلام شده از سوی جمهوری اسلامی «صحیح» فرض شود، جلیلی توانست با شعارهای عوامگرایانه‌تر نسبت به قالیباف، و همچنین ارائه تصویری «ساده‌زیست‌تر» و «پاکدست‌تر» از خود نسبت به رقیب اصولگرایش، آرای بیشتری را از پایگاه اجتماعی اصولگرایان جذب کند.
جلیلی در کنار قالیباف
چهره قالیباف به ویژه در سال‌های گذشته با افشا شدن پرونده‌های متعدد فساد به شدت مخدوش شده است.
اما در عین حال، ادعای مردمی بودن از سوی جلیلی متناقض به نظر می‌رسد، زیرا او همزمان به اکثریت مردم ایران که در انتخابات شرکت نکردند بی‌اعتنایی کرده است.
او در مناظرات بین دو مرحله، با وجود پیش کشیده شدن مسئله تحریم انتخابات، سخنی از دلایل تحریم انتخابات از سوی مردم به میان نیاورد.
تحلیلگران و چهره‌های منتسب به جریان «اصلاح‌طلبی» در ایران همواره گفته‌اند که مشارکت پایین مردم در انتخابات به نفع جریان اصولگرایی است.
۲. اصرار بر «دولت سایه»
جلیلی اعلام کرده که از سال‌ها پیش، از زمانی که حسن روحانی به ریاست‌جمهوری رسید، با تشکیل سازوکاری به نام «دولت سایه» در زمینه مشکلات و بحران‌های کشور تحقیق کرده و به راه‌کارهایی برای آنها دست یافته است.
او مدعی است در طول این سال‌ها در همین «دولت سایه» کارگروه‌هایی تخصصی تشکیل شده و سفرهای مختلفی نیز برای دیدار با گروه‌ها و اصناف انجام داده است.
او در جریان مناظرات انتخاباتی بارها بر «دولت سایه» خود تاکید و آن را ویژگی برتر خود معرفی کرد.
اما رقیبش او را به نداشتن تجربه اجرایی متهم کرد و اساسا آنچه را جلیلی به عنوان نتیجه این دولت سایه ارائه داد، «برنامه مدون» که بر اساس معیارهای برنامه‌نویسی نوشته شده و قابل اجرا باشد، ندانست.
سعید جلیلی
از جمله مواردی که در این برنامه جنجالی شد، برنامه جلیلی برای درآمد «۱۵۳ میلیون دلاری از تولید و صادرات انیمیشن» در ایران است که رسانه‌ها آن را «عجیب» توصیف کرده‌اند.
همچنین طرح جلیلی برای بنزین موسوم به «طرح وان» هم از سوی برخی رسانه‌های اقتصادی به عنوان یک «طرح خطرناک» توصیف شد.
پزشکیان با اشاره به نزدیکی جلیلی به دولت ابراهیم رئیسی، و تاکید بر عملی نبودن برنامه‌هایش، خطاب به او گفت: «چرا در دولت رئیسی در سایه بودید؟ خب به آفتاب می‌آمدید.»
عزت‌الله یوسفیان ملا نماینده پیشین مجلس با اشاره به همین نزدیکی گفت: «پرسش از آقای جلیلی این است که شما که می‌توانستید وارد دولت شده و با قدرت در کنار دولت ایستاده و به آن کمک کنید، دلیلی نداشت به سایه بروید.»
مصطفی پورمحمدی دیگر نامزد انتخابات نیز گفت که «جلیلی همیشه در دولت سایه بوده و هیچ‌وقت هم آفتابی نمی‌شده» در صورتی که «کشور ما کشور آفتاب و مهتاب است، کشور سایه‌ها نیست».
وبسایت خبرآنلاین نزدیک به علی لاریجانی به نقل از یک کارشناس خود نوشته که ادعای سعید جلیلی درباره دولت سایه «از اساس اشتباه» است زیرا «این مسئله مربوط به نظام‌های سیاسی پارلمان‌محور است».
همچنین در رسانه‌ها، عکسی از جواد ساداتی‌نژاد وزیر پیشین کشاورزی در یکی از جلسات دولت سایه جلیلی منتشر شد؛ نام ساداتی‌نژاد در پرونده فساد «چای دبش» مطرح است.
این اولین بار نیست که دولت سایه سعید جلیلی با انتقاد مخالفانش مواجه می‌شود.
در انتخابات ریاست جمهوری ۹۶، محمد شریعتمداری، معاون وقت حسن روحانی و رئیس ستاد او در واکنش به طرح سعید جلیلی گفت که «دولت سایه» او تشکیل نخواهد شد «اما در سايه نشستن خودش عالمی دارد.»
بیشتر در این باره: واکنش دولتی‌ها به طرح جلیلی برای «دولت سایه»: «در سایه نشستن عالمی دارد»در فضای سیاسی ایران، طرح «دولت سایه» سعید جلیلی بیش از آن که به عنوان پایبندی او به تحقیقات کارشناسانه ارزیابی شود، به عنوان بلندپروازی سیاسی او برای رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری در نظر گرفته شده است.
پورمحمدی در یکی از مناظره‌ها به کنایه گفت که جلیلی ۱۱ سال است برای مقام ریاست جمهوری «زنبیل گذاشته است».
زنبیل گذاشتن در یک صف، اشاره به نوبت گرفتن و حفظ جایگاه خود در صف است.
۳. سیاست آخرالزمانی
جلیلی ۵۸ ساله که کتابی را با عنوان «سیاست خارجی پیامبر» منتشر کرده، مخالف شدید نزدیکی جمهوری اسلامی به غرب است.
چنین سیاست خارجی انعطاف‌ناپذیری که پیشتر در جریان مذاکرات او به عنوان دبیرشورای عالی امنیت ملی در پرونده هسته‌ای ایران آزموده شده، برآمده از یک جهان‌بینی موسوم به «جهان‌بینی آخرالزمانی» است.
در چنین دیدگاهی، حکومت اسلامی در جایگاه «حق» می‌ایستد و مخالفان و دشمنان این حکومت یکسره «شر و باطل» هستند؛ نتیجه آن می‌شود که اگر حکومت اسلامی توان از بین بردن دشمن خود را ندارد، دست‌کم باید آن را «پشیمان کند».
در چنین رویکردی، گفت‌وگو با «دشمن» چندان معنا ندارد، همانطور که گفت‌وگوهای هسته‌ای در دوران جلیلی نتیجه‌ای نداشت.
اکنون جلیلی بارها در مناظرات انتخاباتی از مخالفت خود با برجام دفاع کرده و گفته که در صورت انتخاب شدن به عنوان رئیس‌جمهور، از آمریکا «طلبکار» خواهد بود و کاری خواهد کرد که واشینگتن از تحریم ایران «پشیمان شود.»
در واقع، جلیلی همان ادعایی را که مقامات جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته مطرح کرده‌اند، به طور پررنگ‌تری مطرح می‌کند؛ این که حکومت کنونی ایران به حکومت وعده داده شده و منسوب به امام دوازدهم شیعیان «متصل شود».
در برخی تبلیغات انتخاباتی که برای جلیلی پخش شده، به صراحت آمده که اگر جلیلی رأی بیاورد «تا سال آینده امام زمان ظهور می کند ولی پزشکیان مانع ظهور است.»
روزنامه شرق، در اواخر خرداد، «آخرالزمانی» بودن سیاستهای جلیلی را تأیید کرد. از نظر این روزنامه، سیاستهای جلیلی شبیه سیاستهای دولت پیشین احمدی‌نژاد است.
با این حال، شرق نوشت: «اگرچه بعضی از نامزدها همچون سعید جلیلی نگاهی آخرالزمانی به سیاست دارد، اما زمانه و زمینه موجود، او را منجی این تغییر نمی‌بیند.»
۴. حمایت جنجالی محمدمهدی میرباقری از جلیلی
علاوه بر سیاست‌ها و مواضع اعلام شده از سوی خود جلیلی، حمایت محمدمهدی میرباقری، از روحانیون تندرو در ایران از جلیلی جنجالی شده است.
میرباقری که اکنون عضو مجلس خبرگان رهبری و رئیس فرهنگستان علوم اسلامی در قم است، به دلیل مواضع تند و افراطی‌اش به عنوان جانشین محمدتقی مصباح یزدی در نظر گرفته می‌شود.
روزنامه اعتماد در این زمینه نوشته است که « برخی میرباقری را ایدئولوگ جبهه پایداری پس از مصباح یزدی می‌دانند.»
در روزهای گذشته، یک فایل صوتی در شبکه‌های اجتماعی علیه میرباقری منتشر شد که در آن، ادعا شده بود میرباقری در پی «رهبر شدن است».
همچنین حوادثی چون مسموم‌سازی سریالی دانش‌آموزان دختر در مدارس ایران را به او نسبت داده‌اند. او همچنین مثل علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، پیامدهای ناشی از شیوع کرونا را برآمده از یک «توطئه» می‌دانست.
میرباقری پیشتر در یک برنامه تلویزیونی گفته است: «ما مخالف تحصیل و اشتغال زنان نیستیم، اما با الگوی غربی آن مخالفیم.»
خود جلیلی نیز در مناظره‌های انتخاباتی از حجاب اجباری دفاع کرده و گفته که حجاب شرط فعالیت اجتماعی زنان است.
میرباقری همچنین درباره بازگشت «میانه‌روها» به قدرت هشدار داده و گفته است: «جناح سیاسی غربگرا که اسم خودشان را گذاشته‌اند میانه‌رو، مرز‌های خود را با ایده براندازی روشن نکرده‌اند و در وسط ایستاده‌اند. گمان می‌کنم می‌خواهند به نام ناجی و جذب توده‌ها، دوباره به قدرت برگردند.»
این مواضع دقیقاً مواضع سعید جلیلی است که بارها در مناظره‌هایش با پزشکیان نسبت به تشکیل آن چه «دولت سوم حسن روحانی» خواند، هشدار داده بود.
بر اساس گزارش روزنامه اعتماد، میرباقری اساساً به انتخابات در جمهوری اسلامی چندان اعتقادی ندارد.
او در درس‌گفتاری پیرامون «رأی و بیعت» نظریاتی مشابه با مصباح یزدی ارائه کرده و گفته است: «در جامعه‌ای که بر اساس رأی شکل می‌گیرد منشور آن رأی، دین خدا نیست.»