افراد و شرکت‌های کلان ثروتمند، برای فرار از پرداخت مالیات‌های سنگین به کدام گریزگاه مالیاتی در جهان روی می‌آورند؟
گریزگاه یا مفرّ مالیاتی، یا آن طور که بیشتر بر سر زبان‌ها افتاده بهشت مالیاتی، کشور یا سرزمینی است که مالیات نمی‌گیرد یا کم می‌گیرد و از همین رو افراد و شرکت‌هایی پول خود در آنجا می‌گذارند تا میزان مالیاتی که باید به کشورهای خود بپردازند، کاهش یابد. نزدیک به ۵۰ گریزگاه مالیاتی در سراسر جهان پراکنده‌اند.
سازمان غیردولتی انگلیسی «شبکه عدالت مالیاتی» برای نشان کردن گریزگاه‌های مالیاتی هر سال گزارشی با عنوان «شاخص اسرار مالی» انتشار می‌دهد و کشورها و سرزمین‌های جهان را بر پایه دو معیار رازداری (secrecy) و مقیاس (scale) رتبه‌بندی می‌کند.
«رازداری» در برگیرنده عواملی است چون ثبت مالکیت، شفافیت هویت حقوقی، مقررات مالیاتی و مالی و همکاری با استانداردهای بین‌المللی و نشان می‌دهد که سیستم بانکی حوزه قضایی مورد نظر چقدر می‌تواند پول و گردش آن را مخفی نگاه دارد.
«مقیاس» بر پایه آمار تراز پرداخت‌های «صندوق بین‌المللی پول» سهم حوزه قضایی مورد نظر در خدمات مالی فرامرزی جهان را تعیین می‌کند. هرچه سرزمینی سهم بیشتری در خدمات مالی فراساحلی داشته باشد و توانایی بیشتری برای پنهان‌کاری داشته باشد، رتبه بالاتری در رده‌بندی گریزگاه‌های مالیاتی خواهد داشت.
مالدیو ، آنگولا و الجزایر بالاترین رتبه رازداری را در میان حوزه‌های قضایی دارند، اما سهم آنها در کل خدمات مالی فراساحلی کمتر از یک دهم درصد است و از همین رو در رده‌بندی کلی نیستند.
همچنان که جدول بالا نشان می‌دهد، گریزگاه‌های مالیاتی در جهان پراکنده‌اند. نیمی از آنها در اروپا و بقیه در آمریکا و آسیا قرار دارند. برخی از آنها مانند ایالات متحده، ژاپن و بریتانیا، قدرت‌های مالی بزرگی هستند، و برخی دیگر همچون جزایر کیمن، هنگ‌کنگ و لوکزامبورگ، کوچک‌ترند. علاوه بر بریتانیا، چهار پناهگاه مالیاتی دیگر به این کشور پیوند می‌خورند؛ جزایر کیمن، جزایر ویرجین بریتانیا، گرنسی و جرسی.
از گریزگاه‌های مالیاتی، هم ثروتمندان بهره می‌برند و هم شرکت‌ها. شخصیت‌های خصوصی برای پنهان کردن ثروت خود در گریزگاه‌های مالیاتی معمولاً شرکت‌های صوری ایجاد می‌کنند، اما شرکت‌ها بیشتر در گریزگاه‌های مالیاتی شرکت‌های وابسته ایجاد می‌کنند تا از میزان مالیات به کشور خود بکاهند.
ایالات متحده و کانادا برای اتباع خود پناهگاه مالیاتی نیستند، اما به دلیل وجود تناقض‌های قانونی برای افراد بسیار ثروتمند شرق آسیا و خاورمیانه پناهگاه مالیاتی به حساب می‌آیند. برای افراد بسیار ثروتمند آفریقا، بهشت مالیاتی امارات متحده عربی است. سازمان غیردولتی انگلیسی «شبکه عدالت مالیاتی»، ویرجین بریتانیا، جزایر کیمن و برمودا را به عنوان سه پناهگاه مالیاتی برتر شرکت‌های بزرگ برآورد کرده است.
به گمان قوی چشم‌انداز گریزگاه‌های مالیات در حال دگرگونی است. چرا که اعضای گروه هفت در ژوئن ۲۰۲۱ توافق کردند که مالیات شرکت‌های چندملیتی بر پایه دست‌کم ۱۵ درصد درآمد ایجاد شده در هر کشور، و نه بر اساس قانون کشور محل ثبت شرکت، بسته شود.
۱۳۰ کشور دیگر هم، چون هند و چین و جزایر کیمن این توافق را پذیرفته‌اند. برای پی بردن به انگیزه کشورها در مبارزه با فرار مالیاتی کافی است، همچنان که جدول زیر نشان می‌دهد، وزن مالیات در کشورهای گوناگون به نسبت درآمد ناخالص ملی سنجید.
از سوی دیگر افشای سندهایی همچون افشای اسناد پاناما، اذهان عمومی در جهانی را متوجه گریزگاه‌های مالیاتی و حتی هویت ثروتمندان و شرکت‌های چندملیتی می‌کند و آنچه را پنهان بوده آشکار می‌کند.
پرسش پیش رو این است که آیا افراد و شرکت‌های ثروتمند تن به قوانین جدید خواهند داد یا راه حل و گریزگاه‌های مالیاتی جدیدی کشف خواهند کرد؟