نوروز، هفت‌سین و خسته تنگ بلور

بودن یا نبودن ماهی قرمز بر سر سفره هفت سین ایرانی، بسیاری را بر آن داشته تا به کارزارهای مجازی برای حفظ حیات این جاندار بپیوندند.

کارزارهایی که از یک سو فریاد می‌زنند؛ «ما ماهی قرمز نمی‌خریم»! و از دیگر سو در مواردی ماهی‌های کوچک قرمز را به مهمانان ناخوانده تشبیه می‌کنند.

گزارش محمد ضرغامی درباره کارزار تحریم ماهی قرمز

حضور ماهی قرمز بر روی سفره هفت سین، با آن چرخش سحرانگیز و جادویی که به تحویل سال نوی ایرانی معنا می‌بخشد، حضور دیرینه‌ای نیست، اما به گفته شاهین سپنتا بنیانگذار انجمن حمایت از حیوانات اصفهان ریشه‌های باستانی دارد:

«کپورچه‌ها گونه‌هایی از ماهی‌ها هستند که ایرانی‌ها در طول تاریخ آن‌ها را می‌شناختند، در آثار دوره هخامنشی و دوره ساسانی هم که نگاه بکنید، تصاویری از کپورچه‌ها را می‌توانید روی آثار مختلف مثل بشقاب دوره ساسانی ببینید که اتفاقاً در ارتباط با بهار هم این‌ها حک شدند.»

در سال‌های اخیر جدا از تصویر وارداتی بودن ماهی قرمز، بحث‌های دیگری هم به کارزار‌ها راه پیدا کرد. بحث‌هایی نظیر بیماری‌زا بودن این جانداران. اما تب خریدن ماهی قرمز فروکش نکرد. شاهین سپنتا در اصفهان:

«چه ما خوشمان بیاید و چه ما خوشمان نیاید این بخشی از فرهنگ مردم شده و خیلی‌ها نوروز را از طریق همین ماهی‌های قرمز می‌شناسند، در خیلی از بچه‌ها شور و شوق ایجاد می‌کند و آن را به فرهنگ ایرانی علاقه‌مند می‌کند.»

سرنوشت ماهی قرمز تنگ بلور برای برخی از کنشگران محیط زیست و علاقه‌مندان به حیوانات، پایان غم‌انگیزی است که حتا می‌توان آن را در لابه لای ترانه «ماهی خسته» سروده آهنگساز ایرانی آشوری، ویلیام خنو با اجرای فریدون فروغی جست‌وجو کرد.

مریم صانعی، فعال حقوق حیوانات در تهران، از موفقیت این کارزار‌ها می‌گوید:

«صد در صد خیلی مؤثر بوده، خیلی‌ها هستند که الان سر سفره هفت سینشان دیگر ماهی نمی‌گذارند، سمبل آن را ممکن است بگذارند یا خیلی‌ها هستند که فقط یک تنگ و یک آب می‌گذارند، روی آن مثلاً گل یاس می‌گذارند و یا سیب در آن می‌اندازند.»

مریم صانعی:بیشتر آدم‌ها خب به عنوان یک تفریح به حیوانات نگاه می‌کنند و خیلی عمیق راجع به نگهداری از آن‌ها فکر نمی‌کنند.

در برابر نگاه تحریمی به ماهی قرمز سفره هفت سین، گروهی بر آنند که باید راهکار نگهداری از این جانداران را به خریداران آموزش داد و در صورتی که فردی پس از ایام نوروز توان نگهداری از این ماهی‌ها را ندارد، شهرداری‌ها موظف شوند این ماهی‌ها را تحویل بگیرند و از آن‌ها در آبنماهای شهری نگهداری کنند.

شاهین سپنتا با پیش کشیدن شواهدی این کارزار‌ها را تنها در ایجاد یک موج احساسی موفق می‌داند:

«آمار می‌گوید که تولید قطعات پرورش ماهی قرمز در چند سال اخیر افزایش پیدا کرده، حتا ما آمارهایی داریم که این ماهی‌ها مورد استقبال کشورهای همسایه مثل افغانستان، پاکستان و عراق هم قرار گرفته‌اند و صادرات هم به آن‌ها داشتیم.»

اما این همه ماجرا نیست؛ شاهین سپنتا از خط خوردن صورت مسئله می‌گوید:

«متأسفانه دوست داران محیط زیست با همه این سروصداهایی که در چند سال گذشته کردندهیچ برنامه‌ای برای [کنترل مراکز پرورش ماهی] نکرده‌اند. یعنی هنوز هم این مراکز تلفات زیادی دارند و هیچ نظارت درستی روی آن نمی‌شود و متأسفانه در مراکز فروش هم شاهد یک نابسامانی گسترده هستیم، یعنی کسی که گل فروش است یا بقالی دارد، ماهی قرمز هم می‌فروشد.»

در شرایطی که پرورش‌دهندگان ماهی قرمز با صدای پای بهار بیدار می‌شوند و تولید انبوه این جانداران را آغاز می‌کنند.

گروهی از فعالان حقوق حیوانات همچون مریم صانعی تنها به یک نیت آن‌ها را خریداری می‌کنند:

چند ساعت مانده به سال تحویل، فروشندگان خیابانی و مغازه داران این ماهی‌ها را بر می‌گردانند در جوب آب یا روی زمین و هیچ اهمیتی هم برایشان ندارد که حالا کجا دارند آن‌ها را از بین می‌برند. من رهگذر به عنوان یک آدم وقتی می‌بینم که این حیوان این جوری از بین دارد می‌رود ترجیح می‌دهم که بروم آن را خریداری کنم و به خانه بایورم به امید اینکه بتوانم بیشتر به او زندگی بدهم، حالا این زندگی ممکن است ۱۰ تا ۱۵ روز باشد و یا ممکن است یکی ۲ سال.»

حضور ماهی قرمز روی سفره هفت سین و مرگ خاموش و آرام آن اگر برای عده‌ای دردناک است، هستند فعالانی که معتقدند با رعایت اصول می‌توان از این جاندار به خوبی مراقبت کرد و حضورش در پای سفره هفت سین را به فال نیک گرفت. شاهین سپنتا:

«ما باید از این فرصت خوب استفاده بکنیم و همزیستی با جانداران دیگر و نحوه درست نگهداری کردن از آن‌ها را به مردم و به خصوص به کودکان بیاموزیم نه اینکه بین این‌ها فاصله بیاندازیم و آن‌ها را بیهوده بترسانیم.»

مریم صانعی معتقد است نگاه تفریحی جامعه به این جاندار باید تغییر پیدا کند:

«بیشتر آدم‌ها خب به عنوان یک تفریح به حیوانات نگاه می‌کنند و خیلی عمیق راجع به نگهداری از آن‌ها فکر نمی‌کنند.»

موج حمایت منطقی از حیات این گونه زیست محیطی چیزی است که ماهی قرمز و خسته تنگ بلور هفت سین با آن رقص نرم و شورانگیز، در بی‌صدایی آن را فریاد می‌کند.