در حالی که اتحادیه اروپا به سوی تحریم خرید نفت از ایران پیش می‌رود، تاثیر احتمالی این ابتکار بر بازار جهانی نفت زیر ذره‌بین محافل اقتصادی بین‌المللی و کار‌شناسان مسائل انرژی قرار گرفته است. گفت‌وگوی اقتصادی روز رادیوفردا نیز به همین موضوع اختصاص دارد.
رادیوفردا: به گفته منابع معتبر بین‌المللی، تلاش‌های دیپلماتیک درون اتحادیه اروپا برای تحریم خرید نفت از ایران به مراحل نهایی خود نزدیک می‌شود. این تلاش‌ها تا امروز از چه مراحلی گذشته‌اند و آیا همه موانع بر سر دستیابی به توافق نهایی اروپایی‌ها بر سر تحریم خرید نفت از ایران برطرف شده است؟
فریدون خاوند: اتحادیه اروپا در تلاش برای تحریم خرید نفت از ایران تاکنون از سه مرحله اصلی گذشته است: مرحله اول با نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در اوایل دسامبر آغاز شد که طی آن قرار بود درباره تحریم خرید نفت ایران از سوی این اتحادیه تصمیم‌گیری شود. ولی تصمیمی در این زمینه گرفته نشد، به‌ویژه از آن رو که یونان به شدت با تحریم مخالفت کرد. در واقع آتن، به دلیل موقعیت بسیار دشوار مالی‌اش، در خرید نفت با موانع زیاد روبه‌رو است و تنها ایران است که حاضر است نفت ارزان را، آن هم نسیه، در اختیارش قرار دهد. در این شرایط تحریم خرید نفت از ایران، بار مالی سنگینی را بر یونان تحمیل می‌کرد و، به همین سبب، نمایندگان این کشور از متحدان اروپایی خود خواستند یا طرح تحریم را رها کنند و یا زیان یونان را، در این زمینه، به نوعی جبران کنند.
Your browser doesn’t support HTML5
تحلیل فریدون خاوند از روند تصمیم‌گیری برای تحریم نفت ایران
در مرحله دوم، اتحادیه اروپا تلاش کرد به مشکلات یونان توجه کند و تردید‌های بعضی دیگر از کشور‌های عضو اتحادیه، از جمله ایتالیا، را که بیش از دیگران نفت از ایران خریداری می‌کند، در نظر بگیرد. در این مرحله طرحی فراهم آمد که بر اساس آن قرار شد ائتلافی به وجود بیاید مرکب از کشور‌های داوطلب که در گام اول اعضای اتحادیه اروپا، ژاپن و کره جنوبی را در بر بگیرد.
و بالاخره مرحله سوم ظاهرا با گزارش‌هایی که چهارشنبه چهارم ژانویه از سوی خبرگزاری‌های مهم جهان انتشار یافت آغاز شده است. به گفته این منابع، کشور‌های عضو اتحادیه اروپا بر سر تحریم خرید نفت از ایران به اجماع رسیده‌اند وگویا قرار است تصمیم نهایی در نشست آتی وزیران خارجه این اتحادیه که سی‌ام ژانویه برگزار خواهد شد اتخاذ شود. هنوز معلوم نیست که این طرح تنها از سوی اتحادیه اروپا به اجرا گذاشته خواهد شد، یا کشور‌های دیگری را، همانند ژاپن و کره جنوبی، در بر خواهد گرفت.
اگر اتحادیه اروپا خرید نفت از ایران را تحریم کند و این تصمیم به مرحله اجرایی برسد، بازار جهانی نفت چه واکنشی نشان خواهد داد و چه تحولی در قیمت این کالا به وجود خواهد آمد؟
پاسخ‌گویی به این پرسش چندان آسان نیست، به دلیل مجموعه عواملی که بر تحولات آتی بازار جهانی نفت تاثیر می‌گذارند و پیش‌بینی همه آنها اگر غیرممکن نباشد، دست‌کم بسیار دشوار است.
در حال حاضر هر روز ۸۹ میلیون بشکه نفت در دنیا تولید می‌شود که سه میلیون و پانصد هزار بشکه آن متعلق به ایران است. از این مقدار نفت تولیدی، ایران هر روز ۲ میلیون و یکصد تا دویست هزار بشکه نفتش را به خارج صادر می‌کند که حدود بیست درصد آن روانه کشور‌های عضو اتحادیه اروپا می‌شود و بقیه عمدتا در آسیا به فروش می‌رود.
بنابراین تصمیم اتحادیه اروپا مربوط می‌شود به ۴۵۰ هزار بشکه نفت و به نظر می‌رسد اروپایی‌ها بر سر تحریم خرید این مقدار نفت از ایران به توافق رسیده‌اند.
این که چنین تصمیمی، در صورت عملی شدن، چه تاثیری بر بازار جهانی نفت دارد، دو پاسخ متفاوت از سوی کار‌شناسان مسائل بین‌المللی انرژی دریافت می‌کند:
گروهی می‌گویند که اروپا می‌تواند ۴۵۰ هزار بشکه نفتی را که دیگر از ایران دریافت نخواهد کرد، از سایر منابع جبران کند.
گروه دیگر نظر کاملا متفاوتی دارند و بر این باورند که چنین تصمیمی، از سوی اتحادیه اروپا، می‌تواند کل بازار انرژی را ملتهب کند و به اوج‌گیری شدید بهای نفت منجر شود.
کار‌شناسان گروه اول که می‌گویند تحریم احتمالی خرید نفت از ایران تغییر مهمی در بازار نفت به وجود نمی‌آورد، بر چه دلایلی تکیه می‌کنند؟
مهم‌ترین دلیل آنها این است که اتحادیه اروپا، تصمیم خود را درباره تحریم خرید نفت از جمهوری اسلامی با شماری از کشور‌های عرب همسایه ایران به‌ویژه عربستان سعودی هماهنگ کرده و این کشور‌ها از ظرفیت اضافی برای جبران نفتی که اروپایی‌ها دیگر از ایران نخواهند خرید، برخوردارند.
به علاوه تولید نفت در لیبی بیش از بیش به حالت عادی برمی‌گردد و در بعضی دیگر از میدان‌های نفتی جهان، به خصوص عراق، تولید رو به افزایش می‌رود.
مجموعه این عوامل، از دیدگاه این دسته از کار‌شناسان مسائل انرژی، قاعدتا نباید تنش مهمی را در بازار جهانی نفت به وجود بیاورد.
کارشناسانی که تصمیم احتمالی اتحادیه اروپا را در مورد تحریم خرید نفت از ایران باعث اوج‌گیری بهای این کالا می‌دانند، چه دلایلی را در توجیه این پیش‌بینی ارائه می‌دهند؟
این‌ها می‌گویند که در حال حاضر نفت ذخیره شده در انبار‌ها در سطح پایینی است. به علاوه، به گفته آنها، ظرفیت تولید نفت اضافی واقعی از جمله در عربستان سعودی در سطحی نیست که بتواند جای خالی ایران را زود پر کند، و تازه تنش‌های ژئوپولیتیک بر شماری از میدان‌های مهم نفتی جهان از جمله در خلیج فارس، سنگینی می‌کند.
از طرف دیگر، باز هم به گفته همان تحلیل‌گران، سرنوشت لیبی هنوز روشن نیست و بعضی دیگر از میدان‌های دست دوم نفتی نیز، از جمله در سوریه و یمن، با تنش‌های احتمالی روبه‌رو هستند.
بنابراین، از دید این دسته از تحلیل‌گران مسائل انرژی، تصمیم اتحادیه اروپا در مورد ایران می‌تواند تنش‌های جدی در بازار جهانی نفت به وجود بیاورد و حتی قیمت این کالا را تا سطح هر بشکه ۱۵۰ دلار بالا ببرد.
