یکی از علایق رسانه‌های آمریکا این است که پیش از هر سخنرانی رئیس جمهور از نکات مهم محتوای آن سر در بیاورند. اینکار از روزها و هفته‌ها پیش آغاز می شود و خبرنگاران سعی می کنند از طریق پرسش‌های مستقیم گمانه زنی‌های خود را معتبر کنند. برای این منظور از خود رئیس جمهور گرفته تا سخنگوی کاخ سفید و وزیرانی که گمان می برند در باره موضوع اطلاع داشته باشند، و یا حتی مشاوران و یا کسانی که متن سخنرانی رئیس جمهور را می نویسند مورد پرسش و پاسخ قرار می گیرند.
در آستانه سومین گزارش رئیس جمهور به کنگره در مورد پایبندی یا عدم پایبندی ایران نسبت به قراداد اتمی، یکی از حاد‌ترین سوالات موجود این است که آیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تروریستی آمریکا قرار خواهد گرفت؟
چرا سپاه ؟ - اغلب طرف‌های امضا کننده برجام و حتی برخی از دولتمردان آمریکا بین عملکرد ایران در چارچوبه توافق اتمی صرف و عملکرد سیاست خارجی ایران درسایر زمینه‌ها تفکیک و تمایز قایل هستند. آژانس انرژی هسته‌ای ایران را نسبت به برجام پایبند می داند. کشورهای اروپایی نیز به گزارش آژانس اعتماد دارند ولی وقتی پای محاسبات دیگر به میان می رسد بین عملکرد ایران و سایر اموری که روح برجام تلقی می شود فاصله می افتد. از نظر آنان برجام حاصل هماهنگی دیپلماتیک است در حالیکه اقدامات ضد ثبات و امنیت منطقه‌ای ایران ناشی از اقدامات سازمانهای نظامی و به ویژه سپاه پاسداران است.رد پای سپاه در کلیه فعالیت‌های موشکی، حملات سایبری، حمایت از تروریسم و گروههای تروریستی ( حماس و حزب الله)، و تهدید امنیتی اسرائیل، و همچنین گروههای درگیر در جنگ‌های نیابتی خاور میانه (سوریه، عراق، یمن) دیده می شود. به استناد گزارشات متعددی که وزارت خارجه آمریکا به صورت سالانه منتشر می کند ایران در راس کشورهای حامی تروریسم قرار می گیرد. این نوع اقدامات حسب تعریف تروریسم دولتی و یا حمایت مستقیم دولت از عملیات تروریستی است و با کار گروههای تروریستی تفاوت دارد.
نگاهی به گذشته - سالها ایران به عنوان "بزرگترین دولت حامی تروریسم" معرفی می شد. در زمان ریاست جمهوری پرزیدنت اوباما در روز دوم ژوئن ۲۰۱۶ وزارت خارجه آمریکا گزارشی در مورد حملات تروریستی در ۹۲ کشور دنیا (در طول سال ۲۰۱۵) منتشر کرد. این آمار نشان می داد ۱۱۷۷۴ حمله انجام شده و ۲۸۳۰۰ نفر کشته شده بودند. همین لیست بار دیگر ایران را "بزرگترین دولت حامی تروریسم" معرفی می کرد. گزارش سال ۲۰۱۶ و تکرار این اتهام بیشتر از آن جهت اهمیت داشت که آمریکا تازه کلیات توافق هسته‌ای را با ایران به سر انجام رسانده بود و دولت اوباما آنرا یکی از دستاورد‌های مهم خود تلقی می کرد. در عین حال سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ اوج عملیات تروریستی دارو دسته به اصطلاح "خلافت اسلامی" در عراق و سوریه بود و انتظار می رفت در سایه این دو موضوع مهم نام ایران از لیست حامیان تروریسم حذف شود. البته چنین اتفاقی نیفتاد چرا که معیار جهانی برای این عنوان عمدتاً حول محور حمایت ایران از حماس و حزب الله دور می زند که تا به امروز نه تنها بهتر نشده بلکه افزایش نیز یافته است.
کمتر از سه ما پیش (۱۵ ژوئیه ۲۰۱۷) گزارش جدید وزارت خارجه آمریکا - اینبار در شش ماه اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ – منتشر شد. نام ایران در کنار سوریه و سودان همچنان در لیست دولت‌های حامی تروریسم قرار . شخص رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا که اتفاقاً بخاطر اختلاف نظر با رئیس جمهور در مورد مسایل مربوط به سیاست خارجی و حفظ توافق اتمی (برجام) شهرت دارد، آخرین وزیر امور خارجه آمریکا است که بر نقش ایران در حمایت از تروریسم تاکید کرد. وی ایران را متهم کرد که از گروههای ضد اسرائیلی، و همچنین از نیابتی هایی حمایت می کند که در منازعات سوریه، عراق و یمن حضور دارند. گزارش مورد اشاره همچنین بر تداوم نقش ایران در حمایت از حزب الله لبنان تاکید دارد که در حال حاضر نه تنها یک نیروی ضد اسرائیلی بلکه به عنوان نیرویی معرفی می شود که در کنار بشار اسد و بر علیه اوپوزیسیون سوری عمل می کند.
در گزارش‌های قبلی معمولاً از واحدی در درون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نام برده می شد که به "نیروی قدس" شهرت دارد. اما گزارش ۴۴۷ صفحه‌ای تابستان امسال که تنها چند روز پس از اعلام تحریم‌های جدید علیه ایران بخاطر آزمایشات موشکی منتشر شد، عناصری از سپاه پاسداران و نیروی قدس را بخاطر "نقش بی‌ثبات سازی در منازعات نظامی عراق، سوریه و یمن"هدف گرفته و آنرا بازوی "اجرای اهداف سیاست خارجی، فراهم کردن پوشش برای عملیات جاسوسی و ایجاد بی‌ثباتی در خاورمیانه" قلمداد می کرد. نام ایران ۱۱۲ بار در این گزارش تکرار شده و یک فصل کامل به آن اختصاص داده شده است.
اگر سپاه در لیست تروریستی قرار گیرد – تاکنون و به دفعات واحد قدس سپاه و فرمانده آن در لیست حامیان تروریسم قرار داشته اند. برخی از فرماندهان نظامی سپاه و واحد هایی که به نوعی در کار تجارت نظامی دخالت داشته اند در چنین لیست هایی قرار گرفته اند و حتی بعد از به تعلیق درآمدن بسیاری از تحریم‌های مربوط به فعالیت اتمی آن دسته از تحریم‌ها که غیر اتمی بودند همچنان در لیست باقی ماندند. اما وقتی به مجموعه تحریم شدگان نگاه کنیم در حقیقت افراد و یا موسسات صنعتی نظامی یا وابسته و پراکنده‌ای هستند که تحریم آنان به تنهایی موجبات تغییر رفتار سیاسی دولت را فراهم نمی کند. منطق رئیس جمهور آمریکا این است که تحریم سپاه ممکن است به تغییر رفتار ایران کمک کند و یا آنکه ایران را وادار به تجدید نظر در رفتار منطقه‌ای خود و هماهنگ کردن آن با الزامات بین المللی کند.
هدف دولت آمریکا این است که معضل بسیار بزرگتری را برای ایران درست کند تا موجب تغییر رفتار ایران در زمینه‌های غیر اتمی شود.
اما اگر سپاه عملاً در لیست تحریم‌های گسترده آمریکا قرار گیرد به معنای آن خواهد بود که هرگونه فعالیت شناخته شده تجاری، اقتصادی، ارتباطاتی، و نظامی سپاه پاسداران زیر زره بین تحریم قرار گرفته و هرواحدی در سطح جهانی چنانچه با لغو تحریم‌ها اقدام به برقراری رابطه‌ای کند مشمول تحریم آمریکا قرار خواهد گرفت. ممکن است سایر کشورها به دلیل اینکه آمریکا حق اعمال قوانین خود را بر سایر کشورها ندارد با این قانون مقابله و حتی علیه آن به سازمان ملل شکایت کنند.
واکنشها ی ایران احتمال قرار گرفتن سپاه در لیست تروریستی در یکی دو هفته اخیر موجب موجی از واکنشها در داخل ایران نیز بوده است. شدید‌ترین واکنشها از جانب سرداران سپاه پاسداران بوده که در عین حال به شیوه‌ای کاملاً جدید و برای اولین بار کوشیده اند از اعتبار دیپلماتیک وزیر خارجه ایران نیز برای تکمیل تهدیدات خود استفاده کند.
محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران روز یکشنبه ۱۶ مهر ماه در نشست شورای راهبردی سپاه اظهارداشت درصورتی که آمریکا از روی "حماقت" سپاه را "به عنوان گروه تروریستی" در نظر بگیرد، "سپاه نیز ارتش آمریکا را در سراسر جهان به ویژه خاور میانه، همسنگ داعش در نظر خواهد گرفت". البته وی بدنبال این اظهارات و شاید به قصد تلطیف اظهارات خود اضافه می کند که "تحریم‌های جدید آمریکا شانس هرگونه تعامل را برای همیشه از بین خواهد برد". در حالیکه در عبارتی دیگر کمترین تعبیرمثبتی را که از "تعامل" میشد استنباط کرد محو کرده و می گوید" «جمهوری اسلامی ایران در نظر دارد مسائل منطقه را در جایی غیر از میز مذاکره حل کند، نه حرفی برای مذاکره وجود دارد و نه طرفی برای آن»
وقتی همه این اظهارات را در کنار هم بگذاریم فقط یک معنی دارد و آن یعنی اعلام درگیری نظامی در صورت قرار گرفتن سپاه در لیست تروریسم و اجرا شدن تحریم ها.رد هرگونه مذاکره به هر شکل و صورت و حل مسائل در میدان نبرد معنای دیگری ندارد. محمدعلی جعفری با عبارت بعدی خود کاملاً مرز و محدوده تهدیدات خود را ترسیم می کند: «در صورتی که قانون تحریم‌های جدید آمریکا اجرا شود، این کشور باید پایگاههای منطقه‌ای خود تا شعاع دو هزار کیلومتری برد موشک‌های ایران را منتقل کند».
تعبیر این تهدید از جانب ناظران و تحلیلگران نظامی آمریکا این است که ایران با تکیه بر توان موشک‌های بالیستیکی که تولید می کند می تواند بسیاری از پایگاههای آمریکا درهمسایگی ایران را هدف حملات موشکی قرار دهد و بنابر این گزینه سپاه رویارویی نظامی است.
در تعبیر سیاسی این اظهارات باید گفت مگر تحریم‌ها بخاطر همین موشک‌ها و تهدیدهای ناشی از آن نیست؟ آیا سردار جعفری آگاهانه و با این واکنش علت وجودی تحریم‌های آمریکا را پیشاپیش تائید می کند؟
ایران بجای متوسل شدن به سخنان تحریک آمیز می تواند از چتر حمایتی جامعه بین المللی و سازمانهایی که خود در آن عضویت دارد استفاده بهینه کند. به موازات آن، هر گونه مذاکره مستقیم یا غیر مستقیم بر تحریکات نظامی برتری دارد. درگیری نظامی نه تنها راه حل نیست بلکه دلیل محکمی است برای اینکه علت و سبب تحریم را موجه تر نشان بدهد.
وزارت خارجه – روز بعد سخنان بهرام قاسمی تردیدی باقی نمی گذارد که سخنان سردار سپاه آگاهانه و با درک موقعیت حساس فعلی گفته شده است. سخنگوی وزارت خارجه ابراز امیدواری می کند که آمریکا دچار این "خطای استراتژیک و مهم" نشود که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست گروه‌ها و سازمانهای تروریستی قرار دهد، وگرنه، "پاسخ ایران سخت، قاطع و کوبنده خواهد بود که آمریکا باید تبعات آن را بپذیرد».
در همان روز محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه نیز خبر از "اقدام متقابل" در صورت تحقق یافتن سخنان منصوب به دولت ترامپ می دهد و اضافه می کند که در این مورد اقداماتی نیز طراحی شده که "در زمان مناسب" اعمال خواهد شد. اظهارات ظریف مورد تائید سرلشکر جعفری است که معتقد است بین اظهارات وی و ظریف "هماهنگی خوبی" وجود دارد.
سخنگوی دولت- روز ۱۸ مهر و به دنبال اظهارات دیگر مقامات کشور محمد باقر نوبخت سخنگوی دولت،که معمولا کمتر در اظهارات سپاه مداخله می کند، در واکنش به احتمال افزوده شدن سپاه به لیست سازمانهای تروریستیاصل اعلام تروریستی بودن سپاه را عملی تروریستی تعبیر می کند و می گوید: "اگر آمریکا سپاه را با عنوان گروه تروریستی قلمداد کند، بی‌شک خودشان در صف تروریست ھا قرار گرفته اند".
این گفتار که در عین حال نشان دهنده خشم جمهوری اسلامی ایران از امکان قرار گرفتن سپاه در لیست سازمانهای تروریستی است در عین حال نشان می دهد که برای بیان آن تا چه حد هماهنگی و برنامه ریزی صورت گرفته است.
پنج سال پیش (۱۲ آذر۱۳۹۲) ظریف در سخنرانی خود در دانشگاه تهران گفته بود: "غربی‌ها از چهار تا تانک و موشک ما نمی‌ترسند. از این مردم می‌ترسند. آیا شما فکر کرده‌اید که آمریکا که با یک بمبش می‌تواند تمام سیستم‌های نظامی ما را از کار بیندازد، از سیستم نظامی ما می‌ترسد؟" و همان موقع (۲۱ آذر ۱۳۹۲) علاوه بر واکنش‌های تند دیگر از جانب سپاه ،و بسیج ،و سخنگوی مجلس شورای اسلامی، و ائمه جمعه، شخص محمدعلی جعفری در واکنشی به سخنان ظریف گفته بود: "امروز دشمن قادر نیست حتی با هزاران بمب توان موشکی ما را تضعیف کند." اکنون با گذشت پنج سال به نظر می رسد برای مسایل حساسی که با توان نظامی کشور مرتبط است هماهنگی‌های وسیع تری صورت می گیرد. اما نکته مهم دیگری که در این اظهارات هماهنگ میتوان استنباط کرد این است که تصمیم برای نوع واکنش در صورت قرار گرفتن سپاه در لیست سازمانهای تروریستی از پیش گرفته شده و بر اساس این تصمیم احتمال وقوع طیفی از اصطکاک ها- از کم شدت گرفته تا پر شدت - قابل پیش بینی است:
الف - حوادث و رویدادهای کم شدت:
- اصطکاک بین ناوگان آمریکا در خلیج فارس و قایق‌های تند رو سپاه در آب‌های ساحلی ایران. امکان تشدید تنش‌ها تیر اندازی متقابل با ادعای اینکه طرف مقابل عامل و شروع کننده آن بوده است.
- ممکن است نیروهای مورد حمایت ایران در نقاطی مانند عراق و افغانستان که امکان نزدیکی به قوای نظامی آمریکا وجود دارد خصومت خود را از قوه به فعل در آورند. این احتمال هم وجود دارد که در شرایطی این حملات با پوشش و ظاهری مشابه پوشش و نحوه عمل نیروهای وابسته به "خلافت اسلامی" انجام شود تا قضیه به نوعی لوث و مشکل تر شود.
- امکان بمب گذاری‌ها و انفجارهایی که به نظر می رسد توسط داعش انجام شده ولی در حقیقت توسط افرادی صورت گرفته که حمایت و داخلی داشته و رفت و آمد آنان به دلیل در اختیار داشتن اطلاعات محرمانه، ساده تر صورت گرفته است.
- احتمال دارد نیروهای مورد حمایت آمریکا و حتی نظامیان آمریکایی در بخش هایی از سوریه مورد حمله نفرات مورد حمایت ایران قرار بگیرند و برای مثال توافق ضمنی که در مورد منطقه عاری از خصومت در برخی نقاط مرزی سوریه، عراق، ترکیه، و اردن وجود دارد عملاً نقض شود.
- امکان کارشکنی در مبارزه با تروریست‌های "خلافت اسلامی" و هدر دادن امکاناتی که باید در مسیر عملیات ضد تروریستی انجام شود.
- احتمال عملیات ایذایی در مناطق کرد نشین و اقلیم کردستان که می تواند با منظور‌های دوگانه ضدیت با کردها و غربی‌ها انجام شود.
ب - حوادث و رویدادهای پُر شدت: چنین اقداماتی ممکن است در دو سطح انجام شود:
- اول، بین سپاه پاسداران و پایگاههای نظامی آمریکایی با استفاده از راکت و موشک.
- دوم، بین گروههای نیابتی مورد حمایت ایران در هر جای دیگر منطقه که می تواند شامل حزب الله و اسرائیل، حزب الله و نیروهای آمریکایی حامی برخی از گروههای اوپوزیسیون بشار اسد باشد.
هر دو صورت این قضیه به شدت خطرناک است و می تواند دامنه تقابل را به یک جنگ منطقه‌ای گسترش دهد. جنگی که نمی توان به آن جنگ سوم جهانی گفت ولی جنگی است که پایان آن قطعه قطعه شدن هرچه بیشتر کشورهای خاورمیانه خواهد بود.
تنش و رویارویی ناشی از تصمیم احتمالی رئیس جمهوری آمریکا (که هنوز مکانیسم‌های اجرایی آن اصلاً روشن نیست) مسیر نادرستی است که ایران باید از آن دوری گزیند. همانطور که کشورهای فرانسه،بریتانیا، چین و روسیه در مورد احتمال آن اخطارهای پیشرس داده اند، چنین تنشی می تواند دامنه‌های بسیار وسیع و مخربی داشته باشد. ایران بجای متوسل شدن به سخنان تحریک آمیز می تواند از چتر حمایتی جامعه بین المللی و سازمانهایی که خود در آن عضویت دارد استفاده بهینه کند. به موازات آن، هر گونه مذاکره مستقیم یا غیر مستقیم بر تحریکات نظامی برتری دارد. درگیری نظامی نه تنها راه حل نیست بلکه دلیل محکمی است برای اینکه علت و سبب تحریم را موجه تر نشان بدهد.
---------------------
نظرات طرح شده در این یادداشت الزاماً بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیست.