آثار و نقش برجسته‌های تخت جمشید، مهم‌ترین محوطه تاریخی ایران که در فهرست میراث جهانی نیز به ثبت رسیده‌است در ماه‌های اخیر با ویرانی و آسیب‌های فزاینده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند.
از عکس‌ها و خبرهای تازه رسانه‌های داخلی ایران چنین برمی‌آید که پس از سال‌ها کم‌توجهی به نگهداری از این بنای باستانی، اکنون فرسایش مداوم، رطوبت‌زدگی، هوازدگی، رشد گلسنگ‌ها، ترک‌خوردگی و شکستگی سنگ‌ها و کتیبه‌های تاریخی، شوره‌زدگی، یخ‌بُر شدن و تخریب‌های انسانی در تخت جمشید ابعاد فاجعه‌باری به خود گرفته‌اند.
به گفته کارشناسان، ۲۵۰۰ سال پیش در زمان ساخت تخت جمشید، سامانه فاضلاب هم برای این مجموعه تعبیه شد تا به هنگام بارندگی زیاد، آب به خارج محوطه برود و یک‌جا جمع نشود اما بسیاری از این راه‌ها اکنون بسته‌است.
در گزارش‌های هفته‌های اخیر، باستان‌شناسان و دیگر کارشناسان به خبرگزاری‌های ایران ازجمله خبرگزاری مهر گفتند که از عوامل اصلی فرسایش این اثر تاریخی، نبود بودجه کافی برای لایروبی سامانه دو کیلومتری فاضلاب تخت جمشید، مسقف نبودن این بنا و انحراف آب باران به دلیل نبود دیوار حفاظتی در پایین کوه مشرف به آن است.
این کارشناسان افزودند که شن و سنگ‌ریزه‌هایی که در محوطه صُفه تخت جمشید ریخته شده تا رفت‌وآمد بازدیدکنندگان در فصل زمستان راحت‌تر باشد یکی از عامل‌های مهم جمع شدن آب و نفوذ در پی صفه به شمار می‌روند.
با وجود گوشزدهای همیشگی کارشناسان به مسئولان در سال‌های گذشته، ساخت‌وسازهای خزنده شهری و کارخانه‌سازی در نزدیکی تخت جمشید هم‌چنان ادامه داشته و درنتیجه اکنون وجود انواع آلاینده‌ها در هوای این محوطه عامل فرسایش سنگ‌های آن شده‌است.
تخت جمشید، رطوبت، فرسودگی
رطوبتی هم که با آب‌گرفتگی‌های تخت جمشید وارد سنگ‌های آن می‌شود با خود آلاینده‌های شیمیایی مختلفی را همراه دارد و این هفته کارشناسی در این زمینه به خبرگزاری مهر گفت که «با اشاره به اینکه هر سال تعداد زیادی از این آثار متلاشی می‌شود از زمان خاکبرداری این بناها تاکنون هیچ‌گونه راهکاری برای خارج کردن به موقع این آب‌ها صورت نگرفته‌است.»
این آب‌گرفتگی‌ها باعث شده که گلسنگ‌ها که تا پنج سال پیش در نقاط انگشت‌شماری از تخت جمشید به چشم می‌خوردند هم‌اینک بیشتر قسمت‌های آثار سنگی آن را در بر گرفته و باعث فرسایش شدید این آثار بشود.
فعالان میراث فرهنگی می‌گویند که در کنار این آسیب‌ها، در پلکان شرقی آپادانا نیز شستشوی بی‌رویه با آب چاه انجام شده که باعث به‌وجود آمدن کریستال گچ در سطح سنگ و ایجاد واکنش‌های مخرب با سیمان‌های مرمت‌های پیشین شده‌است.
یک پژوهشگر استاد کالج دارتموت در ایالات متحده بدون ذکر نام خود، به خبرگزاری داخلی ایران گفت که «شنیده‌ام که بخش عمده‌ای از محوطه را به دلیل تخریب‌ها و آسیب‌هایی که به آنها وارد می‌شود، بسته‌اند تا گردشگران به آن محوطه‌ها نروند منتهی تا به حال به یاد ندارم برنامه کلان و بلندمدتی برای مرمت تخت جمشید پیش‌بینی شده باشد.»
وی افزود: «بارها دیده‌ام که پایه ستون و شالی ستون‌ها ترک خورده و در حال ریزش است اما کارشناسان حاضر در مجموعه، تازه بعد از اینکه می‌بینند ستونی ترک خورده برای مرمت آن اقدام می‌کنند.»
کارشناس دیگری به خبرگزاری‌ها گفت: «در تخت جمشید گروهی متشکل از چهار نفر کارشناس در رشته‌های مرمت، زمین‌شناسی و حفاظت و مرمت حضور دارند اما متاسفانه از زمانی که این کارشناسان وارد فاز اجرایی کار شده‌اند آثار تاریخی تخت جمشید بیشتر در معرض خطر قرار گرفته زیرا این کارشناسان صرفا دروس تئوری را یاد گرفته‌اند و وقتی آنها را به کار می‌بندند متاسفانه نتیجه خوبی نمی‌دهد و این امر در موضوعاتی نظیر شکسته شدن سنگ جان‌پناه کاخ سه‌دروازه که به تعداد قطعات زیادی تبدیل شد و با چسب سنگ به هم وصل شد را می‌توان مشاهده کرد.»
تخریب‌ها، پیش از رطوبت
خبرگزاری مهر، خردادماه ۸۸ خبر داد که «در اثر انتقال غیر کارشناسی و عدم استفاده از نیروهای متخصص هنگام جابجایی یکی از سنگ‌های جان‌پناه پلکان شمالی کاخ شورای محوطه تاریخی تخت جمشید، سنگ مذکور در اثر سقوط به زمین متلاشی شده‌است.»
بنا بر این گزارش، با وجود اینکه به‌کارگیری جرثقیل‌های مکانیکی در مرمت آثار تاریخی امری غیرکارشناسی و غیر تخصصی است، این کار در تخت جمشید انجام شد و درنتیجه یک سنگ تاریخی به هنگام جابجایی با جرثقیل به زمین پرتاب شده و علاوه بر شکستگی از قسمت مرکزی، بخش‌هایی از آن به بیش از ۱۰ قطعه تبدیل شد.
اسفندماه ۸۷ روزنامه‌های چاپ تهران نوشتند که در میان وسایل همراه یک دیپلمات اهل کره جنوبی، که از فرودگاه شیراز قصد خروج از این شهر را داشت، قطعه سنگی باستانی و حجاری شده متعلق به بدنه تخت جمشید، کشف شده‌است.
این خبر تنها چند هفته پس از انتشار اخباری مبنی بر دستبرد به گور کشف شده‌ای در محوطه تخت جمشید منتشر شد. در هفته نخست بهمن ماه ۸۷، پس از آن که هیئت اکتشاف و حفاری سازمان میراث فرهنگی موفق به کشف گوری در نزدیکی تخت جمشید شد، افراد ناشناس تنها پس از یک شب به محل اکتشاف دستبرد زدند.
در سال ۸۶، مسئولان با وجود هشدارهای فراوان مردم و کارشناسان به آبگیری سد سیوند اقدام کردند و این در حالی بود که پژوهشگران هشدار دادند که رطوبت ناشی از آب این سد آثار ویرانگری بر پاسارگاد و تخت جمشید خواهد داشت.
خبرگزاری میراث فرهنگی در اسفندماه ۸۵ خبر داد که یک گروه فیلم‌برداری به کارگردانی «تهمینه میلانی» با پاشیدن مواد شیمیایی و اسپری رنگ در محوطه کاخ تچر در تخت جمشید باعث آسیب‌دیدگی حیاط جنوب شرقی این محوطه هخامنشی شدند.
خبرگزاری ایلنا در روز چهارم دی‌ماه سال ۸۵ اعلام کرد که یکی از اعضای گروه فیلم‌برداری که مشغول به کار در تخت جمشید بوده‌اند برای برداشتن قسمتی از سر یک سرباز هخامنشی با چکش و پیچ گوشتی خساراتی را به آن وارد کرده‌است که پس از این تخریب «با هوشیاری ماموران حفاظت این اثر تاریخی، وی دستگیر و روانه دادگاه شد.»
در همان ماه، عوامل فیلم‌برداری یکی از فیلم‌ها، با پاشیدن لکه‌های خون مصنوعی باعث آسیب رسیدن به دیوارها و زمین کاخ هدیش در تخت جمشید شدند و اواسط همان سال نیز یک اکیپ فیلم‌برداری باعث ایجاد حریق در کاخ خشایارشاه شد.
بررسی خبرها و گزارش‌های سال‌های پیش از آن نیز تصویر بهتری از نحوه حفاظت از این میراث بزرگ بشری به دست نمی‌دهد و پی‌گیری این روند آینده‌ای مبهم را برای پارسه باستان ترسیم می‌کند.