«حاکمان سنتی ایران چنین می‌انگارند که سیاست امری منحصرا داخلی است. به همین خاطر اکثر سیاستمداران قبل از اجرای سیاست‌های بحث‌برانگیز سعی می‌کنند برای یک دوره روش‌های مردم‌پسندانه و ثبات‌آفرین در کشور اجرا کنند. اما محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور ایران، همیشه برخلاف این سنت در جمهوری اسلامی عمل کرده است. او با قاطعیت و جان‌سختی می‌کوشد از تضعیف خود جلوگیری کرده و از میدان خارج نشود. نمونه آن اجرای طرح کاهش یارانه‌های دولتی در یک فضای سیاسی متلاطم است.»
علی مرعشی، از کارکنان سابق بخش ایران در وزارت خارجه آمریکا و مدیر پژوهش‌های شورای ملی ایرانیان آمریکا، در تحلیلی که در وب‌سایت این شورا منتشر شده خاطرنشان می‌کند که محمود احمدی‌نژاد با حمایت آیت‌الله خامنه‌ای و فرماندهان سپاه پاسداران طرح کاهش یارانه‌های دولتی را که بزرگ‌ترین اصلاحات اقتصادی طی ۳ دهه اخیر است به اجرا گذاشت. با وجود آن که این طرح در مراحل ابتدایی است، به خوبی رابطه بین واقعیات اقتصادی ایران و تلاش حکومت برای ادامه کنترل بر این عرصه را به نمایش می‌گذارد.
آن چه تاکنون روی داده
علی مرعشی یادآوری می‌کند که پرداخت یارانه‌های سنگین از محل بودجه دولتی همواره برای اقتصاد ایران مشکلی بزرگ بوده است. از دوران پس از جنگ هیچ یک از دولت‌ها، نه هاشمی رفسنجانی و نه محمد خاتمی، نتوانستند اصلاح این وضعیت را در دستور کار قرار دهند، گرچه جناح‌های مختلف حکومت به خوبی ضرورت این تغییر را درک می‌کردند.
اما احمدی‌نژاد که در دوره اول ریاست جمهوری خود انواع طرح‌های پوپولیستی و عوام‌فریبانه را اجرا کرده بود در دور دوم ریاست جمهوری و همزمان با بحران عمیقی که مشروعیت وی و نظام را زیر سوال برد، اصلاح یارانه‌ها را در دستور کار خود قرار داد. اداره حکومت به وی آموخت که هدایت اقتصاد ایران به عمل‌گرایی بیشتری نیاز دارد.
جوهره طرح او این است که از محل حذف تدریجی یارانه‌ها ۵۰ درصد از صرفه‌جویی را به صورت وجه نقدی به مردم بپردازد، ۳۰ درصد را به صنایعی که تحت تاثیر افزایش قیمت‌ها زیر فشار قرار می‌گیرند بدهد و ۲۰ درصد دیگر را به خزانه دولت بازگرداند. تا سال ۲۰۱۵ قرار است تمام یارانه‌ها حذف شده و سلامت به اقتصاد ایران بازگردانده شود.
موفقیت اولیه
به اعتقاد علی مرعشی، طرح کاهش یارانه‌ها ممکن است بخشی از نارسایی‌های مزمن در اقتصاد ایران را برطرف کند و پرداخت وجه نقدی به مردم احتمالا باعث کاهش نارضایتی عمومی از اجرای این طرح خواهد شد. در عین حال افزایش نرخ سوخت و انرژی باعث شده است که مصرف بی‌رویه این محصولات در ایران به سمت تعادل حرکت کند. موفقیت اولیه و کوتاه‌مدت اجرای این طرح در کمال تعجب، بیانگر حدی از کارآمدی دستگاه دولتی در حفظ ثبات است.
در کوتاه‌مدت اجرای این طرح باعث صرفه‌جویی در مصرف و کاهش فقر خواهد شد. با وجود مشکلات سیاسی در داخل و در مناسبات خارجی و همزمان با اجرای تحریم‌های بین‌المللی، موفقیت اولیه این طرح را باید دستاوردی مشروع برای دولت ایران محسوب کرد.
برای قضاوت نهایی زود است
علی مرعشی در ادامه تحلیل خود که در وب‌سایت شورای ملی ایرانیان آمریکا منتشرشده، یادآوری می‌کند که حکومت ایران اراده سیاسی اجرای طرح کاهش یارانه‌ها را دارد، ولی باید بتواند از موانع موجود عبور کند. یکی از عوارض قطعی این طرح افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها و بنابراین بالا رفتن نرخ تورم است. مسلما در چنین شرایطی قدرت خرید اقشار متوسط به شدت کاهش خواهد یافت.
به احتمال زیاد نرخ بیکاری نیز افزایش می‌یابد، چون بالا رفتن بهای انرژی باعث تعطیلی یا کوچک‌تر شدن بسیاری از واحدهای تولیدی خواهد شد. قربانیان اصلی این وضعیت جوانان و لایه‌های فقیر خواهند بود که همواره در ناآرامی‌ها و اعتراضات سیاسی ایران نقش فعالی ایفا کرده‌اند.
پرداخت وجه نقدی به مردم یکی از روش‌هایی است که زمینه را برای رشد فساد اداری و مالی فراهم کرده و همزمان مدیریت یک چنین مکانیسمی باعث بزرگ‌تر شدن ادارات و موسسات دولتی خواهد شد. یکی از عوامل دائم در ناکارآمدی مدیریت اقتصاد ایران فساد مالی و اداری بوده است و همین عامل می‌تواند موفقیت طرح اصلاح یارانه‌ها را به خطر بیندازد.
نگاهی به آینده
علی مرعشی در بخش پایانی گفتار خود یادآوری می‌کند که حکومت ایران با وجود نقض حقوق و آزادی‌های مردم و با وجود بی‌توجهی به مطالبات و خواسته‌‌های آنان، به خوبی از نارضایتی‌ها و نگرانی‌های آنان باخبر است. جمهوری اسلامی در سال‌های قبل از آغاز اجرای این طرح، با روش‌های مختلفی مثل دوران بازسازی، دوران اصلاحات، زنده نگاه داشتن شعارهای انقلاب اسلامی و بالاخره سرکوب توانسته است مردم را کنترل کرده و به قبول وضعیت موجود وادار کند. اکثریت مردم نیز در مقابل وقوع هرج و مرج، به نوعی پذیرفته‌اند که خود را با شرایطی که حکومت دیکته می‌کند انطباق دهند.
اما حوادث سیاسی پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ این وضعیت را کاملا دگرگون کرده است. از آن زمان تاکنون جمهوری اسلامی با تکیه بر سرکوب شدید اقتدار خود را حفظ کرده است. در روند اجرای طرح اصلاح یارانه‌ها حکومت ممکن است علاوه بر تداوم فضای سرکوب با برخی پاداش‌های اقتصادی سعی کند محیط را آرام نگاه دارد.
اگر این تغییرات در سیستم یارانه‌های دولتی به خوبی اجرا شوند ممکن است زمینه را برای یک برنامه‌ریزی اقتصادی درست فراهم کند. ولی اگر بر اساس همان الگوی همیشگی، یعنی حکومت علیه جامعه، اجرا شود، این طرح نیز به زمینه‌ای دیگر برای افزایش نارضایتی و خشم مردم علیه حکومت بدل خواهد شد.
علی مرعشی، از کارکنان سابق بخش ایران در وزارت خارجه آمریکا و مدیر پژوهش‌های شورای ملی ایرانیان آمریکا، در تحلیلی که در وب‌سایت این شورا منتشر شده خاطرنشان می‌کند که محمود احمدی‌نژاد با حمایت آیت‌الله خامنه‌ای و فرماندهان سپاه پاسداران طرح کاهش یارانه‌های دولتی را که بزرگ‌ترین اصلاحات اقتصادی طی ۳ دهه اخیر است به اجرا گذاشت. با وجود آن که این طرح در مراحل ابتدایی است، به خوبی رابطه بین واقعیات اقتصادی ایران و تلاش حکومت برای ادامه کنترل بر این عرصه را به نمایش می‌گذارد.
آن چه تاکنون روی داده
علی مرعشی یادآوری می‌کند که پرداخت یارانه‌های سنگین از محل بودجه دولتی همواره برای اقتصاد ایران مشکلی بزرگ بوده است. از دوران پس از جنگ هیچ یک از دولت‌ها، نه هاشمی رفسنجانی و نه محمد خاتمی، نتوانستند اصلاح این وضعیت را در دستور کار قرار دهند، گرچه جناح‌های مختلف حکومت به خوبی ضرورت این تغییر را درک می‌کردند.
اما احمدی‌نژاد که در دوره اول ریاست جمهوری خود انواع طرح‌های پوپولیستی و عوام‌فریبانه را اجرا کرده بود در دور دوم ریاست جمهوری و همزمان با بحران عمیقی که مشروعیت وی و نظام را زیر سوال برد، اصلاح یارانه‌ها را در دستور کار خود قرار داد. اداره حکومت به وی آموخت که هدایت اقتصاد ایران به عمل‌گرایی بیشتری نیاز دارد.
جوهره طرح او این است که از محل حذف تدریجی یارانه‌ها ۵۰ درصد از صرفه‌جویی را به صورت وجه نقدی به مردم بپردازد، ۳۰ درصد را به صنایعی که تحت تاثیر افزایش قیمت‌ها زیر فشار قرار می‌گیرند بدهد و ۲۰ درصد دیگر را به خزانه دولت بازگرداند. تا سال ۲۰۱۵ قرار است تمام یارانه‌ها حذف شده و سلامت به اقتصاد ایران بازگردانده شود.
موفقیت اولیه
به اعتقاد علی مرعشی، طرح کاهش یارانه‌ها ممکن است بخشی از نارسایی‌های مزمن در اقتصاد ایران را برطرف کند و پرداخت وجه نقدی به مردم احتمالا باعث کاهش نارضایتی عمومی از اجرای این طرح خواهد شد. در عین حال افزایش نرخ سوخت و انرژی باعث شده است که مصرف بی‌رویه این محصولات در ایران به سمت تعادل حرکت کند. موفقیت اولیه و کوتاه‌مدت اجرای این طرح در کمال تعجب، بیانگر حدی از کارآمدی دستگاه دولتی در حفظ ثبات است.
در کوتاه‌مدت اجرای این طرح باعث صرفه‌جویی در مصرف و کاهش فقر خواهد شد. با وجود مشکلات سیاسی در داخل و در مناسبات خارجی و همزمان با اجرای تحریم‌های بین‌المللی، موفقیت اولیه این طرح را باید دستاوردی مشروع برای دولت ایران محسوب کرد.
برای قضاوت نهایی زود است
علی مرعشی در ادامه تحلیل خود که در وب‌سایت شورای ملی ایرانیان آمریکا منتشرشده، یادآوری می‌کند که حکومت ایران اراده سیاسی اجرای طرح کاهش یارانه‌ها را دارد، ولی باید بتواند از موانع موجود عبور کند. یکی از عوارض قطعی این طرح افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها و بنابراین بالا رفتن نرخ تورم است. مسلما در چنین شرایطی قدرت خرید اقشار متوسط به شدت کاهش خواهد یافت.
به احتمال زیاد نرخ بیکاری نیز افزایش می‌یابد، چون بالا رفتن بهای انرژی باعث تعطیلی یا کوچک‌تر شدن بسیاری از واحدهای تولیدی خواهد شد. قربانیان اصلی این وضعیت جوانان و لایه‌های فقیر خواهند بود که همواره در ناآرامی‌ها و اعتراضات سیاسی ایران نقش فعالی ایفا کرده‌اند.
پرداخت وجه نقدی به مردم یکی از روش‌هایی است که زمینه را برای رشد فساد اداری و مالی فراهم کرده و همزمان مدیریت یک چنین مکانیسمی باعث بزرگ‌تر شدن ادارات و موسسات دولتی خواهد شد. یکی از عوامل دائم در ناکارآمدی مدیریت اقتصاد ایران فساد مالی و اداری بوده است و همین عامل می‌تواند موفقیت طرح اصلاح یارانه‌ها را به خطر بیندازد.
نگاهی به آینده
علی مرعشی در بخش پایانی گفتار خود یادآوری می‌کند که حکومت ایران با وجود نقض حقوق و آزادی‌های مردم و با وجود بی‌توجهی به مطالبات و خواسته‌‌های آنان، به خوبی از نارضایتی‌ها و نگرانی‌های آنان باخبر است. جمهوری اسلامی در سال‌های قبل از آغاز اجرای این طرح، با روش‌های مختلفی مثل دوران بازسازی، دوران اصلاحات، زنده نگاه داشتن شعارهای انقلاب اسلامی و بالاخره سرکوب توانسته است مردم را کنترل کرده و به قبول وضعیت موجود وادار کند. اکثریت مردم نیز در مقابل وقوع هرج و مرج، به نوعی پذیرفته‌اند که خود را با شرایطی که حکومت دیکته می‌کند انطباق دهند.
اما حوادث سیاسی پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ این وضعیت را کاملا دگرگون کرده است. از آن زمان تاکنون جمهوری اسلامی با تکیه بر سرکوب شدید اقتدار خود را حفظ کرده است. در روند اجرای طرح اصلاح یارانه‌ها حکومت ممکن است علاوه بر تداوم فضای سرکوب با برخی پاداش‌های اقتصادی سعی کند محیط را آرام نگاه دارد.
اگر این تغییرات در سیستم یارانه‌های دولتی به خوبی اجرا شوند ممکن است زمینه را برای یک برنامه‌ریزی اقتصادی درست فراهم کند. ولی اگر بر اساس همان الگوی همیشگی، یعنی حکومت علیه جامعه، اجرا شود، این طرح نیز به زمینه‌ای دیگر برای افزایش نارضایتی و خشم مردم علیه حکومت بدل خواهد شد.