هر سال در اولين چهارشنبه از ماه نيسان Nissan که تقريبا همزمان با فروردين و آوريل است، پيروان آيين ايزدی در روستای لالش در کردستان عراق گرد هم می آيند و يکی از مراسم اصلی دين خود را برگزار مي کنند.
ايزديان از بازماندگان تمدن باستانی بين النهرين و همراه با اقوام ايرانی و هندوايرانی به اين سرزمين قدم گذاشتند. دين ايزدی يا آنطور که در برخي منابع «يزيدي» ذکر شده، قديمی ترين دين در ميان اقوام کرد است.
ايزديان گاهي به اشتباه و يا به سبب تفاسير غلط و عامدانه، «شيطان پرست» و يا «پيروان يزيد بن معاويه» معرفي مي شوند اما همه پيروان اين آيين، هر دو «برچسب» را انکار کرده و حتي اتهام مربوط به پيروي از يزيد بن معاويه را ناشي از تبليغات دوران صفوي مي دانند.
ایزدیان یکتاپرستند و «ملک طاووس» نماد مقدس آنها به شمار می رود که از دیدگاه آنان، برترین ِ ملائک است.
ایزدیان به قدرت اسرار آمیز الهی معتقدند و می گویند خداوند خود را به اشکال مختلف انسانی نشان می دهد که هر کدام مسئولیت بخشی از امور دنیا را برعهده می گیرند.
برخی از این افراد و نشانه های الهی از جمله شیخ هادی است، که مقبره اش در پرستشگاه ایزدیان در روستای لالش در کردستان عراق جاي دارد، و یا ملک شیخ حسن، ملک شیخ فخرالدین، شیخ شمس، پیرحسن ممان و ملک نصرالدین.
دو تن از پیروان این دین باستانی را در روستای شیخان کردستان عراق ملاقات کردم.
دکتر مامو عثمان Mamo Othman عضو پارلمان کردستان عراق و وزیر سابق جامعه مدنی در دولت عراق درباره دین ایزدی به راديو فردا می گوید: «دین ایزدی یکی از قدیمی ترین ادیان در خاورمیانه است. ریشه های پیدایش آن به 2000 سال پیش از میلاد مسیح می رسد. آیین ایزدی در میان ادیان جهان پذیرفته شده نیست زیرا به نوعی منکر وجود یک خداست و بیشتر به عناصر طبیعی و طبیعت توجه می کند.»
دکتر عثمان می گوید ایزدیان خود را یکی از اولین ادیان توحیدی جهان می دانند:« ما ایزدی ها به خدای واحد اعتقاد داریم و خود را یکی از اولین یکتاپرستان جهان می دانیم. ما معتقدیم در عالم یک خدای خیر و یک خدای شر وجود ندارد، بلکه تنها یک خدا وجود دارد که هم خیر است و هم شر. دوگانگی موجود در طبیعت، خوب و بد، نور و تاریکی، در طبیعت انسان هم وجود دارد. پس هر ایزدی هر دو عنصر را در وجود خود دارد، که دوگانگی موجود در طبیعت را بازتاب می دهد. روز و شب، ماه و خورشید. در نتیجه ما می گوییم هیچ خدای بد یا موجود پلیدی نیست که انسان را به سوی عمل بد راهنمایی کند و همه چیز بستگی به خود انسان دارد.»
این نوع بینش نه به معنای انکار خداوند، بلکه بیشتر نوعی بینش تکثرگرایانه است که وجود خداوند را در تمام جهان و عناصر طبیعت جست و جو می کند.
مامو عثمان همچنین درباره تقدس خورشید در میان ایزدیان می گوید: «سمبل مقدس ما و خدای ما خورشید است. خورشید برای کسانی که از طاووس ملک پیروی می کنند نور است و اگر از آن سرپیچی کنند مانند آتشی آنها را می سوزاند.»
از مامو عثمان درباره طاووس ملک یا ملک طاووس می پرسم.
او می گوید:« طاووس ملک یکی از نام های خداوند است. پیش از ظهور ادیان جهان، خورشید سمبل خدا بود و نشانه آن هم طاووس بود. این باور هنوز میان ایزدیان وجود دارد.»
برخی افراد، ایزدیان را شیطان پرست می دانند. به گفته کارشناسان، دلیل چنین امری به معنای دیگر ملک طاووس برمی گردد که شیطان است.
در هر حال، به گفته جمال نِبِز زبان شناس کرد، کلمه طاووس به احتمال بسیار زیاد از ریشه یونانی زئوس یا تئوس به معنای خدا گرفته شده است.
مامو عثمان عضو پارلمان منطقه کردستان عراق می گوید:«این شایعات و نسبت های منفی درباره ایزدی ها وجود دارد که حقیقت ندارند. ما شیطان پرست نیستیم. ما تنها می گوییم خدایی وجود ندارد که مسئول شر باشد. دیگر ادیان می گویند هم خدا هست و هم شیطان. و اگر انسان کاربدی انجام دهد شیطان مسئول آن است. ما به چنین چیزی معتقد نیستیم.»
دین ایزدیان، فعاليت تبليغاتي ندارد و در نتيجه پیروان جدیدي نمی پذیرد و همه ایزدیان باید ایزدی متولد شوند.
شايد به دليل همين بسته و محدود ماندن جامعه ايزديان، باورهاي اشتباهي مانند «شيطان پرستي» درباره پيروان اين آيين به وجود آمده است.
در این دین کشتن ممنوع است. ایزدیان به طبیعیت احترام می گذارند، به آن آسیبی نمی رسانند و از آن حفاظت می کنند.
یکی از ماه های مقدس ایزدیان آوریل است، همزمان با شروع بهار. مامو عثمان در این باره می گوید: «در ماه آوریل نمی توان ازدواج کرد، نباید زمین را آلوده ساخت، یا درختان را برید و يا زمین را شخم زد. در این ماه ، زمین و همه طبيعت آبستن است. نمی توان به آن دست زد و باید به آن احترام بگذاریم و از آن حفاظت کنیم.»
ماه سپتامبر از دیگر ماه های مقدس ایزدیان است و پیروان این دین مراسم و آیین خاصی را در این زمان برگزار می کنند.
مامو عثمان می گوید در دین ایزدی یا یزیدی، انسان مرکز توجه و تمرکز است و هر انسانی در درون خود، معبدی مقدس دارد: « در میان ایزدی ها انسان اهرم است. اهرمی است که میان خیر و شر و خوب و بد توازن ایجاد می کند. انسان مانند رنگین کمانی است میان آسمان و زمین. به همین دلیل انسان بسیار مهم است.»
پیروان ایزدیان به سه دسته تقسيم می شوند: مرید، شیخ و پیر
.
دکتر خلیل جِندی رَشو Khalil Jindy Rashow یکی از شیخ های ایزدیان است. او که درباره ایزدیان و مراسم آنان تحقیقات بسیاری کرده و چندین کتاب به زبان کردی در همين زمينه به چاپ رسانده است، درباره نقاط مشترک دین ایزدیان در تطابق با دین های دیگر می گوید: « در تطابق با دیگر ادیان نقاط اشتراک زیادی وجود دارد. مثلا پرستش خورشید که نقطه اشتراکی است بین مذاهبی چون بوديسم، میتراییسم و زرتشتی.»
وی می گويد:«ایزدیان دعای خاصی را در حالی که روبه خورشید ایستاده اند، می خوانند و یا مقدس شمردن آتش همان طور که در آيين زرتشتی وجود دارد، در این دین نیز هست؛ بخصوص پیرها و شیخ های ایزدی روزهای چهارشنبه و جمعه آتش مقدس را در خانه ها و معابد و پرستشگاه های خود روشن می کنند.»
خليل جندی رشو می افزايد:« یکی دیگر از نقاط اشتراک ایزدی ها با مسلمانان، مسیحایان و یهودیان اعتقاد به هفت ملائکه است. در میان ایزدیان، برترین ملکه که همان ملک طاووس است جایگاه ویژه ای دارد.»
به گفته وی، اعتقاد به سروری ملک طاووس در ادیان و آیین های سامی وجود ندارد و فقط در میان آیین های هند و ایرانی و ایزدی وجود دارد.
با اين حال، برخی اسم ها در متون مقدس ایزدی ها و دیگر ادیان غیر سامی نیز وجود دارد؛ مثل ماهی و گاو.
دکتر مامو عثمان درباره جمعیت ایزدیان می گوید:«جمعیت ایزدیان حدود 500 هزار تن در عراق است و در تمام جهان نیز حدود یک میلیون ایزدی وجود دارد. پس ازجنگ و آزادی عراق، ما ایزدی ها به عنوان یکی از اقوام عراق پذیرفته شدیم و توانستیم در روند بازسازی عراق شرکت کنیم. در کردستان عراق دین ما از نظر تعداد پیروان در مقام دوم پس از اسلام قرار دارد.» از دکتر خلیل جندی رَشو می پرسم اکنون پس از آزادسازی عراق چه انتظاری از دولت درقبال دین ایزدی دارند؟ وی درجواب می گويد:« درست است که امنیت در کردستان نسبت به مناطق دیگر عراق بالاست، اما هنوز برخی قوانين و بندهای قانون در این منطقه به اجرا در نیامده اند از جمله قانون مربوط به اقلیت های مذهبی.»
وی می افزايد:« زمانی که در قانون اساسی عراق و حتی کردستان، دین اسلام را بزرگ ترین و برترین دین می شناسند این خود مستقیم و غیرمستقیم تهدیدی است برای دیگر آیین های مذهبي مانند مسیحیت، یهودیت و ایزدی.»
به اعتقاد آقای جندی رشو:« ما ایزدی ها امیدواريم دین از دولت جدا شود و بر قانون تاثیری نگذارد و حکومتی سکولار در کردستان شکل گیرد.»
به گفته دکتر خلیل جندی رشو، در غرب کردستان سوریه نزدیک به 30 الی 40 هزار ایزدی زندگی می کنند. «ایزدیان ترکیه در دهه های 1960 و 70 ميلادی به دنبال سختگیری های دولتي به اروپا مهارجت کردند و در ایران نیز گفته می شود اهالی 6 روستا در استان کرمانشاه از پیروان آيين ایزدی اند.»