طرح تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، ایران و کره شمالی در روز سه شنبه ۲۵ ژوئیه با اکثریت قاطع (۴۱۹ رای موافق در برابر ۳ رای مخالف) به تصویب مجلس نمایندگان رسید. این طرح قبلا فقط در مورد روسیه و ایران و توسط مجلس سنا تهیه شده بود و اکنون پس از قریب یک ماه بررسی در مجلس نمایندگان، تحریم علیه کره شمالی نیز به آن افزوده شده است.
آرای موافق طرح پیشین که از سنا شروع شده بود نیز اکثریت قاطع ۹۸ موافق در برابر ۲ مخالف را به همراه داشت. به نظر می رسد علیرغم اینکه دو حزب دموکرات و جمهوریخواه در بسیاری از موارد سیاستگذاری و بخصوص سیاست‌های داخلی با یکدیگر اختلاف صد و هشتاد درجه‌ای دارند، در قبال تحریم علیه روسیه، ایران و کره شمالی به اجماع و توافق مطلق رسیده اند.
طرح جدید ایران را بخاطر "اقدامات بی‌ثبات سازی" هدف گرفته و کل سپاه پاسداران را در کنار افراد و واحد‌های فعال در زمینه‌های موشکی، نقض حقوق بشر و اقدامات منطقه‌ای ایران هدف تحریم قرار می دهد. برخلاف تحریم‌های گذشته که فقط شاخه برون مرزی گردان قدس از سپاه پاسداران مورد تحریم بود اینبار کلیت سپاه پاسداران مورد نظراست.
هنوز تا این طرح به قانون تبدیل شود مراحلی باقی مانده است. امضای رئیس جمهور مرحله نهایی آن است در حالیکه دولت ترامپ با تحریم روسیه که بخشی از این طرح است موافقت چندانی ندارد و معتقد است این طرح دست قدرت اجرائی رئیس جمهور را محدود می کند. با این همه شخص پرزیدنت ترامپ تا کنون در مورد امکان وِتوی این طرح سخنی نگفته است.
واکنش اروپا – اتحادیه اروپا در مورد امکان تحریم واحد‌های اقتصادی و صنعتی اروپا که با ایران و روسیه در تعامل هستند به شدت نگران است. هم اکنون آلمانی‌ها برای ایجاد خط لوله گازی جدیدی در منطقه بالتیک با روسها قرارداد دارند. اغلب کشورهای اروپایی با ایران نیز توافقنامه‌های اقتصادی امضا کرده و بعضی از آنها در مرحله اجرایی هستند.
آلمانی‌های معتقدند آنچه در کنگره آمریکا مورد تصویب واقع شده دارای نتایج پیش بینی نشده‌ای است که می تواند منافع اقتصادی و امنیت انرژی اتحادیه اروپا اروپا را مورد تهدید قرار دهد و علاوه بر آن بر روابط اروپا و آمریکا نیز تاثیر منفی بگذارد.
فرانسه از منظر حقوقی به قضیه تحریم‌های کنگره نگاه می کند. به گزارش رویترز، روز چهارشنبه وزیر امور خارجه فرانسه گفته است تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، ایران، و کره شمالی ماهیتی فرا سرزمینی دارد وبه همین جهت غیر قانونی است. در بیانیه وزارت خارجه فرانسه آمده است که اگر این تحریم‌ها اجرایی شوند می توانند تاثیرات بالقوه‌ای بر موسسات و شهروندان اروپایی داشته باشند که رابطه‌ای با ایالات متحده ندارند؛ از این منظر، طرح تحریم کنگره فراملیتی و مغایر حقوق بین الملل است. وزیر امور خارجه فرانسه معتقد است در پاسخ به این تحریم‌ها قوانین فرانسه و اروپا باید تعدیل شوند و اینکار باید در سطح اتحادیه اروپا صورت گیرد.
تحریم پس از تائید – یک هفته پیش از تصویب این طرح و به مناسبت مهلت ۹۰ روزه ارسال گزارش پایبندی ایران به توافق اتمی، پرزیدنت ترامپ ضمن تائید این پایبندی اعلام کرده بود که گرچه ایران مفاد توافقنامه را رعایت کرده ولی خلاف "روح" آن عمل کرده است. وی همچنین وعده داده است که ظرف ۹۰ روز آینده خط مشی آمریکا را در قبال توافق اتمی ایران مشخص کند.
ایران متهم است در به رغم قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل بارها دست به آزمایش موشکی زده و با تولید انبوه و تصحیح برد موشکهای بالستیکی که توان حمل کلاهک اتمی دارند بر خلاف قطعنامه ۲۲۳۱ عمل کرده است. علاوه برآن اقدامات منطقه‌ای ایران موجبات بی‌ثباتی و نا امنی منطقه خاورمیانه ارزیابی شده و از جمله تهدید مستقیم متحد استراتژیک آمریکا یعنی اسرائیل خشم نمایندگان کنگره را موجب شده است.
چرا موشکهای بالیستیک؟ - روز ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ ایران توافق هسته‌ای (برجام) را با کشورهای چین، فرانسه، آلمان، فدراسیون روسیه، بریتانیا، نماینده عالی اتحادیه اروپا، و ایالات متحده امضا کرد.
در ۲۰ ژوئیه همان سال شورای امنیت سازمان ملل متحد، با اکثریت مطلق، قطعنامه ۲۲۳۱ را تصویب و ضمن تایید توافق هسته‌ای خواهان ایجاد رابطه‌ای نوین با جمهوری اسلامی ایران و رسیدن به نتایج رضایت بخش در ارتباط با این توافقنامه شد. در ضمیمه "ب"، پاراگراف ۳ این قطعنامه عبارتی وجود دارد که به موشکهای بالستیکی ایران می پردازد. مطابق این بند "از ایران خواسته می شود" که به تولید و پرتاب موشکهای بالستیک که توان حمل کلاهک هسته‌ای دارند نپردازد.
لحن این بند از قطعنامه به نحوی نوشته شده که جنبه آمرانه و ممنوعیت ندارد بلکه جنبه تقاضا برای عدم ورود به مقوله تولید و پرتاب موشکهای بالستیک دارد.
در عمل ایران با بی‌اعتنایی به این بند از قطعنامه و آزمایش‌های متعدد موشکی از طریق اقدامات تحریک آمیز از جمله نوشتن شعارهای نابودی اسرائیل به زبان فارسی و عبری بر بدنه موشک‌ها موجب شده که کنگره آمریکا با اکثریت قاطع تری اقدام به تحریم ایران کند.
واکنش روسیه و ایران – هر دو کشور ایران و روسیه نسبت به اجرایی شدن طرح کنگره واکنش شدید نشان داده اند. روسیه اقدامات متقابل را تحت بررسی دارد ولی گفته است تا نهایی شدن طرح منتظر می ماند. در ایران سخنان متفاوتی از افراد مختلف، روزنامه ها، جناحها و مقامات رسمی بیان شده است.
عباس عراقچی معاون وزیر خارجه و عضو هیات مذاکرات اتمی در حاشیه کنفرانسی در تهران اظهار داشته که طرح جدید با چندین بند از توافق هسته‌ای مغایرت دارد. از نظر او تحریم جدیدی اضافه نشده ولی در عمل می تواند مانع اجرای توافق هسته‌ای شده و بهره مندی جمهوری اسلامی را از برجام کاهش دهد. وی به اینکه طرح تحریم دقیقا با چه مواردی از متن برجام مغایرت دارد اطلاعات دقیقی ارائه نکرد.
رئیس جمهوری ایران، حسن روحانی که قرار است کمتر از ده روز دیگر دور جدید ریاست جمهوری خود را آغاز کند، در مورد کارآیی حربه تهدید ابراز تردید کرده ولی وعده داده است که دولت وی دست به عمل متقابل خواهد زد و بدون توجه به خواست دیگران به تقویت قدرت دفاعی کشور ادامه خواهد داد. این در حالی است که چند روز پیشتر محمد علی جعفری فرمانده کل سپاه پاسداران هشدار داده بود که "آمریکا در صورت تحریم سپاه باید پایگاههای خود را تا عمق هزار کیلومتری در اطراف ایران جمع آوری کند".
در خلال روزها و هفته هایی که کنگره مشغول بررسی لایحه تحریم ایران بود مقامات ایرانی از جمله شخص وزیر امور خارجه به دفعات اظهار داشته اند که تمدید تحریم‌ها مغایر روح و متن برجام است. درعین حال وقتی در روز جمعه ۳۰ تیر ماه نمایندگان ایران و از جمله عباس عراقچی در کمیسیون مشترک برجام که هر سه ماه یکبار در وین تشکیل می شود حضور یافتند از اقامه دعوی رسمی در مورد نقض برجام توسط ایالات متحده خودداری کردند.
به نظر می رسد علیرغم شعارها، محاسبه ایران این باشد که طرح هرگونه دعوی، موجب می شود که توافق هسته‌ای از یک توافق اصولی که در حال اجرا شدن است و همه اعضا در مورد پایبندی ایران نسبت به آن اتفاق نظر دارند به توافقی تبدیل شود که خود ایران شاکی نقض آن است. همین قضیه راه را برای طرح دعاوی متقابل توسط دیگر اعضا بخصوص آمریکا باز می کند؛ و نتایج غیر قابل پیش بینی چنین اقدامی می تواند اصل توافق اتمی را با بن بست مواجه کند. عباس عراقچی در نشست وین گفته بود که ایران از"عهد شکنی‌های آمریکا راضی نیست و حق خود را برای هرگونه واکنش در قبال آن خلف وعده‌ها محفوظ می داند."
در صورت قانونی شدن طرح تحریم بیش از همه دولت حسن روحانی آماج حملات بنیادگرایان و مخالفان داخلی قرار خواهد گرفت، در حالیکه کمتر از ده روز دیگر قرار است دور دوم ریاست جمهوری خود را پس از تائید رهبری آغاز کند. اجرای طرح تحریم می تواند امکان نزدیکی دو کشور ایران و ایالات متحده را تا مدت‌ها غیر ممکن کند و با تحمیل خسارات مالی و اقتصادی بیشتر شرایط سیاسی و اجتماعی را در داخل تحت تاثیر قرار دهد. هرچند زمامداران ایران معتقدند تحریم تاثیری به حال ایران ندارد ولی این نظریه مورد پذیرش عام نیست و به طور یقین فشار‌ها به قشرهای فقیر و کم درآمد بیشتر می شود در حالیکه کاسبان تحریم بازار مناسبی برای فساد مالی بیشتر پیدا می کند.
هم اکنون کره شمالی قرار است آزمایش جدیدی را انجام بدهد. احتمالا حرکات نمایشی نظامی و آزمایشات موشکی جدید توسط ایران منتفی نیست و گویا در این مورد از فورمول واکنش‌های کره شمالی الگو برداری می شود.
با اجرای تحریم‌های جدید، امکان تغییرات مثبت در درون سیستم به شدت لطمه می خورد، و آنچه که به تعبیر رئیس جمهوری "دولت با تفنگ" نامیده شده قدرت می گیرد. به این ترتیب بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ایران تحت کنترل دولت با تفنگ قرار می گیرد که به احتمال زیاد با تغییرات تاکتیکی به شکل نوینی در عرصه سیاسی – اداری ظاهر خواهد شد. از هم اکنون اولین نشانه‌های این تغییر در ترکیب کابینه آینده روحانی قابل رویت است و از هم اکنون عناوین روزنامه‌های تند رو را پر کرده است.
—————————————————————
یادداشت‌ها لزوماً بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیستند.
- جلیل روشندل – استاد علوم سیاسی و امنیت بین المللی در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی