یادداشتی از سعید قاسمی‌نژاد: صندوق بین‌المللی پول در گزارش ماه آوریل خود رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۰ را ۱.۵ درصد ارزیابی کرده است. این ارزیابی در تضادی آشکار با ارزیابی ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ صندوق است که پیش‌بینی کرده بود اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۰ حدود پنج درصد کوچک‌تر خواهد شد.
پرسشی که پیش می‌آید این است که آیا در سال جهان‌گیری کووید-۱۹، اقتصاد ایران گرفتار ویروس کرونا و تحت فشار تحریم‌های آمریکا به راستی رشد کرده است؟
نگاهی به داده‌های آماری منتشر شده توسط جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که پاسخ منفی است.
گام نخست در فهم برآورد صندوق دانستن این نکته است که صندوق بین‌المللی پول اعداد مرتبط با ایران را از کدام منبع اخذ می‌کند. پاسخ این است که صندوق اطلاعات خود را از بانک مرکزی می‌گیرد. این نکته چنانکه در ادامه می‌بینیم اهمیت دارد. در ایران دو مرجع به ارائه آمار مرتبط با رشد اقتصادی می‌پردازند: مرکز آمار و بانک مرکزی. مرکز آمار به طور رسمی مسئول برآورد رشد اقتصادی است و هر فصل برآورد خود را ارائه می‌دهد. بانک مرکزی به طور نامنظم به ارائه انتشار اطلاعات می‌پردازد.
اگر آمار سال ۲۰۲۰ را بر اساس داده‌های فصلی ارائه شده توسط مرکز آمار ایران و بانک مرکزی بازسازی کنیم هیچ یک از این نهاد مدعی نیستند در سال ۲۰۲۰ اقتصاد ایران، ۱.۵ درصد رشد کرده است.
داده‌های مرکز آمار رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۰ را منفی ۲.۱ درصد برآورد می‌کند. داده‌های بانک مرکزی مدعی رشد اقتصادی ۰.۱ درصدی می‌شود. احتمال دارد که مقصود صندوق بین‌المللی پول از سال ۲۰۲۰ سال ۱۳۹۹ باشد چرا که صندوق در گزارش خود اشاره می‌کند ایران یکی از کشورهایی است که داده‌هایش بر اساس تقویمی غیر از تقویم میلادی ارائه می‌شود.
اگر اینطور باشد در واقع صندوق بین‌المللی پول تخمین خود از رشد اقتصادی سال ۱۳۹۹ که داده‌های مرتبط با فصل چهارم آن در زمان انتشار گزارش در دسترس نبوده را ارائه داده است. در این شرایط تفاوت میان برآورد بانک مرکزی و مرکز آمار اهمیت بیشتری پیدا می‌کند چرا که برآورد دو نهاد از اقتصاد ایران با یکدیگر تفاوت فاحشی دارد.
بر اساس برآورد بانک مرکزی در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۹ اقتصاد ایران ۲.۲ درصد رشد کرد است. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهند که اقتصاد ایران در ۹ ماه نخست ۱.۲ درصد کوچک‌تر شده است. این تفاوت از کجا می‌آید و کدام درست می‌گویند؟
برای بررسی دقیقتر این تفاوت باید نگاهی به جزئیات برآورد دو نهاد از بخش‌های متفاوت اقتصاد انداخت. برآورد بانک مرکزی از رشد بخش صنعت در ۹ ماه نخست سال ۷.۸ درصد است. همزمان برآورد مرکز آمار رشد ۰.۸ درصدی است. به عبارتی برآورد بانک مرکزی تقریباً ۱۰ برابر برآورد مرکز آمار است.
در بخش خدمات مرکز آمار انقباض ۳.۳ درصدی را برآورد می‌کند. اما برآورد بانک مرکزی تنها ۰.۳ درصد انقباض است. به عبارت دیگر برآورد مرکز آمار از انقباض بخش خدمات ۱۱ برابر برآورد بانک مرکزی است. در بخش استخراج نفت و گاز مرکز آمار ۲.۴ درصد انقباض برآورد کرده، در حالی که بانک مرکزی ۳.۹ درصد رشد برآورد می‌کند. کدام درست می‌گویند؟
برای بررسی اینکه کدام برآورد به واقعیت نزدیک‌تر است باید به دیگر آمارهای اقتصادی رجوع کرد. به عنوان مثال داده‌های مرتبط با بیکاری نشان می‌دهد در پاییز ۹۹ نرخ مشارکت نیروی کار ۴۱.۴ درصد بوده است، ۲.۹ درصد کمتر از پاییز ۹۸. تعداد افرادی که در سال ۱۳۹۹ شاغل محسوب می‌شوند یک میلیون نفر کمتر از شاغلین سال ۱۳۹۸ است. در پاییز ۹۹ حدود ۸۰۰ هزار نفر کمتر از پاییز ۹۸ مشغول به کار در بخش خدمات بوده‌اند.
در ۹ ماهه اول سال ۹۹ صادرات غیرنفتی ایران در مقایسه با سال پیش ۲۰ درصد کاهش داشته است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که در ۱۰ ماهه نخست سال ۹۹ درآمد محقق شده دولت در بودجه از نفت یک سوم درآمدش از نفت در سال ۹۸ در بازه مشابه بوده است. این داده‌ها اگر چه دلیل قطعی نیستند اما با داده‌های بانک مرکزی انطباق کمتری دارند و تصویری که ترسیم می‌کنند تصویر یک اقتصاد در حال رشد نیست.
به این داده‌های عددی باید این نکته را نیز اضافه کرد که هم اینک بانک مرکزی در مقایسه با مرکز آمار نهادی سیاست‌زده‌تر است. عبدالناصر همتی رئیس این بانک یکی از کسانی است که علاقه‌مند به شرکت در انتخابات ریاست جمهوری است. شانس همتی برای ورود به انتخابات رابطه مستقیم با عملکرد اقتصادی دولت در دو سال پایانیش دارد. به عبارت دیگر رئیس بانک مرکزی انگیزه لازم برای ارائه تصویر بهتر از عملکرد اقتصادی دولت به مردم را دارد.
نه داده‌های بانک مرکزی و نه داده‌های مرکز آمار مؤید رشد اقتصادی ۱.۵ درصدی در سال ۲۰۲۰ نیستند. اگر برآورد صندوق بین‌المللی پول مرتبط با سال شمسی ۱۳۹۹ است و نه سال میلادی ۲۰۲۰، این سازمان باید از داده‌های مرکز آمار استفاده کند چرا که داده‌های مرکز آمار در سال ۱۳۹۹ به نظر واقع‌بینانه‌تر می‌آیند.
نظرات طرح شده در این یادداشت الزاماً بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیست.
یادداشت‌های دیگری از سعید قاسمی‌نژاد
آینده اصحاب حوزه و حجره در آینه کشمکش بایدن و ترامپبودجه تخیلی روحانی برای سال ۹۹مالیات بر درآمد نهادهای وابسته به رهبری؛ از سفره انقلاب تا لحاف ملاکرونا چگونه به ایران آمد و چگونه مهار خواهد شد؟ویروس کرونا چگونه اقتصاد ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد؟